Epistola Blanchini Ad Joseph, S. R. I. Comitem De Thun Et Hohestein, Episcopum Gurcensem.

Josepho S. R. I. comiti de Thunn et Hohestein episcopo 0103B Gurcensi optimo Joseph Blanchinus Veronensis, presbyter congregationis Oratorii Romani felicitatem.

Solent nonnulli, Praesul sapientissime, interdum quasdam Sanctorum Patrum nimis urgere sententias, aiuntque, statim ac Gentibus Evangelii lumen illuxit, et Graeci pariter ac Latini, Barbarique ab apostolis in Christi doctrina sunt instituti, innumeras pene Divinarum Scripturarum exortas esse versiones, quarum ductu, ad omnium populorum haustus, salutares aquae decurrerent eloquiorum Dei. Quamvis autem apostolicae praedicationis semina, coelestibus illis laticibus irrorata, instar grani sinapis, aluerint in unitatem fidei, sapientiae et scientiae mysteriorum ejus, cum primum in Gentibus 0103C jacta sunt ab illis Dominici agri satoribus, quibus in mandatis erat, ut, euntes in mundum universum praedicarent Evangelium omni creaturae, jamque sub Neronis imperio divinum Legis praeconium ultimas fere mundi regiones pervasisset, ut Paulus ad Romanos (cap. I, v. 8) scribens est gratulatus; innumeras tamen, immo nationum pene universarum vernaculas jam tum exstitisse versiones, mihi persuadere, vix ac ne vix quidem possum. Neque sanctorum Patrum mentem arbitror assecutos omnes scriptores illos, qui, ad praeconceptae opinionis defensionem, nonnulla eorumdem testimonia in medium protulere, quae nihil faciunt ad rem, vel quae opus habent aliqua non hyperbolica interpretatione. Volo hic, vir eruditissime, praecipuos afferre. locos, 0103D in quibus ipsi magnam vim positam putant, sed tamen qui meo judicio nihil concludunt.

Eusebius Pamphilus in Oratione de Laudibus Constantini, Edit. Mogunt. MDCLXXII, pag. 662, lit. C. D.

Τὸ δὲ ἐπαγγείλασθαι, καὶ λόγῳ μὲν εἰπεῖν, ἔργῳ δὲ ποιῆσαι αὐτοὺς ἁλιέας ἀνθρώπων καὶ τοσαύτην αὐτοῖς ἀρετήν τε καὶ δύναμιν παρασχεῖν, ὡς καὶ γραφὰς συντάξαι, καὶ βίβλους παραδοῦναι, καὶ πάντας εἰς τοσοῦτο κρατῦναι, ὡς καθ᾽ ὅλης τῆς οἰκουμένης παντοίᾳ γλώσσῃ Βαρβάρων τε καὶ Ἑλλήνων μεταβαλλομένας, παρὰ πᾶσι τοῖς ἔθνεσι μελετᾶσθαι, καὶ πιστεύεσθαι θεῖα εἶναι λόγια τὰ ἐν αὐταῖς καταβεβλημένα, ὅσον εἰς ἀπόδειξιν ἐναργῆ τῆς αὐτοῦ θεότητος.

0104A Quod vero pollicitus est illis (Christus Apostolis) se facturum ipsos piscatores hominum; nec id verbis solummodo dixit, sed re ipsa cumulate praestitit; tantamque eis vim ac potentiam indidit, ut libros conscriberent atque ederent; utque horum librorum tanta esset auctoritas, ut omnium tam Graecorum quam Barbarorum linguis conversi, a cunctis ubique gentibus studiose ediscerentur; et ea quae in illis continentur, Divina esse crederentur oracula, quantum id valet ad Divinitatem ejus perspicue declarandam.

Idem Eusebius in fragmento, a Joanne Grabio Graece et Latine allato in ipsius Notis ad Spicilegium Patrum, saec. II, pag. 252.

Οὗ καὶ καθ᾽ ὅλης τῆς οἰκουμένης ἐκλάμπει τὸ ὄνομα, 0104B καὶ ὁ λόγος τὰς τῶν ἀνθρώπων ψυχὰς καταυγάζει, διὰ τῆς αὐτοῦ παραδοθείσης τοῦ εὐαγγελίου γραφῆς παντοίᾳ γλώττῃ ἑλληνικῇ τε καὶ βαρβάρῳ μεταβληθείσης, εἰς ἐξάκουστόν τε πᾶσι τοῖς ἒθνεσιν ἐφ᾽ ἑκάστης ἡμέρας κηρυττομενής.

Loquitur Eusebius hic de Joanne filio Zebedaei, cujus et nomen (ait) per universum orbem celebratur, et doctrina hominum animos collustrat, tradita ipsis Evangelii Scriptura, quae in omnem linguam, Graecam pariter et Barbaram translata est, et ut omnes Gentes exaudiant, quotidie praedicatur.

S. Joannes Chrysostomus Hom. LXXX, al. LXXXI in Matthaeum, juxta Edit. Montfaucon. Tom. VII, pag. 767, Lit. B.

Ὅτι δὲ πόρνη γυνὴ ἔλαιον ἐξέχεεν ἐν οἰκίᾳ λεπροῦ 0104C τινος, δώδεκα ἀνδρῶν παρόντων, τοῦτο πάντες ᾅδουσι κατὰ τὴν οἰκουμένην, καὶ χρόνος τοσοῦτος διῆλθε, καὶ ἡ μνήμη τοῦ γενομένου οὐκ ἐμαράνθη· ἀλλὰ καὶ Πέρσαι, καὶ Ἰνδοὶ, καὶ Σκῦθαι, καὶ Θρᾶκες, καὶ Σαυρομάται, καὶ τὸ τῶν Μαύρων γένος, καὶ οἱ τὰς Βρετανικὰς νήσους οἰκοῦντες, τὸ ἐν Ἰουδαίᾳ γενόμενον λάθρα ἐν οἰκίᾳ παρὰ γυναικὸς πεπορνευμένης περιφέρουσι.

Quod autem meretrix oleum effuderit in domo leprosi, duodecim viris praesentibus, id per orbem c antant omnes, ac post tantum temporis rei gestae memoria non minuitur: sed Persae, Indi, Scythae, Thraces, Sauromathae, Mauri, qui Britannicas insulas incolunt, quod in Judaea in domo quadam, nec palam a meretrice factum est praedicant.

0104D S. Joannes Chrysostomus Homilia II apud alios I in S. Joannem Evangelistam, juxta edit. Montfaucon, Tom. VIII, pag. 10, lit. B.

Ἆρ᾽ οὐκ εἰκότως πάντα ἐσβέσθη ἐκεῖνα, καὶ ἠφανίσθη τέλεον; εἰκότως, καὶ κατὰ λόγον· ἀλλ᾽ οὐ τὰ τοῦ ἰδιώτου καὶ ἀγραμμάτου οὕως· ἀλλὰ καὶ Σύροι, καὶ Ἰνδοὶ, καὶ Πέρσαι, καὶ Αἰθίοπες, καὶ μύρια ἕτερα ἔθνη, εἰς τὴν αὐτῶν μεταβαλόντες γλῶτταν τὰ παρὰ τούτου δόγματα εἰσαχθέντα, ἔμαθον ἄνθρωποι βάρβαροι φιλοσοφεῖν.

Postquam locutus fuit idem Sanctus Joannes Chrysostomus de Pythagoricis et Platonicis disciplinis, haec subdit: Annon jure illa exstincta penitus deletaque sunt? Certe jure ac merito, ut ratio postulabat. At non sic illa, quae ad rudem illum et illitteratum pertinent: 0105A verum Syri, Aegyptii, Indi, Persae, Aethiopes, innumerataeque aliae Gentes, dogmata ab illo inducta in linguam suam transferentes, barbari licet essent, philosophari didicerunt.

Sanctus Hieronymus in Commentar. in psalmum LXXXVI: Dominus narrabit in Scripturis populorum: in Scripturis Sanctis. Quae scriptura populis omnibus legitur, hoc est, ut omnes intelligant.

Idem Praef. in quatuor Evangelia ad Damasum: Praetermitto (inquit) eos codices, quos a Luciano, et Hesychio nuncupatos paucorum hominum asserit perversa contentio, quibus utique nec in toto Veteri Instrumento post LXX interpretes emendare quid licuit, nec in Novo profuit emendasse: cum multarum Gentium linguis Scriptura ante translata, doceat, folsa esse, 0105B quae addita sunt.

Sanctus Augustinus lib. II de Doctrina Christiana, cap. 5, ait: Ex quo factum est, ut etiam Scriptura Divina, qua tantis morbis humanarum voluntatum subvenitur, ab una lingua profecta, qua opportune potuit per orbem terrarum disseminari, per varias interpretum linguas longe lateque innotesceret Gentibus ad salutem.

