Patrologiae Cursus Completus
Elenchus Operum Quae In Hoc Secundo Tomo Continentur.
Elenchus Operum Quae In Hoc Secundo Tomo Continentur.
In Tomum Secundum Praefatio.
Epistolarum Ordo Chronologicus Argumentis Demonstratus.
Epistolarum Ordo Chronologicus Argumentis Demonstratus.
Epistolae Primae Classis, Quas Augustinus nondum episcopus scripsit, ab anno Christi 386 ad 395.
I.— Scripta circa finem an. 386.
II.— Scripta circa idem tempus.
IV.— Scripta circa idem tempus.
V.— Scripta circa fin. an. 388.
VI, VII.— Scriptae circa initium an. 389.
VIII-XIV.— Scriptae circa idem tempus.
XVI, XVII.— Scriptae circa an. 390.
XVIII-XX.— Scriptae circa idem tempus.
XXI.— Scripta sub ineuntem an. 391.
XXIII.— Scripta circa idem tempus.
XXIV, XXV.— Scriptae sub fin. an. 394, ante hiemem.
XXVI.— Scripta forte ineunte an. 395, et missa cum sequente.
XXVII.— Scripta circa ineunt. an. 395.
XXVIII.— Scripta an. 394 aut 395.
XXXI.— Scripta ineunte an. 396.
XXXII.— Scripta paulo post superiorem.
XXXIII.— Scripta initio episcopatus Augustini.
XXXIV.— Scripta post superiorem.
XXXV.— Scripta post superiorem.
XXXVI.— Scripta forte an. 396 aut sub initium 397.
XXXVII.— Scripta circa an. 397.
XXXVIII.— Scripta circa medium an. 397.
XXXIX.— Scripta forte an. 397.
XL.— Scripta circa idem tempus.
XLI.— Scripta sub initium episcopatus Augustini.
XLII.— Scripta exeunte aestate an. 397.
XLIII, XLIV.— Scriptae circa fin. an. 397 aut init. 398.
XLVI, XLVII.— Scriptae circa hoc tempus.
XLVIII.— Scripta forte an. 398.
LII.— Scriptura circa an. 400.
LIV, LV.— Scriptae circa an. 400.
LVI, LVII.— Scriptae circa an. 400.
LVIII.— Scripta versus exeuntem an. 401.
LIX.— Scripta circa exeuntem an. 401.
LX.— Scripta circiter finem an. 401.
LXI.— Scripta exeunte an. 401 aut paulo post.
LXII, LXIII.— Scriptae circa idem tempus.
LXIV.— Scripta paulo post Natal. Christi an. 401.
LXV.— Scripta ineunte an. 402.
LXVI.— Scripta circa idem tempus.
LXVII, LXVIII.— Scriptae circa an. 402.
LXIX.— Scripta exeunte an. 402.
LXX.— Scripta forte circa hoc tempus.
LXXII.— Scripta an. 403 aut 404.
LXXIII.— Scripta circa an. 404.
LXXIV.— Scripta cum superiore.
LXXV.— Scripta circa finem an. 404.
LXXVI.— Scripta ineunte an. 404 aut circiter.
LXXVII, LXXVIII.— Scriptae forte an. 404, circ. 26 junii.
LXXIX.— Scripta forte an. 404.
LXXX.— Scripta an. 405, circa mens. martium.
LXXXI.— Scripta forte an. 405.
LXXXII.— Scripta sub idem tempus.
LXXXIII.— Scripta circa an. 405.
LXXXIV.— Scripta circ. hoc tempus, seu ante an. 411.
LXXXVI.— Scripta forte an. 405.
LXXXVII.— Scripta forte an. 405, certe ante an. 411.
LXXXVIII.— Scripta post initium an. 406.
LXXXIX.— Scripta circa idem tempus.
XC, XCI.— Scriptae an. 408, post 1 diem junii.
XCIII.— Scripta circ. an. 408.
XCVI.— Scripta an. 408, circa init. septemb.
XCVII.— Scripta exeunte an. 408.
XCVIII.— Scripta forte an. 408.
XCIX.— Scripta exeunte an. 408 aut ineunte 409.
C.— Scripta circ. idem tempus.
CI.— Scripta circa idem tempus.
CII.— Scripta circa idem tempus.
