Admonitio Ejusdem In Epistolam CCII Bis.

Dum anno 418 et quidem mense septembri, ut patet ex actis cum Emerito, Augustinus Caesaream profectus in supradicto oppido remoraretur, quo eum injuncta sibi a venerabili papa Zozimo, Apostolicae sedis episcopo, ecclesiastica necessitas traxerat (Epistol. 190, n. 1) , perlatae sunt litterae Optati quibus significabat angi se circa animae originem; utrum ea per propagationem ex anima a Deo creata, atque Adamo indita descenderet, anve singulis hominibus singulas de novo Deus crearet, nosse cupiens. Attamen in ultimam hanc opinionem, uti videtur, concesserat (Ibid., cap. 4, n. 13 et 14) ; deque eodem argumento quoddam ediderat opusculum, necnon litteras ad amicos quosdam suos familiarissimos destinatas; quae cum perlatae essent Caesaream, ipsi Augustino illic adhuc versanti traditae sunt a famulo Dei, cui nomen Renato; qui sanctum Doctorem tantopere ad respondendum instigavit, ut hoc recusare, quamvis rebus aliis tunc occupatus, nequaquam posset (Ibid., cap. 1, n. 1) . Videtur quoque in epistola sua optasse ipsemet Optatus de sancti Doctoris sententia super ea re certior fieri (Ibid., cap. 6, n. 26) . Augustinum praeterea ad id induxit Muressis quidam Optati necessarius, qui tunc Caesaream veniens, se quoque super eodem argumento litteras ab Optato accepisse dicebat; rogabatque Augustinum, ut quid ea de re sentiret, vel 0056 voce, vel scripto sibi aperiret, quo illud posset Optato significare (Ibid., cap. 1, n. 1) . Dedit itaque litteras ad ipsum Optatum sanctus Doctor, Caesarea, quod satis declarant illae voces cum in eodem oppido remoraremur, jam profectus. De proposita autem difficultate illi rescripsit, non habere se quod certo statuat, propter argumenta quae in utramque partem faciebant: id tantummodo cavendum esse ne quis hacce quaestione abutens, de peccato originali, quod constans et catholicum dogma est, vellet ambigere; atque ita Pelagii Coelestiique novam haeresim imprudens admitteret, quam recenti memoria damnarant Concilia et Romani antistites Innocentius ac Zozimus; quorum epistolas, saltem postremi hujus, ne forte ad Optatum necdum pervenissent, simul mittebat. Non contentus fuit procul dubio hac responsione idem Optatus; illi siquidem Augustinus praeterea duas Epistolas, quae temporum injuria intercidere, super eodem argumento misit. Laudat Fulgentius (De veritate praedest., lib. 3, cap. 18) eruditionem atque ingenii vim eam, qua cum in hisce tribus epistolis, tum in aliis quibusdam suis operibus, quaestionem illam sanctus Doctor excusserat: sed ejusdem inprimis modestiam praedicat, utpote quae eum deterruit, ne de re peraeque gravi et abstrusa quidquam decerneret. Cujus quaestionis, ait, profunditatem sibi imperscrutabilem cernens, nullam voluit 0057 hujus rei definitam proferre sententiam; incongruum prorsus existimans aliquid affirmare sine dubitatione velle, quod alter posset contraria responsione convellere (Vita S. Augustini, lib. 7, cap. 13, n. 5) .

Haec forsan fusius, ast certe quam brevissime potuimus referre visum est: quia inde perspicue evincitur Epistolam sequentem secundam earum esse, quas Optato episcopo de animarum origine ab Augustino datas fuisse asserunt, plurisque faciunt Possidius ac Fulgentius: cum eo tamen discrimine, ut Possidius quidem duas ( In Indiculo), Fulgentius ( Ubi supra) vero tres ad Optatum epistolas adscribat. Utri fides habenda sit, penes lectorem esto judicium: certe spectati illi scriptorum Augustinianorum editores, Tillemontius quoque, aliique eruditissimi viri Fulgentium sequuntur. Id unum hac in parte annotare operae pretium est; videlicet Possidium recensendo epistolas ad Optatum directas, ipsas adversus Priscillianistas scriptas esse diserte docere.