B. Theodoretus Sermone V de Natura Hominis pag. 555, Lit. C. D., Lut. Paris. MDCXLII.

Τίνες τῆς Στοἳκῆς αἱρέσεως προστατεύουσι, τίνες τοῦ Σταγειρίτου τὴν διδασκαλίαν κρατύνουσι, τίνες κατὰ τοὺς Πλάτωνος πολιτεύονται νόμους, τίνες τὴν ὑπ᾽ ἐκείνου ξυγγραφεῖσαν πολιτείαν ἠσπάσαντο; ἀλλὰ τούτων μὲν τῶν δογμάτων οὐδένα διδάσκαλον ἡμῖν ἐπιδεῖξαι δυνήσεσθε· ἡμεῖς δὲ, τῶν ἀποστολικῶν καὶ προφητικῶν 0105C δογμάτων τὸ κράτος ἐναργῶς ἐπιδείκνυμεν· πᾶσα γὰρ ἡ ὑφήλιος τῶνδε τῶν λόγων ἀνάπλεως· καὶ ἡ Ἑβραίων φωνὴ οὐ μόνον εἰς τὴν Ἑλλήνων μετεβλήθη, ἀλλὰ καὶ εἰς τὴν Ῥωμαίων καὶ Αἰγυπτίων καὶ Περσῶν καὶ Ἰνδῶν καὶ Ἀρμενίων καὶ Σκυθῶν καὶ Σαυροματῶν, καὶ συλλήβδην εἰπεῖν, εἰς πάσας τὰς γλώττας, αἷς ἅπαντα τὰ ἔθνη κεχρημένα διατελεῖ.

Quinam hodie sectae Stoicae praesident, quinam Stagiritae doctrinam tuentur, ubi sunt qui ad leges Platonis civitates gubernent, qui conscriptam ab eo reipublicae formam amplexi sint? At nullam profecto dogmatum istorum doctorem nobis ostendere poteritis. Nos autem vobis Apostolicae Propheticaeque Doctrinae vim et robur manifeste ostendimus. Universa enim, quae sub 0105D sole est terra his sermonibus referta est. Et Hebraica lingua, (καὶ ἡ ἑβραίων φωνὴ), non in Graecorum modo linguam versa est, sed etiam in Romanorum, et Aegyptiorum, Persarumque, et Indorum, et Armenorum, et Scytharum ac Sarmatorum, atque ut semel dicam, in linguas omnes, quibus ad hanc diem Nationes utuntur.

S. Anastasius Sinaita in libro, qui inscribitur, ὁδηγὸς, Viae dux, cap. XXII.

Οὐκοῦν πίστις ἀπερίεργός ἐστιν ὁ χριστιανισμός, καὶ δέον, ἐν ἁπλότητι καὶ εὐθύτητι καρδίας δέχεσθαι, καὶ ἀκούειν πᾶσαν γραφὴν, καὶ μάλιστα τὰς διδασκαλικὰς· αἱ μὲν γὰρ εὐαγγελικαὶ, καὶ ἀποστολικαὶ οἴδαμεν ὅτι ἀνόθευτοί εἰσὶ. . . . . . . . . ὅτι διαδοθέντος καὶ γραφέντος 0106A τοῦ εὐαγγελίου ἐν τοῖς γράμμασι τῶν ἑβδομήκοντα δύο γλωσσῶν, καὶ ἐθνῶν, ἀδύνατόν ἐστι ῥαδιουργίαν, ἢ μείωσιν, ἢ προσθήκην ὑπομεῖναι, αὐτῶ. Κᾂν γὰρ μιᾶς, ἢ καὶ δευτέρας γλώττης ἐπεχείρησέ τις νοθεῦσαι τὰ βιβλία, ἠλέγχετο εὐθὺς ὑπο τῶν ἄλλων ἑβδομήκοντα γλωσσῶν ἡ ῥαδιουργία αὕτη.

Igitur fides Christianorum est incuriosa, in simplicitate, et rectitudine cordis totam Divinam Scripturam recipere consueta, maxime vero doctrinam a Patribus traditam. Dicta enim Evangelica et apostolica scimus universim depravari non posse . . . . . eo quod Evangelium septuaginta duarum linguarum et Gentium litteris consignatum sit. Quare fieri nequit, ut vel detractione, vel additione a sceleratis corrumpatur. Nam licet quis unius vel alterius linguae libros falsare conaretur; improbitas 0106B tamen ista detegeretur, et redargueretur ab aliis septuaginta linguis.

Venerabilis Beda lib. I Hist. Anglorum, cap. 1: Britannia in praesenti juxta numerum librorum, quibus Lex Divina scripta est, quinque Gentium linguis unam eamdemque summae veritatis, ac verae sublimitatis scientiam scrutatur, et confitetur: Anglorum videlicet, Britonum, Scotorum, Pictonum et Latinorum, quae meditatione Scripturarum caeteris omnibus est facta communis. Nullo id artificio ( conversam scilicet fuisse Sacram Scripturam) ex Bedae verbis citatis me colligere posse fateor, inquit Henricus Warthon pag. 466 Auctarii de Sacris Script. vernaculis.

En, praesul doctissime, praecipua testimonia, quae perperam intellecta, vel nimium vexata, a nonnullis 0106C neotericis afferuntur, ad asserendam illam versionum numerositatem in Gentibus, quae nec suffragio nititur antiquorum, nec manuscriptorum codicum inspectione. Quoniam vero triplicis generis sunt dicta Patrum, quae recitavi, ad primum revoco cum Cl. Patre Le Long bina ex S. Joanne Chrysostomo, tertium ex Theodoreto, quartum ex Venerabili Beda, quae ne versionis quidem popularis mentionem ullam faciunt. Ad secundum, alia duo ex S. Hieronymo, et tertium ex Augustino. Multas quidem inde versiones nonnulli colligunt. Esto illis temporibus exstiterint plurimae sive Graecae, sive Latinae, tum etiam Syriaca, etc. verum multo minore numero, quam quot ex his locis volunt inferri. Ad postremum denique testimonia desumpta ex Eusebio Caesareensi, 0106D et Anastasio Sinaita: sed non inde conficitur, quod velle videntur illi scriptores, quodque ratio credere non sinit, nullam fingi posse nationem Christianis imbutam doctrinis, in cujus idioma textus sacer non fuerit translatus. Auctor praefationis Bibliorum Polyglottorum Parisiensium, autumat exstitisse vel a temporibus S. Hieronymi Arabicam aliquam versionem librorum quorumdam Sacrae Scripturae, in primis libri Job. Scribit enim: Hinc maximam mutuatur commendationem, quod sancti Hieronymi saeculo quidam e Sacris Litteris hac lingua (Arabica) scripti reperirentur, quorum auxilio librum Job in septingentis ferme, et octingentis versibus, ut ex praefixa huic libro praefatione manifestum est, restituit. En S. Hieronymi 0107A verba: Haec autem (nostra) translatio nullum de veteribus sequitur interpretem; sed ex ipso Hebraico, Arabicoque, et interdum Syro, nunc verba, nunc sensus, nunc simul utrumque resonabit. Sed scite Waltonus prolegom. 14, § 17: Non loquitur, inquit, hic Sanctus illo loco de versione aliqua Arabica, licet ejus verba primo aspectu tale quid innuere videntur: loquitur enim, ut verba ejus penitius intuenti liquet, de translatione sua Latina, quam ex Hebraeo traduxerat, et hoc tantum innuit, in libro Job Hebraico vocabula multa Arabica occurrere.

Aethiopicam quoque Bibliorum versionem (ab hodierna diversam), temporibus apostolorum adornatam fuisse plerique scriptores asseruerunt. Eos inter Petrus Victor Cajetanus, Paradig. de lingua Aethiopica, 0107B pag. 160, ubi ait: Primum quidem de illius antiquitate non est quod dubitemus; quando, jam inde usque a Christi temporibus, et apostolorum, erat sacer prophetiarum contextus isto idiomate Aethiopico in manibus Eunuchi illius regiae Candacis conscriptus. Ad hoc vero stabiliendum, Victor Palmae auctoritatem mille et quingentorum annorum, postquam haec gesta finguntur, in medium affert: quod quanti valeat, aequi bonique lectoris judicium esto. Adeantur Jo. Millius in Proleg. pag. 121, et Renaudotius cap. 11, de perpetuo Ecclesiae consensu, etc. pag. 92.

Armena pariter Bibliorum versio jactatur concinnata sub Ecclesiae nascentis exordio, ex Graeca, vel ex Syra interpretatione. «Illud neutiquam est praetereundum (ait Jo. Millius pag. 152 Proleg. in Novum 0107C Test. Graecum) , quod nos per litteras monuit, in Armenica, caeteraque omni litteratura orientali longe versatissimus Ludovicus Pickius doctor Sorbonicus: Versio, inquit, Armenica est antiquissima, et ex genio suo ita ἑλληνίζει, ut de verbo ad verbum Graeca referat; unde ex ipsa jus est restituendi originale Graecum, unde profluxit.» Sed res nota est (inquit Gregorius Scholiastes Syrus apud Waltonum, proleg. 13, § 15) quod, etiam si codices ex Graeco transtulerint Armeni, tamen cum Syriaco postea contulerunt suum exemplar, et illud singulis in locis concordare fecerunt.» Sive autem ex Graeco, sive ex Syriaco exemplari ipsa profluxerit, procul dubio non est tantae antiquitatis, ut aliqui putant. Sixtus Senensis lib. VI Bibliothecae Sanctae annotat. 152, scribit, S. Joannem 0107D Chrysostomum Novum Testamentum, et Psalmos Davidicos in linguam Armenicam transtulisse. Et tamen e veteribus id refert nemo, ante Georgium Alexandriae Patriarcham (qui claruit an. 620) , in Vita ejusdem sanctissimi doctoris. Chrysostomus, cum in Cucusum Armeniae oppidum exsularet (inquit laudatus Georgius) invenit, largiente Deo, quosdam ex iis Graece scientes; quos Novum Testamentum, et Psalterium in vernaculam ipsorum linguam convertere effecit, ut notitiam Sacrae Scripturae obtinerent. Porro scriptor iste, juxta Photium, praeter historiae fidem narrasse quaedam visus est. Et constat ex Palladii dialogo de vita Chrysostomi, Georgium sua, ut plurimum, fabulis intertextis, descripsisse. «Quaenam igitur (inquit doctissimus 0108A Le Long cap. 2 Bibl. Sacrae pag. 137) hujusmodi auctori, qui ducentis et amplius annis post Chrysostomi obitum res ab ipso gestas absque ullo veterum monumento descripsit, fides est habenda?» Quoniam vero alii volunt, Biblia Veteris et Novi Testamenti ex Graeco idiomate in Armenum a Moyse Grammatico, Davide philosopho, et Mampraeo Armenis circa tempora Arcadii imperatoris fuisse translata, audiamus sententiae hujus auctores, quos idem Le Long allegat: Hac eadem tempestate (scilicet Arcadii imperatoris) floruit etiam in Armenia celeber quidam Heremita, dictus Mesrobus, vir plane eruditissimus, et ingenio perspicax, qui cum Armenarum, tum Iberarum quoque litterarum characteres accuratissime primus expressit, ac posteris singulare hoc beneficium, 0108B quo tot transactis saeculis eorum majores expertes fuerant, dereliquit. Is igitur, et Isaac Armenorum Patriarcha plures in Armenia erudierunt discipulos; quos et Athenas ad Graecam linguam, aliasque facultates adipiscendas miserunt. Inter eos autem maxime omnium profecerunt tres, videlicet Moyses cognominatus Grammaticus, David philosophus, et Mampraeus, qui postea plerosque libros, ac praesertim Bibliorum Veteris et Novi Testamenti ex Graeco idiomate in Armenum transferendo, suam ipsorum linguam mirum in modum locupletarunt. Haec ex historico Carmine Niersesis Ghel de regibus Armeniae num. 490, apud Clementem Galanum, part. histor. Conciliationis Eccl. Armenae cum Romana, cap. 7, n. 12.

Rem aliter narrat Vitae B. Mesropae scriptor, qui 0108C in titulo ejusdem Vitae vocatur Coriun. Legitur circa initium: Mesropam apud se statuisse viginti duos libros Veteris Testamenti transferre in Armenicum sermonem, cui discipuli sui Joannes, et Joseph in eo auxilium dabant . . . . Illis temporibus regnabat Theodosius junior. Narrat postea, quod cogitaverint ambo beati, Isaac Armenorum patriarcha, et Mesropa, suae narrationis scripturam extendere, et augere interpretationes et scripta, secundum efficientiam Dei; propterea miserunt duos ex discipulis in urbem Edesiae Eznac, et Joseph, ut ex Syrorum lingua Sanctas Scripturas interpretantes in linguam Armenicam, litteras commendarent suae regioni: illi autem euntes, perfecerunt jussa, etc. Haec exscripta sunt ex codice Armeno bibliothecae regiae, qui Sanctologium inscribitur, 0108D juxta versionem Oskan Vartabied, i. e. episcopi Armeni, anno 1669, factam.

Eadem pene refert Moses Chorenensis, lib. III, cap. 53, pag. 430, Hist. Armenae, Amstelodami anno 1695, editae ex versione Schroteri: Miesropus, disposito Armeno alphabeto juxta illubricitatem syllabarum, quae est in Graeco, ulterius manum admovit ad interpretationem, consulto initium faciens a Proverbiis, complevit illos, et viginti duos revelatos libros, et Novum Testamentum, transfundere in Haicanum (i. e. veterem Armenum) sermonem ipse, et discipuli ejus Joannes Ekelensis, et Josephus Balnensis. His omnino accensendus est (pergit Schroterus) ipse Moses Chorenensis Miesropi quoque discipulus nulli secundus, 0109A qui citato loco, modestiae ergo, nomen suum reticuit; sed ad Isaacum Bagratidem scribens, se excusat (ibidem cap. 65, p. 446) , quod prolixiorem Haicanae gentis historiam ei exhibere non potuerit; quia senex, et valetudinarius, et minime otiosus ab interpretationibus, et sanctioribus verbis. Id quod ineunte saeculo V, mortuo Chrysostomo, circa annum 410, evenit. Hanc sententiam confirmat Theodoretus, qui versionem Armenam, suo tempore adornatam asseruit; utpote qui anno Christi 423 ordinatus est episcopus, et proinde versio illa adhuc superstes attigit nunc aetatem 1300 annorum: ita Schroterus. Nullus est sane Theodoreti locus, si haec dicuntur de iis, quae scripsit sermone 5, pag. 555, Curationis Graecarum affectionum, ubi agatur de Sacrae Scripturae versionibus, 0109B sed de dogmatibus christianae religionis.

Punica item jactatur versio, jam usu recepta temporibus S. Augustini apud nonnullas Africae nationes: ejusque antiquitatem plurimi satis assertam volunt ex quodam ejusdem S. Hipponensis episcopi loco circa finem expositionis in psalmum CXVIII, ubi ait: Omnes octonos versus in Hebraicis codicibus ab ea, quae illis proponitur, littera incipere, ab eis, qui illas noverunt litteras, nobis indicatum est, quod nostri vel Latine, vel Punice, quos Abecedarios vocant, psalmos facere consueverunt. Verum ibi non loquitur S. Doctor de Psalmis Davidicis, sed de Canticis, seu Cantilenis Abecedariis. Psalmum ejusmodi contra Donatistas a se conscriptum memorat ipse Sanctus lib. II 0109C Retract. cap. 20. Praeterea, si tempore illius versio Punica Afris usitata fuisset, mentionem ejus facere ille non intermisisset; cum in libris de Doctrina Christiana ex professo doceat, quae praesidia sibi comparare debeat, qui Sacrarum Litterarum intelligentiam consequi velit. Ita Gretserus lib. II Defensionis Controvers. Bellarmini, cap. 15, p. 814.