Hanc autem epistolam vel labente anno 419, vel potius ineunte 420, exaratam esse arbitramur; Augustinus enim, num. 1, significat se ad Optatum rescribere post quinque ferme annos evolutos, ex quo in Orientem miserat librum non praesumptionis, sed consultationis suae. Oppido liber in Orientem missus, ipsissima est Epistola 166 Augustiniana ad Hieronymum per Orosium transmissa. Qui quidem Orosius paulo ante mensem julium anni 415 ex Africa in Palaestinam appulerat, utpote qui iisdem anno et mense Hierosolymis in disputationem adversus Pelagium descendit: proindeque sub initium anni laudati ex Africa eum solvisse necesse est.

Quo autem potissimum tempore Epistola prima ad Optatum, quae inter editas 190 est, scripta fuerit, non ita liquido apparet. Dom. Dubois eam mensi circiter augusto anni 418 affigit, idque a veritate perquam alienum est: nam Augustinus eam scribere non potuit, nisi postquam Carthagine Caesaream advenisset; quod nonnisi mense septembri accidisse certum est. Imo vero hanc epistolam tantummodo post suum Caesarea secessum texuisse se Augustinus his verbis monet, cum in supradicto oppido remoraremur. Huc collimant tot et tanta negotia, quae sanctus Doctor dum Caesareae versaretur, intra paucos dies tractavit ac confecit; quaeque ipsi impedimento erant, quominus adjiceret animum ad scribendas litteras nullo pacto urgentes, neque ad se pertinentes. Quin etiam veri admodum simile est Augustino, dum Caesarea Hipponem rediret, eamdem epistolam parare non licuisse quia, ut ipsemet testatur, per quas totas terras intentionem ejus huc atque illuc, quae ingerebantur sensibus diversa raptarent. His adducti rationibus Epistolam primam ad Optatum, quae inter Augustinianas 190 est, ante mensem novembrem anni 418 scribi non potuisse; imo vero eam, cum doctorum venia, post Epistolas 191, 192 et 193 rejiciendam esse existimamus: siquidem hisce tribus postremis epistolis respondere Augustini plurimum intererat; ac idcirco etiamnum festinationis sunt plenae. Epistolam vero 190 non, aliqua necessitas, sed amicorum gratia extorsit; proindeque ad tempus opportunum et vacuum eam transferre consentaneum est.

Rursus ex Augustini Epistola 190 mox laudata, c. 7, num. 20, quin etiam ex ejusdem sancti Praesulis Epistola 166, c. 4, n. 8, exploratum habemus, Marcellinum ab Hieronymo sciscitatum fuisse, quid de animarum origine sentire oporteret, post acceptam ea de quaestione D. Augustini responsionem. Porro ex Augustini Epistola 143 certissime constat, ad Marcellinum hanc ipsam Augustini responsionem non pervenisse, nisi anno duntaxat 412, adeoque Marcellinum eodem tantum anno Hieronymo scribere potuisse; ac proinde Marcellino non fuisse responsum abs Hieronymo, nisi anno ad summum 413. Praeter jus veritatis ergo, mea quidem sententia, Hieronymi ad Marcellinum responsio quae ejusdem Epistola 78, apud Augustinum vero 165 a CII. cum Hieronymianis, tum 0058 Augustinianis Editoribus, necnon a Dom. Dubois anno 410 affigitur. Ad veritatem propius quidem, non tamen proxime, accedit eruditissimus Tillemontius, qui eam anno 411 vel 412 consignat.

Quis autem fuerit Optatus ille episcopus, ad quem Augustinus epistolas istas direxerit, plane incompertum est. Certe liquet eum non fuisse celebrem illum Optatum Milevitanum, qui scriptis suis Donatistas confodit, quantumvis id codex Gottwicensis luculenter referat: e vivis enim dudum Optatus ille Milevitanus excesserat, atque jam anno 396 beatissimus Severus de condiscipulatu Augustini Milevitanae Ecclesiae praeerat, ipsique usque ad annum 426 praefuit, ut patet ex Epistolis 31 et 213 sanctissimi nostri Praesulis.