Explosis ergo tot omnium linguis nunquam enatis versionibus tempore apostolorum, videamus, praesul doctissime, an in eumdem impingant lapidem, qui Ecclesiae nascentis exordio innumeras putant Latinas exstitisse utriusque Foederis translationes, usui futuras Ecclesiae Gentium in imperio Romano dominaturae. Quamvis autem, ut inquit Plinius lib. III, sect. VI, Italia, numine deum elata, sparsa congregaret 0109D imperia, ritusque molliret; et tot populorum discordias, ferasque linguas, sermonis commercio contraheret; mihi tamen pro certo est, non adeo ingentem fuisse Sacrarum Scripturarum Latine versarum, quae Ecclesiis inserviebant, numerositatem. Fuere nonnulli, qui, ut de conferenda edendaque antiqua Latina Itala Vindobonensis codicis translatione omnis tuus conatus irritus crederetur, quasdam Ss. Hieronymi, et Augustini protulere sententias, ex quibus de multis privatis codicibus, tui similibus, conjectura fieri posset: aiebantque, doctorem Maximum in Praef. in IV Evangelia scribere ad Damasum Papam, si Latinis exemplaribus fides est adhibenda, respondeant quibus? tot enim sunt exemplaria pene, quot codices. Sanctum pariter 0110A allegabant Augustinum, qui lib. II de Doctrina Christiana cap. II, Latinorum interpretum in finitam varietatem memorat. Et paulo infra, num. 16, inquit: Qui Scripturas ex Hebraea lingua in Graecam verterunt, numerari possunt; Latini autem interpretes nullo modo. Ut enim cuique primis fidei temporibus in manus venit codex Graecus, et aliquantulum facultatis sibi utriusque, linguae habere videbatur, ausus est interpretari. Varias quidem olim fuisse Latinas Sacrorum Bibliorum interpretationes ego quoque aio, atque defendo in epistola ad doctissimum virum Antonium Franciscum Gorium. Vehementius tamen non sunt urgenda allata Ss. Hieronymi et Augustini testimonia, neque existimandum, varios, qui tunc temporis exstabant Sacrae Scripturae codices, fuisse omnes a variis diversisque 0110B interpretibus exaratos. Diversitas illa, de qua Pp. locuti sunt, orta videtur, ut plurimum, ex antiquariis, librariisque, qui inter describendum unam eamdemque versionem, suo singuli arbitratu quaedam addere, aut detrahere, vel mutare sunt ausi. Si quando enim ignotum verbum, aut obscura locutio codicum latinorum exscriptoribus occurrebat, ipsi Graecum in Novo Foedere adibant exemplar, quamvis utramque linguam parum callerent, nec idoneum haberent ingenium. A textibus originalibus diligenter collatis haurienda, ac repetenda erat genuina vitiatae locutionis, verbique obscuri sententia, ut Patres docuere. Audiatur Divus Augustinus, qui in lib. II de Doctrina Christiana, cap. 11, has Latinis hominibus regulas tradit: Contra ignota signa propria 0110C magnum remedium est, inquit, linguarum cognitio. Et Latinae quidem linguae homines, quos nunc instruendos suscepimus, duabus aliis ad Scripturarum Divinarum cognitionem, opus habent, Hebraea scilicet, et Graeca, ut ad exemplaria praecedentia recurratur, si quam dubitationem attulerit Latinorum interpretum infinita varietas . . . . propter diversitates namque, ut dictum est, interpretum, illarum linguarum est cognitio necessaria. Et cap. 14 ejusdem libri, ait: Namque aut ignotum verbum facit haerere lectorem, aut ignota locutio. Quae, si ex alienis linguis veniunt, aut quaerenda sunt ab earum linguarum hominibus, aut eaedem linguae, si et otium est, et ingenium, ediscendae, aut plurium interpretum consulenda collatio est, etc. Plurimum hic quoque juvat interpretum numerositas, collatis codicibus 0110D inspecta, atque discussa. Item, ubi supra, cap. 13: Sed quoniam, et quae sit ipsa sententia, quam plures interpretes pro sua quisque facultate, atque judicio conantur eloqui, non apparet, nisi in ea lingua inspiciatur, quam interpretantur, et plerumque a sensu auctoris devius aberrat interpres, si non sit doctissimus; aut linguarum illarum, ex quibus in Latinam Scriptura pervenit, petenda cognitio est; aut habendae interpretationes eorum, qui se verbis nimis obstrinxerunt; non quia sufficiunt, sed ut ex eis veritas, vel error detegatur aliorum, qui non magis verba, quam sententias interpretando sequi maluerunt. Itaque recurrendum erat ad textum primigenium, quando interpretationes (seu exemplaria) inter se dissidebant: sed fuere 0111A quamplures, qui, utriusque linguae fere prorsus ignari, nulloque habito interpretum, seu exemplarium delectu, difficiliora et obscuriora Italae versionis loca ausi sunt corrigere, expungere, vel assumentis augere: et quae lectori moram afferre poterant in Evangeliis, ea, facta veluti quadam Harmonia, alterius Evangelistae stylo, verbisque illustrare. Hinc variae, discrepantesque unius ac ejusdem antiqui interpretis sunt exortae lectiones; quae Ss. Hieronymo et Augustino in causa fuere, ut quererentur utrique de tanta Latinorum interpretum numerositate. Quamvis enim, inquit doctissimus Sabatier in Praef. Generali (De Bibliorum Sacrorum Latinis versionibus antiquis, § 2) , textus primigenii discrepent inter se aliquando lectiones, variisque dissideant verbis, atque 0111B etiam sententiis, unum tamen eumdemque primigenium esse textum constat: quidni igitur pariter unam eamdemque primum fuisse Scripturarum interpretationem dixerimus, quamvis variae in codicibus occurrant discrepantiae, quae varias interpretationes, a variis elaboratas interpretibus, significare videantur? Nimirum variae illae forsitan discrepantiae, aut ab oscitantium negligentia librariorum, aut ab audacium temeritate eruditulorum sunt profectae; quorum alii somniculose describendo hanc interpretationem, verba et sententias vitiarunt; alii vero, quae minus intellexere, aut mendosa putarunt, aut arbitratu suo mutaverunt. Certe, si id inter exscribendum primigenium Scripturae textum, cujus vel litterulam mutare nefas esse 0111C debuerat, contigit; quanto magis contingere potuit in exscribenda interpretatione, cujus, cum non tanta esset auctoritas, quanta textus primigenii, minori adhuc cura, minorique religione est descripta a librariis, et eruditulis, qui mutare, addere, detrahere, glossulas inserere, religioni non habuerunt?

Praeterea variarum potest esse alia lectionum origo, eaque purior atque utilior. Sicut enim librarii, et erudituli, oscitantia, et temeritate primigeniam translationem nonnunquam vitiarunt; ita eruditi, si quando primum dormitasse agnoverunt interpretem, quod nemini non contingit, cum errare, et falli humanum, et a nemine alienum sit, quae minus recte versa erant, castigarunt, et verbis, sententiisve obscuris lucem dedere. Hinc factum est, ut quae variae videntur 0111D esse a variis elaboratae scriptoribus Scripturarum interpretationes, aliud forsitan nihil sint, quam varia ejusdem interpretationis exempla, pro librariorum negligentia, ignorantia, ac temeritate, sed et eruditorum castigatione discrepantia. Hinc forsan Hieronymus, tot exemplaria pene, quot codices, scripsit; quae tamen paulo inflatius scripta sunt: hinc cum idem Hieronymus novam adornasset Novi Testamenti interpretationem, idque a pluribus reprehenderetur, sanctus Doctor malevolis, qui se, suamque rodebant et carpebant versionem, iis respondit verbis, quibus non tam a se novam Scripturae interpretationem elaboratam, quam veterem emendatam, et a maculis, vitiisque, quibus laborabat, expurgatam fuisse significavit. 0112A Hinc demum Augustino, qui nihil inepte, nihil nisi recte scribit, scribere forsitan licuit, Latinos interpretes numerari non posse. Ita laudatus Cl. Sabatier, cujus conjecturam ego vehementius urgebo. Varias exstitisse Ss. Hieronymi et Augustini aetate versiones ego quoque non semel asserui in tomo I Vindiciarum Canonicarum Scripturarum, atque in hoc Evangeliario Quadruplici, nisus auctoritate Ss. Pp., et praesertim Hilarii, Hieronymi, et Augustini, qui libro II de Doctrina Christiana cap. 14, dum varias pro iisdem emendandis regulas tradit, maximum habendum esse codicum ab eodem interprete derivatorum delectum docet: Nam, inquit, codicibus emendandis primitus debet invigilare solertia eorum, qui Scripturas Divinas nosse desiderant, ut emendatis non 0112B emendati cedant, ex Uno dumtaxat Interpretationis genere venientes. Et in eodem libro, cap. 15, num. 22, In ipsis Interpretationibus, Itala caeteris praeferatur; nam est verborum tenacior, cum perspicuitate sententiae. At, ubi S. Hieronymus arbiter sedit, B. Damasi jussu, ut (post exemplaria Scripturarum Novi Testamenti toto orbe diffusa, quae inter se variabant) quae essent illa, quae cum Graeca consentiebant veritate, decerneret; ne multum, inquit, a lectionis Latinae consuetudine discreparent, ita calamo temperavimus, ut his tantum, quae sensum videbantur mutare, correctis, reliqua manere pateremur, ut fuerant. Itaque illa exemplaria, quae dicit tot pene fuisse, quot codices, ex uno dumtaxat interpretationis genere veniebant; quandoquidem tot exemplaribus Italae mire corruptis, quibus 0112C mederi volebat, minime consuluisset, si ea varii elaborassent interpretes. Praeterea discrepantes lectiones Evangeliorum, quas ipse Hieronymus, praesertim in commentario in Matthaeum, recitat, non diversos interpretes arguunt, sed exemplaria diversa ejusdem interpretis. Demum, cum usque ad hanc diem insigniores bibliothecae singulari diligentia pervolutae servaverint quamplura fragmenta illius antiquissimae interpretationis, quam tanto in pretio habuit Augustinus, cuique caeteras esse posthabendas pronuntiavit, cur aliarum omnium fortuna adeo dispar fuit, atque dissimilis? Privatis, dicet aliquis, usibus inserviebant. At non omnes. Italae quidem apud Latinos excellebat auctoritas; sed tamen aliae quaedam fuerunt versiones, quibus Italam posthabuere 0112D nonnulli Patres. Quoniam vero paucae erant, primum neglectae sunt in forulis tabulariorum, deinde interitum passae. Si pene innumerae credi volunt, quei fieri potuit, ut omnes deperditae dicantur, et sint. Non levis est haec difficultas, nec facilis ad expediendum est nodus illis, qui volunt nimis urgere Ss. Hieronymi et Augustini sententias, quas recitavi. Hujusmodi tamen nodus nullo negotio solvetur, si tot Latinos interpretes minime exstitisse credamus. Sed de hoc alibi. Ne autem amplius alicui ea cogitatio veniat in mentem (post tot litteratissimos homines, qui de Vindob. cod., ejusque Itala versione mihi scripserunt) ipsum exemplar incertae versionis esse, et frustra me illud edendum, te collatore, suscepisse; 0113A omnibus industriae meae ratio comperta sit ex consequenti locorum parallelorum prolatione: quae loca, qui attentius perpenderit, cum tuos labores merita cumulabit gloria, tum meae editioni, quam mereri possit, laudem tituli non invidebit. Multa quidem et maxima debeo Cl. V. Nicolao Forlosiae Aug. bibliothecae custodi primario, qui incomparabili diligentia Latinos non solum codices sacros ex Vindobonensi thesauro collegit, collectosque in indicem ordine suo distribuit, atque ad me misit; sed evangeliarium etiam, de quo loquimur, explicuit, atque descripsit; critico insuper et historico adjecto judicio. Utinam totus ille codex, cujus ego variantes lectiones evulgo, a te, sapientissime praesul, aliquando in lucem edatur. Opus sane incomparabile, 0113B et immortalitate dignum; sed hominum dumtaxat, qui multum progressionis fecerint in lectione Latinorum Patrum primitivorum, imo aetatem consumpserint, manibus contrectandum. En indolis Vindobonensis codicis testimonia clariora.

Marc. cap. VIII, 10. Vindobonen., Veronen. et et Corbeien. Magedam. Vulgata S. Marci hic narrat, Christum per mare Tiberiadis navigasse Dalmanutham. S. Matthaeus vero cap. XV, 39, et plura Latina S. Marci mss. habent venisse Magedan. Syriacus quoque, ac Arabicus, et Graeca quaedam vetustissima exemplaria legunt, Magedan.

Luc. cap. XII, 35. Desunt verba, in manibus vestris, in Vindobonen., Vercellen., Gat. et Brixian. et ita in Graeco textu, in antiquis Corbeiensibus Bibliis, et in 0113C quibusdam aliis Latinis mss. in S. Irenaei lib. IV contra haereses tom. I, pag. 278; in S. Cypriani lib. de Unitate Ecclesiae Catholicae, pag. 260 et 266.

Marc. cap. VIII, 15. Vindobonensis pro, Herodis, habet, Herodianorum. Graeci codices nonnulli, videndi apud Millium hic pro, fermento Herodis, ferunt, Καὶ τῆς ζύμης Ἡρωδιανῶν, hoc est, fermentum Herodianorum; neque spernendum.

Luc., cap. X, 15. Vindobonen. et Veronen. quid usque in coelum, Brixian. quae usque in coelum. In Graeco codice hodierno Matthaeus et Lucas non differunt: igitur vulgatus interpres in Graeca Matthaei versione legebat, μὴ ἕως οὐρανοῦ, numquid usque in coelum, quomodo se in quodam exemplari legisse testatur Beza.

0113D Luc. cap. XII, 8. Vindobonen., Corbeien. et Mm. confitebitur in illo, et ita, juxta Graec. S. Augustinus in Speculo de Evangelio secundum Lucam tom. III, part. I, pag. 770, et in Sermone 71, de verbis Evangelii Matth. 12, tom. V, part. I, p. 401.

Luc. cap. XII, 43. Vindobonen. et Veronen. Dominus ejus. Quidam mss. libri Div. Bibl. S. Hieronymi, juxta Graecum, habent, Dominus suus.

Luc. cap. XII, 45. Vindobonen., Veronen., Corbeien., Gat. et Mm. pro, servos, habent, pueros, et ita, propius Graeco verbo, habent quidam mss. codd. Div. Biblioth. S. Hieronymi.

Luc. cap. XII, 53. Vindobon. et Veron. socrus in sponsam, etc. Cant. Graec. διαμερισθήσονται hic. cod. 0114A Graec. ἐπὶ τὴν νύμφην; quod proprie sponsam significat.

Luc. cap. XVIII, 7. Vindobonen., Vercellen., Veronen. patientiam habens. In hodierno codice Graeco est, καὶ μακροθυμῶν ἐπ᾽ αὐτοῖς, et patientiam habens. Olim legebat interpres Latinus, μακροθυμήσει, patientiam habebit in illis.

Luc. cap. XX, 35. Vindobonen. et Corbeien. neque ducunt uxores, Brixian. neque uxores ducunt. Quidam etiam mss. div. Bibl. S. Hieron. habent juxta Graecum, neque ducunt uxores.

Marc. cap. II, 19. Vindobonen., Vercellen. et Brixian. Filii sponsi. Graecus textus, τοῦ νυμφῶνος. Et ita habetur Matth. cap. IX, V. 15, et Luc. cap. V, v. 34.

0114B Marc. cap. VII, 3. Vindobonen. et Corbeien. habeut, nisi pugillo laverint. Graecus pro, nisi crebro laverint manus, fert, Ἐὰν μὴ πυγμῇ νίψωνται τὰς χεῖρας, οὐκ ἐσθίουσι, id est, nisi pugillum laverint.

Marc. cap. X, 40. In Vindobonen., Vercellen., Corbeien. et Veronen. deest, τὸ vobis. Et ita, illud vobis, abest a Syro, et a codicibus Graecis.

Luc. cap. XII, 38. Vindobon. Si venerit vespertina hora vigilia, Veron., Corbeien. et Mm. si venerit vespertina vigilia. Vetusti codices nonnulli apud Millium hic ferunt, Ἑσπερινῇ φυλακῇ, hoc est, vespertina vigilia, pro, secunda vigilia. Et ita legebat Marcion, teste Epiphanio.

Luc. cap. XI, 13. Vindobonen., Veronen. et Corbeien., bonum datum. et ita cod. Cantabrigien. S. 0114C Ambrosius in lib. I de Spir. Sanct. cap. 5, pag. 614, et nonnulli codices Evangelii secundum Lucam, ut refert idem S. Ambrosius in dicto loco, et Mm. Spiritum bonum datum. Brixian. Spiritum Sanctum, et ita versio Persica. Didymus, et versio Syriaca, Spiritum sanctitatis. Aethiopica vero habet, bonum datum Spiritus Sancti.

Luc. cap. XI, 50. Vindobonen. et Veronen. usque ad generationem istam. et ita Lucifer Calaritanus. Vercellen. usque in gente hac.

Luc. cap. XVIII, 14. Vindobonen., Veronen., Brixian., Corbeien. et Gat. magis, quam ille Pharisaeus; et ita versio Syr. et S. Cyprianus in lib. de Orat. Domin. pag. 265: S. Ambros. quoque in lib. I de Cain et Abel, cap. IX, pag. 199, magis, quam Pharisaeus. 0114D Mm. magis ab illo.

Marc. cap. VI, 3. Vindobonen., Vercellen., Veronen., Gat. et Mm. Nonne hic (Gat., Mm., et Vindobonen. iste) est fabri filius? Graeci codices nonnulli habent, Οὐχ οὗτός ἐστι τοῦ τέκτονος. Ita codd. aliqui veteres, teste Erasmo, Colb. 8, Paris. 6, Arab. Aethiop., etc. quae verba reddi possunt Latine, Nonne hic est filius fabri, vel artificis? Graeca enim vox generica est, et quodlibet artificum genus significat. Certat Origenes lib. VI contra Celsum, nullo Evangeliorum loco doceri, artem ullam exercuisse Jesum, quamquam Josephus faber fuit; dicens, Οὐδαμοῦ τῶν ἐν ταῖς ἐκκλησίαις φερομένων Εὐαγγελίων τέκτων αὐτὸς ὁ Ἰησοῦς ἀναγέγραπται. Plerique tamen codices 0115A manu exarati, omnesque typis vulgati, Patres, et interpretes, uno assensu, Jesum fuisse fabrum docent. Matthaeus cap. XIII, 55, fert: Nonne hic est fabri filius?

Luc. cap. XII, 59. Vindobon., Gat., Mm. et Brixian. novissimum quadrantem reddas, Veronen. donec etiam reddas novissimum quadrantem, Corbeien. novissimum quadrantem. S. Irenaeus in lib. I contra Haereses tom. I, pag. 104, donec reddas novissimum quadrantem.

Luc. cap. XIII, 8. Vindobonen. permitte . . . . . mittam cophinum stercoris, Vercellen. et Brixian . . . . . . . . . et mittam cophinum stercoris, Veronen. et Corbeien. remitte . . . . . . . . . . et mittam cophinum stercoris, et ita S. Paulinus, S. Ambrosius in lib. II, de Poenit. cap. 1, 0115B pag. 415, et in lib. I de Jacob, et Vita Beata, cap. 1, pag. 443, necnon S. Augustinus.