Ex his liquido constat doctissimos viros Dom. Ludovicum Ellies Dupin in notis ad cap. 215 diei primae Collationis Carthaginensis, necnon Dom. Theodoricum Ruinart, Hist. Persecut. Vandal. pag. 297, falso asserere Severum Milevitanum episcopum paulo ante laudatam Collationem e vivis excessisse; cum Gesta ejusdem Collationis disertis verbis referant, illum diu ante Collationem observasse, atque exspectasse; sed tunc ob infirmitatem aegritudinemque domum discessisse, non vero decessisse. Certe spectatissimi operum divi Augustini Editores nostram sententiam propugnant Praefat. tom. 2 in ordine chronologico Epistolarum 109 et 110. Imo eruditus Ruinartus loco citato secum ipse pugnat: laudat enim synodum Milevitanam anno 416 habitam, cui Severus interfuit, ut liquet ex Epistolis inter Augustinianas 175, 176, 181; at isthaec synodus quarto a Collatione Carthaginensi anno duntaxat acta est.

Conjicit Baluzius, ὁ μακαρίτης, in notis ad Collationem Carthaginensem, Optatum quem quaerimus, eum esse qui eidem Collationi Carthaginensi adfuit, quique in Gestis diei primae episcopus plebi Vesceritanae dicitur. Verum plebs Vesceritana in Numidia erat; contra vero plebem, quam regebat Optatus noster, alteram e tribus Mauritaniis incoluisse verba ejusdem Optati hisce Augustini epistolis interjecta insertaque demonstrant.

Si fides est domino Dubois, Optatus erat episcopus Tubulensis, is a quo Augustinus Epistola 185 jubet comitem Bonifacium breviculum Collationis accipere. Sed auctor sententiam suam nullis argumentis fulcit, nec unde eam hauserit indicat. Nil mirum; falsam esse ipsa Augustini epistola evidenter adstruit: nam Optatus ille de quo ibidem agitur, anno 411 Collationi Carthaginensi, et anno 412 concilio Zertensi interfuit; proindeque jam a plurimis annis dignitatem episcopalem obtinebat, cum epistolae Augustini ad Optatum conscriptae sunt. Optatus vero, qui nobis negotium facessit, ex Epist. 202 bis, n. 7, se ipse novellum rudemque doctorem venditat. Insuper Augustinus in Epist. 185 monet Bonifacium, ut accipiat de Ecclesia Sitifensi breviculum Collationis, si Optatus non habet; proindeque innuit Optatum de quo loquitur, in Numidia vitam degere solitum esse, cum potius in Mauritania inquiri eum debere probatum sit.

In amici cujusdam doctissimi animo suspicio insidet, Optatum nostrum fuisse quidem Milevitanum episcopum, sed secundum nomine, magni Optati Milevitani successorem: sicque standum esse judicio Gottwicensis librarii, qui disertis verbis Optatum episcopum Milevitanum appellat. Verum isthaec suspicio ex dictis ruit; per totos enim Augustini episcopatus annos, nullus Severo excepto Milevitanam sedem occupavit. Adde quod Severus iste, Augustino semper conjunctissimus, doctrinae atque amicitiae sancti Praesulis constanter adhaesit : e contrario Optatus quamdiu potuit, eam qua bene, qua male impugnavit.

Accedit quod plebs subjecta Optato quem nosse cupimus, intra Mauritaniae, non vero Numidiae, fines inclusa erat. Mauritania autem illa non erat Caesariensis: 0059 alioquin Optatus concilio quod Caesareae habebatur, cum ipsius scripta in eam urbem allata sunt, adfuisset; ac quod ab Episcopis Caesariensibus per litteras petebat, a concilii Patribus ipse coram commodius postulasset.

Nec Mauritania illa Sitifensis erat: nullum enim hujusce provinciae episcopum Pelagianorum condemnatio latere poterat; omnes enim Mauritaniae Sitifensis sacerdotes, utpote Numidae, Augustino Numida duce, ad profligandos haereticos conspirabant. Optatus vero, ex Augustini Epistola 190, n. 22, res tanti momenti 0060 ignorabat, aut ignorare poterat.

Superest igitur, ut Optati dioecesis in Mauritania Tingitana sita esse debuerit, adeoque in extrema illa Africae parte, quae ab Hispania freto Gaditano disjuncta est, quaeque populis duntaxat barbaris incolebatur; quod optime quadrat cum querimonia in Epist. 202 bis, num. 7, deplorata, de rustica et minus instructa clericorum turba, quae Optato molestias generaverat in his rebus, in quibus a doctis sacerdotibus fuerat instituta.