Luc. cap. XVII, 9. Vindobonen. et Veronen. quae sibi imperata sunt, Vercellen. et Brixian. quae praecepta sunt ei, Corbeien. sibi. et ita quidam mss. div. Bibl. S. Hieronymi, S. Ambros. in Exposit. in psalm. CXVIII, tom. I, pag. 1179, habet, quod imperatum est ei.

Luc. cap. XVII, 18. Vindobonen. non est in illis, qui rediret, et gratias ageret Deo, Vercellen. ex his non est inventus, etc. Veronen. ex illis non est, qui rediret, et gratias ageret Deo, Corbeien. ex illis non erat, qui rediret, et gratias ageret Deo. S. Ambros. in lib. I de Cain et Abel cap. 9, pag. 199, non fuit ex illis, qui rediret, et gratias ageret Deo.

0115C Luc. cap. XIX, 8. Vindobonen. si quid alicui fraude abstuli, Corbeien. et Brixian. fraudavi. Sanctus Irenaeus habet, et si cujus quid fraudavi. Sanctus Ambrosius in lib. II de Cain et Abel cap. 4, pag. 214, si cui aliquid fraude abstuli; et ita Chrysologus.

Luc. cap. XXII, 31, Vindob. expetivit, ut vos ventilet, Corbeien. et Brixian., expetivit, ut vos ventilet, etc. Veron. . . . . . . ivit, ut . . . . . . . let. S. Hilarius in lib. X de Trinitate. tom. II, pag. 348, expetivit, ut vos cerneret; ejusdem vero S. Hilarii codex Colbertinus, et alii non deterioris notae, ventilet; et ita S. Ambros. in lib. III de Interpell. Job cap. 5, pag. 659, nec non Ambrosiaster in Epist. ad Roman. pag. 77, S. Cypr. in lib. de Orat. Domin. pag. 271, expetivit, ut vos vexaret, etc.

0115D Luc. cap. XIII, 27. Vindobonen. nescio unde sitis, Veronen., nescio unde estis. et ita S. Ambrosius in lib. I de Cain et Abel cap. 5, pag. 192.

Luc. cap. XIV, 12. Vindobonen. et Corbeien. neque vicinos, neque divites; Vercellen, neque fratres tuos, sed nec vicinos, nec divites; ne forte et ipsi te invitent; Veronen. neque fratres, neque cognatos, neque vicinos, neque divites; ne forte et ipsi te reinvitent, Brixian. ne forte et ipsi reinvitent te. S. Cyprianus in lib. III Testimoniorum ad Quirinum cap. 2, pag. 372, neque fratres, neque vicinos, neque divites; ne forte et illi reinvitent te.

Marc. cap. VIII, 39. Vindobonen. quod sunt quidam circumstantes, Veronen. quod sunt quidam de 0116A circumstantibus mecum, Corbeien. sunt quidam hic circumstantium me. S. Ambros. in lib. III de Fide tom. II, cap. 12, pag. 514, quod sunt quidam circumstantium.

Luc. cap. XI, 2. Vindobonen. et Brixian. Fiat voluntas (Vindobon. volumptas) tua, sicut in coelo, et in terra, Vercellen. Fiat voluntas tua, Veronen. Fiat voluntas tua in coelo, et in terra. Graeci quamplures tum editi, tum manu exarati, legunt, Fiat voluntas tua, sicut in coelo, et in terra. Vulgata, plurimique codices optimae notae haec verba omittunt, quemadmodum Origen. lib. de Prece, qua de re videndus Mill., Var., Lect., hic, et S. Augustinus. Postremus in Enchiridion ad Laurent. cap. 116, advertit, Oratione Dominica apud Lucam quinque dumtaxat petitiones 0116B contineri; septem vero apud Matthaeum.

Luc. cap. XI, 2. In Vindobonen. post, Pater, additur, sancte, qui in coelis es, in Vercellen. et Corbeien. sancte, qui es in coelis, in Veronen. et Brixian. noster, qui es in coelis (in Gat. noster), et ita in Sancto Ambrosio. In Mm. sancte. Verba illa, noster, qui es in coelis, jam ante Origenis tempora irrepsisse, apparet ex ejusdem libro, περὶ Εὐχῆς pag. 57.

Luc. cap. XII, 11. In Vindobonen., Vercellen., Veronen., et Corbeien. additur, et Hierico. et ita in Colb. 2, apud Mill. τὴν ἱερικώ.

Luc. cap. X, 20. Vindobon., vobis subjecti sunt, Veronen., spiritus maligni vobis subjecti sunt, Brixian., Daemonia vobis subdita sunt. Ambrosiaster in Epist. ad Corinthios I, cap. 12, pag. 154. Daemonia vobis 0116C subjecta sunt.

Luc. cap. XIII, 25. Vindobonen., Veronen. et Brixian. Domine, Domine. Geminatum, Domine, est Matthaei.

Luc. cap. XXI, 17. Vindobonen., Gat. et Brixian. omnibus hominibus. et ita S. Ambrosius, seu Berengaudus in Expositione in Apocalypsin, de Visione IV, tom. II, pag. 537.

Luc. cap. X, 41. In Vindobonen., Vercellen., Veronen. et Corbeien. desunt verba, sollicita es, et turbaris erga plurima. et ita S. Ambrosius in Enarr. in psal. I, pag. 757, in Exposit. psal. CXVIII, pag. 1107, et in lib. I. Exposit. Evang. sec. Luc. p. 1268.

Luc. cap. X, 42. Hic versus deest in Vindobonen., 0116D Vercellen. et Veronen. atque in S. Ambrosio

Luc. cap. XIII, 35. Vindobonen. omittit, deserta. Porro Greci codices multi non ferunt, deserta, ἕρημος, neque S. Cyprianus, neque libri veteres Latini, neque versio Coptica, et Armena. Qua de re vide Grot. Brug. Mill. Additum videtur ex v. 38, capitis XXIII Evangelii Sancti Matthaei.

Luc. cap. XVI, 21. In Vindobon., Vercellen., Veronen., Gat., Mm. et Brixian. desunt verba illa, et nemo illi dabat. et ita in quibusdam mss. div. Bibl. S. Hieron. et in Praefat. S. Gaudent. episcop. Brixian. ad Benivol. ut animadvertit Cl. Paulus Galeardus pag. 10, num. 2, quem consule: codices 0117A quoque Graeci non pauci apud Millium, et Erasmum non habent, et nemo illi dabat, itemque Latinorum quamplurimi. Addita haec putantur ex capitis XV, versiculo 16, praesentis Evangelii, ubi de Prodigo filio sermo est, sat pari cupiente porcorum siliquis, et nemo illi dabat.

Luc. cap. XVII, 29. In Vindobonen. et Corbeien. deest, ignem de coelo. et ita in S. Iren. Ibid. Vercellen. et perdidit omnes, et ita idem S. Irenaeus.

Luc. cap. XX, 36. Vindobonen. et Corbeien. nam sunt similes angelis Dei, quia, etc. S. Hieron. in lib. contra Joan. Jerosol. tom. II, pag. 429, sed erunt sicut angeli Dei, quod, etc.

Luc. cap. XXI, 15. In Vindobonen. Vercellen. et Corbeien. desunt verba illa, et contradicere omnes. 0117B Et ita in S. Cypr. lib. ad Fortunatum, de Exhortatione Martyrii cap. 10, pag. 333.

Luc. cap. XII, 7. Desunt verba, sed et, in Vindobonen. et ita in S. Augustini lib. 22 de Civitate Dei, tom. VII, pag. 681.

Luc. cap. XII, 42. Verbum, putas, omittitur in Vindobonen., Veronen., Corbeien. et Brixian. et ita in S. Ambrosii lib. I de Poenit. cap. 9, p. 401.

Luc. cap. XVII, 10. Deest, omnia, in Vindobonen., Vercellen. et Veronen. et ita in S. Cypr. lib. III, Testim. ad Quir. cap. 51, pag. 382.

Luc. cap. XIX, 26. Verba, et abundabit, desunt in Vindobonen., Vercellen., Corbeien. et Brixian, necnon in Graeco textu, et in reginae Suecorum vetustiori ms. Evang. Latino.

0117C Luc. cap. XIX, 8. Deest, Domine, in Vindobonen., et ita in S. Iren. lib. IV contra Haereses, tom. I, pag. 242, et in S. Cypr. lib. de Oper. et Eleem. pag. 33.

Luc. cap. XXII, 11. In Vindobonen., Veronen. et Corbeien. deest, domus; et ita in S. Ambrosio.

Marc. cap. V, 1. Post fretum, deest, maris, in Vindobonen. Veronen. et Brixian. et ita in Cod. Cantabrig. Graeco-Lat.

Marc. cap. V, 11. Deest, magnus, in Vindobonen. et Veronen. ut in Verss. Goth., Copt. et Pers.

Marc. cap. XII, 30. In Vindobonen. deest, mandatum. et ita in aliquibus mss. S. Cypr. de Oratione Dominica.

Luc. cap. XII, 50. Vindobonen., Veronen., 0117D Corb., Gat. et Brixian. baptisma. et ita S. Cypr. p. 640.

Marc. cap. XIII, 19. Vindobonen. et Gat., tribulationes tales, et ita duo reginae Suecorum mss. div. Biblioth. S. Hieronymi.

Luc. cap. XXII, 12. Vindobonen., Veronen., Corbeien. et Brixian., vobis ostendet. et ita S. Ambros.

Luc. cap. XIX, 12. Vindobonen., Veronen. et Brixian. homo quidam . . . . . . . dives. et ita Lucifer Calarit.

Luc. cap. XXI, 15. Vindobonen. et Brixian. non possint. et ita quidam codex ms. S. Cypr. in lib. ad Fortunatum de Exhortatione Martyrii.

0118A Marc. cap. 7, Vindobonen., Corbeien., Gat. et Brixian. Dei summi. et ita quidam mss. div. Bibl. S. Hieronymi.

Luc. cap. XI, 31. Vindobonen. et Gat., plus Salomone hic, Brixian. plusquam Salomone hic. In quibusdam codicibus div. Bibl. S. Hieronymi habetur, plus Salomone hic.

Luc. cap. XII, 58. Vindobonen. et Corbeien. ad magistratum. et ita S. Ambrosius in lib. de Tobia cap. 9, pag. 601. Brixian. ad Judicem.

Luc. cap. XIII, 34. Vindobonen . . . . gallina pullos sub alas suas, Vercellen., quemadmodum gallina . . . . . . sub alas suas, Veronen. gallina, Brixian. gallina pullos suos. S. Irenaeus in lib. IV contra Haereses tom. I, pag. 281 . . . . . gallina pullos suos sub alas.

0118B Luc. cap. XVIII, 30. Vindobonen., Veronen. et Corb., recipiat septies. et ita S. Cypr. et S. Ambros.

Luc. cap. XIX, 9. Vindobonen. filius est. Sanctus Cypr. habet, quoniam et hic filius est Abrahae.

Luc. cap. XIX, 22. Vindobonen., Vercellen., Veronen. et Corbeien. tollo . . . . . . . meto. et ita S. Ambros. in lib. de Tobia cap. 19, pag. 613.

Luc. cap. XIX, 23. Vindobonen., Vercellen., Veronen. et Brixian. et ego. et ita S. Ambros. in lib. de Fide Orthodoxa contra Arianos, tom. II, pag. 357, et in lib. de Tobia cap. 19, pag. 613.

Luc. cap. XXI, 10. Vindobon., nam surget. Brixian., exsurget. S. Cypr. in lib. ad Fortunatum, de Exhortatione Martyrii cap. 11, pag. 334. 0118C exsurget enim gens super gentem, et regnum super regnum.

Luc. cap. XXII, 3. Vindobonen., Veronen., Gat., Mm. et Brixian., Scarioth. et ita quidam mss. lib. div. Bibl. S. Hier.

Luc. cap. XXII, 2. Vindobonen., Veronen., et Brixian. pro Jesum, habent, eum. et ita habetur in quibusdam mss. Latinis bibl. reginae Suecorum.

Marc. cap. XII, 29. Vindobonen., Deus vester, Vercellen., Veronen. et Corbeien., Deus noster. et ita S. Hilarius in lib. IX de Trinitate tom. II, pag. 276. et unus reginae Suecorum ms. lib. divinae Bibliothecae S. Hieronymi.

Marc. cap. XII, 32. Vindobonen., bene dixisti, Magister, in veritate, quod unus sit Deus, nec est alius 0118D praeter illum. et ita S. Hilarius in lib. XI de Trinitate tom. II, pag. 276.

Marc. cap. XIII, 32. Vindobonen. et Vercellen., et hora, et ita S. Hilarius in lib. I de Trinitate tom. II, pag. 19.

Sed jam satis multa profudi, ut ostenderem in Evangeliario Vindobonensi antiquam Latinam Italam contineri. Subtexam nunc integram ejusdem codicis descriptionem, a Cl. Forlosia concinnatam, una cum litteris, quas tu mecum ab illo acceptas communicasti. Eas edo in lucem, ut memorem me tuorum officiorum omni tempore futurum isthaec editio polliceatur. Hominem ex ipsis agnovi tui studiosissimum, atque amantissimum mei.

Descriptio ejusdem codicis Vindobonensis facta a Cl. Viro Nicolao Forlosia Aug. bibliothecae custode primario.

0119A

Codex iste ms. theologicus, latinus est, membranaceus, purpureus, litteris quadratis ex argento, in-folio. Constat in praesentia foliis centum quadraginta et duobus. Ejus amplitudo est instar ejus, quod curavimus pro characterum specimine, exemplaris. Membranae rubro infectae sunt colore, non tamen ex aequo omnes, sed pro cujusque duritie, aut tenuitate: earum pleraeque adeo sunt subtiles, ut eas non agninas pelles, sed vesicarum esse putes membranas. Folia ex utraque scripta sunt parte: quaelibet pagina quatuordecim continet lineas: linea vero litteras ad viginti praeter propter. Forma litterarum quadrata: eaeque omnes ex argento 0119B liquefacto, exceptis iis, quibus Dei, Domini, aut Jesus nomen scriptum est, quae sunt ex auro: prout membrana tenacior, aut paratior, ita vividius colorem, aut litterarum splendorem servat. Praeter hosce quatuordecim versus, in summa pagina (quadratis etiam, ut dicitur, litteris, sed minoribus) a parte sinistra scriptum est, secundum, a dextera autem, e regione Evangelistarum, nomen Lucanum, aut Marcum, circa quod lineolae aliquot inscribuntur. Quod autem Lucae nomen ad Latini patronimici formam in Lucanum perperam verterit, id calligrapho condonandum. In quaterniones digestum fuisse codicem apparet ex hujusmodi notis Q. XLIII, etc. quae notae ad finem cujusque quaternionis in ima pagina visuntur.

Est autem codex Neapoli huc asportatus; ac pertinuit 0119C ad bibliothecam Patrum Augustinianorum S. Joannis de Carbonaria. Monasterio ea relicta fuerat a cardinali Seripando, qui in concilio Tridentino sanctae Romanae Ecclesiae legati munus obivit. Is multos maximi pretii codices ex legato acquisiverat a Jano Parrhasio. In fronte paginae primae, Seripandi, vel Parrhasii manu (quae in aliis etiam apparet) olim scriptum legitur, annorum circiter mille; adeo ut ea ratione quinti, vel sexti saeculi habitus jam tum fuerit.

Initio cujusque paginae majoris formae littera, eaque exterius, picta est; quamvis ex intermediis dictionis esse contigerit. Sic etiam initiales litterae cujusque versiculi grandiores.

In fine membrorum, aut periodorum nulla distinctionum 0119D signa, praeter aliquantulum spatii majoris, ac ne id quidem semper. Litterae omnes aeque inter se distant, nulla habita unius dictionis ab altera distinctione, nisi raro. Ad finem periodi, aut versiculi, nullum appositum est punctum, sed tantum post interrogationem unicum appingitur, neque id semper: quae res ad antiquitatem facere videntur. Ubi Divina nomina scripta ex auro sunt, ad latus postremae litterae punctum ex auro adscriptum, ornatus gratia. Dolendum, quod initio, fine, et intermediis quoque foliis sit quoque codex mutilus.

Continet autem, quod ejus superest, Evangelia duo, quae sanctorum Lucae et Marci dicuntur: et quidem juxta eam editionem, quae Antiqua Italica a Patribus 0120A fuit appellata: atque id ad eum, qui sequitur modum.

A folio primo ad fol. septuagesimum quintum, Evangelium secundum Lucam, quem semper in Lucanum versum legimus. Hoc autem incipit in codice ab illis verbis capitis decimi, vers. septimi, sin autem ad vos revertetur, etc. Quod initium, forte quod esset deletum, mendose ab imperito deinde suppletum est ad hunc modum, Sinautemavos, etc. Desinit ad capitis vigesimi tertii, versum decimum in ea verba, constanter accusantes eum.

A folio septuagesimo sexto ad ultimum sequitur, Evangelium secundum Marcum, a verbis capitis secundi, vers. septimi decimi, Sani medicum, sed qui male habet, etc. In nostra Vulgata habetur, sani medico. Desinit in ea capitis decimi quarti, vers. trigesimi 0120B sexti verba, Abba Pater, possibilia omnia tibi sunt.

Ad educendam litterarum formam unum atque alterum adhibui delineatorem; at cum id ex mea sententia minime praestarent, eo quod comptiori semper forma eas redderent, ipse improbae huic operae manum admovere non refugi, et pellucida charta ita excepi, ut exemplum ipsum propius attigisse videar. Crassiores etenim litterarum ductus sunt, sed id accidisse opinor ob soluti argenti crassitudinem, quae non patitur duci, quemadmodum scriptoris vult manus aut mens.

Exhibet exemplar codicis manuscripti paginam alteram folii centesimi ex Evangelio secundum Marcum cap. VII, vers. 4.

0120C Quod, si hoc pacto Cl. Viro Blanchinio satis fuerit factum, erit id mihi tam gratum, quam quod gratissimum.

Cels. S. R. I. principi Josepho Comiti Thunio Sanctae Gurcensis Ecclesiae episcopo, Nicolaus Forlosia obsequentissimo ex animo S. P.

Benigne tu quidem, ut soles, celsiss. princeps, quod Evangelici codicis descriptionem non ingratam Cl. viro Blanchinio fuisse, significes: apprime namque id gratum, et quas par est, habeo gratias; sed nolim gratiae id apponi mihi, quod merito tuis paruerim jussis, et illi fuerim commode obsecutus. Jam, nec minori certe animi alacritate studebo, in perquirendis, 0120D uti mandas, Latinis, si qui sunt, Sacrae Scripturae codicibus, quicumque decem prioribus Christianae religionis saeculis scripti, in Aug. hac bibliotheca serventur. Unam solummodo mihi veniam petere, necesse est: ne scilicet, tam propere id a me praestari posse putet Blanchinius. Ille etenim amoeno Italiae coelo assuetus, frigoris regionis hujus ignarus, et quod potissimum est, bibliothecae nostrae inscius, vix intelliget, tam esse per hiemem adeuntibus ingratam, et inhospitam, quam aestate jucundam. Cum primum igitur id fieri poterit, id me curaturum recipio, ac si quid ad ejus rem, quod faciat, reperero, erit mihi vobis, obtemperasse tam gratum quam quod gratissimum. Sic te, Celsiss. princeps, pro Ecclesiae tuae incremento Deus optimus 0121A servet, ac optata tua secundet. Vale. Vindobonae, a. d. X. cal. Aprilis, 1746.

Celsiss. S. R. I. principi Josepho Thunio Gurcen. episcopo Nicolaus Forlosia S. D. obsequentissime.

Simul ac acris hiems praecipitare, et ver appetere coepit, nihil mihi fuit prius, quam ut mandatis tuis, Celsiss. princeps, parerem. Latinos itaque sacrorum librorum codices, qui in Aug. hac bibliotheca servantur, perlustravi, quosque ad Cl. Blanchinii optata facere reperi, eos adnotavi, et huic epistolae pro indicio adscriptos, ad te mitto. Quod si quid ex ejus usu fuerit, erit mihi gratissimum; ut, si quae loca cum Clementina editione collata voluerit, id per otium praestare non defugiam. Ejus igitur explorare sit labor, ac tui 0121B jubere. Sic te Deus pro Ecclesiae tuae bono, et meo praesidio servet incolumem. Vale. Vindobonae, a. d. IX. kal. maii, 1746.

Ex Aug. bibliotheca Caesarea Vindobonensi sacrorum Bibliorum codices juxta ordinem V. C. Gentilotii.

L. Quinquagesimus codex Theol. Latinus est, membranaceus, antiquissimus, sub finem saeculi VIII aut initium IX, litteris rotundis scriptus sumptibus Radonis Abbatis S. Vedasti Atrebatensis ab A. Chr. 795, usque ad A. 815. Hic vero descriptus a Lambecio lib. II Commentarior. a pag. 402, ex quo excerpta retulit Jacobus Le Long, Bibl. Sacr. Tom. I, pag. 536, continet Biblia Sacra utriusque Testamenti. Codicem totum ruinosum falso appellari, 0121C ait Gentilotius, nec adeo id verum esse negat: nam fugientes alicubi litteras, si oculos intendas, plerumque assequare.

LXIV. Membranaceus anni 1341 et XCIV. Membranaceus saec. XIV) continent Biblia Veteris et Novi Testamenti.

XCV. Membranaceus saec. X. codex mutilus continet prophetas.

CL. Membranaceus saec. X, continet quatuor Evangelia.

CCLIX. Membran. saec. X, continet Acta. Apostolorum, Epistolam Jacobi, et Ep. Petri primam.

CCLXXX. Membr. saec. XI, mutilus continet Salomonis Proverbia, et librum Sapientiae.

0121D CCCXLIII. Membran. saec. XI, continet quatuor Evangelia.

CCCLXXXI et CDLVIII. Membranacei saec. XIV, ambo continent Biblia utriusque Testamenti.

CDLXXXV. Membran. saec. XII, continet Psalterium Davidicum cum Canticis Isaiae, et caeteris.

DXC. Membran. saec. XII continet aliquot Veteris Test. libros, et quatuor Evangelia.

DCLXXXVII. Membr. A. 1247, continet Vetus et Nov. Test.

DCCLIX. Membr. saec. XIII, continet Vet. et Nov. Test.

DCCLXXVI. Membran. saec. XIV, continet Nov. Testam.

0122A Hohendorff. Membr. saec. XII, continet Vet. et Nov. Test.

Neap. Membr. saec. XI) et Neap. Membr. saec. XIV) continent Vetus et Nov. Test.

Codices posteriorum saeculorum, qui sunt bene multi, nulli hic adnotantur.

Celsiss. S. R. I. principi Josepho Thunio Gurcensi episcopo, Nicolaus Forlosia obsequentissime S. D.

Mea tibi, Celsiss. princeps, parendi studia, et genium in hujusmodi, quos Cl. Blanchinius expetit, laboribus, nisi satis probata hactenus vobis esse confiderem, ea facile suaderent postremae ad te, quas dedi, 0122B litterae. In iis etenim non frustra innui, si quae manuscriptorum loca conferri cum Vulgata editione oporteret, me id praestiturum. Ea sane ratione, qua possum, me tibi obtuli. Talem autem inceptare laborem, diutiusque perdurare, in quo incubare oculos, propius admovendi, et figendi causa, opus sit, mihi fere μύωπι, non licet, per pectoris, quam patior, imbecillitatem. Sacros itaque codices conferendi onus suscipienti, fallere necesse esset, quam exsolvere nequeo, fidem. At si forte heic reperiantur tuae dioeceseos ecclesiastici duo, quorum diligentiae id committere possis, eis me libenter, in captandis fugientibus litteris praesto futurum promitto. Pluribus, excusandi mei gratia, abstineo, ne de tua erga me benevolentia, aut de ea, qua apud Blanchinium vales, ad ipsi persuadendum 0122C auctoritate, diffidere videar. Equidem te etiam rogo, ut illi persuadeas id, quod maxime ex animi mei sententia optarem, praestare non posse, et dividiae esse. Sic te, Celsiss. princeps, D. O. M. diu incolumem servet. Vale. Vindobonae, a. d. VI, non. Junii, 1746.

Haec sunt, quae ex optimo, et longo rerum usu exercitatissimo bibliothecario mecum, humanissime princeps, communicasti, ut intelligerem, me tanti viri amicitias tuo munere fuisse aucupatum. Audivi a maximis viris, quique id facillime nosse poterant, in Vindobonensi thesauro codd. mss. nullum aliud exemplum superesse illius versionis Italicae, quae propagata, quasique per manus tradita fuit, et summo studio retenta in plerisque Latinis ecclesiis, usque ad tempora S. Gregorii Magni. Sacerrimus ille 0122D codex in pluteis latitabat. Tu vero in eo conferendo primus omnium navasti operam; ut ego collatos locos in hocce Evangeliarium Quadruplex inferens, cum Christiana rep. communicarem. Velim tamen ex te audiat Cl. Forlosia, quantum ego mihi conscius sim, et profitear me sibi quoque debere; quamque beatum me futurum putem, si mihi referendae gratiae potestas detur. Litteras tuas valde expecto, vir sapientissime; nec mihi quidquam gratius accidere poterit, quam si me tibi aliquid tua causa facere jubeas. Novi te, mei esse amantissimum. Nunc vero et alii ex scriptis istis intelligent, quanta inter nos voluntatum, ac studiorum conjunctio sit. Vive diu, praesul humanissime; vive, et consenesce in 0123A studiis tuis. Contempsisti adhuc juvenis ea omnia, quae vulgo etiam a senibus maximi fiunt. Deum, et Ecclesiam tuam unice cogitas. Alia omnia contemnis, quoniam fluxa, et caduca sunt. Nostri omnes te salutant. Saluta mihi tu isthic D. Forlosiam. Ad cum scribere nunc non licet per occupationes: scribam autem propediem. Vale, et de Sacris Litteris optime mereri, quando id vel uni tibi maxime licet, ne desistas. His quantum studii, diligentiaeque adhibueris, tantum te Gurcensi Ecclesiae, publicaeque utilitati, cui semper consulere studuisti, elargitum esse cognovero. Ex Aedibus Vallicellanis, nonis Apr. 1747.

 

 

0123B