CIII, CIV.— Scriptae an. 409, sub mens. martium.
CVI-CVIII.— Scriptae forte an. 409.
CIX, CX.— Scriptae forte versus an. 409.
CXI.— Scripta exeunte an. 409, forte mense novemb.
CXII.— Scripta exeunte an. 409 aut ineunte 410.
CXIII-CXVI.— Scriptae circa hoc tempus, sive non ante 409 nec post 423.
CXVII, CXVIII.— Scriptae forte an. 410 aut ineunte 411.
CXIX, CXX.— Scriptae forte circa idem tempus.
CXXII.— Scripta circa idem tempus.
CXXIII.— Scripta forte sub finem an. 410.
CXXIV-CXXVI.— Scriptae circa ineuntem an. 411.
CXXVII.— Scripta forte an. 411.
CXXVIII.— Scripta an. 411 paulo ante 1 diem junii.
CXXIX.— Scripta paulo post superiorem.
CXXX.— Scripta versus an. 412.
CXXXI.— Scripta circa idem tempus.
CXXXII.— Scripta circa ineuntem an. 412.
CXXXIII.— Scripta circa idem tempus.
CXXXIV.— Scripta cum superiore.
CXXXV-CXXXVIII.— Scriptae sub initium an. 412.
CXL.— Scripta post superiorem.
CXLI.— Scripta 14 junii an. 412.
CXLII.— Scripta circa idem tempus.
CXLIII.— Scripta circa finem an. 412.
CXLIV.— Scripta circa hoc tempus.
CXLV.— Scripta circa an. 412 aut 413.
CXLVI.— Scripta circa an. 413.
CXLVII, CXLVIII.— Scriptae videntur an. 413.
CL.— Scripta circa exeuntem an. 413.
CLI.— Scripta exeunte an. 413, aut ineunte 414.
CLII-CLV.— Scriptae circa an. 414.
CLVI, CLVII.— Scriptae an. 414.
CLVIII-CLXIV.— Scriptae sub an. 414.
CLXV.— Scripta non multo post an. 410.
CLXVI.— Scripta an. 415 verno tempore.
CLXVII.— Scripta simul cum superiore.
CLXVIII.— Scripta forte an. 415.
CLXIX.— Scripta exeunte an. 415.
CLXX, CLXXI.— Scriptae forte an. 415.
CLXXII.— Scripta ineunte an. 416.
CLXXIII.— Scripta circa hoc tempus.
CLXXIV.— Scripta circa hoc tempus.
CLXXVI.— Scripta paulo post superiorem.
CLXXVII.— Scripta circa idem tempus.
CLXXVIII.— Scripta eodem tempore.
CLXXIX.— Scripta circa idem tempus.
CLXXX.— Scripta circa finem an. 416.
CLXXXI-CLXXXIII.— Scriptae init. an. 417.
CLXXXIV.— Scripta sub idem tempus.
CLXXXV.— Scripta circa an. 417.
CLXXXVI.— Scripta circa medium an. 417.
CLXXXVII.— Scripta sub medium an. 417.
CLXXXVIII.— Scripta exeunte an. 417 aut ineunte 418.
CLXXXIX.— Scripta circa an. 418.
CXC.— Scripta paulo post medium an. 418.
CXCI-CXCIII.— Scriptae sub finem an. 418.
CXCIV.— Scripta paulo post superiores.
CXCVI.— Scripta exeunte an. 418.
CXCVII et CXCVIII.— Scriptae exeunte an. 418, aut ineunte 419.
CC.— Scripta exeunte an. 418, aut ineunte 419.
CCI.— Scripta an. 419, mense junio.
CCII.— Scripta videtur versus finem an. 419.
CCIII.— Scripta forte circa an. 420.
CCIV.— Scripta circa hoc tempus.
CCV.— Scripta forte versus an. 420.
CCVI.— Scripta circa hoc tempus.
CCVII.— Scripta an. 421, aut paulo post.
CCVIII.— Scripta forte versus an. 423.
CCIX.— Scripta forte ineunte an. 423.
CCX.— Scripta forte circa hoc tempus.
CCXI.— Scripta circa hoc tempus.
CCXII.— Scripta circa an. 423.
CCXIII.— Scripta 26 septembris 426.
CCXIV, CCXV.— Scriptae circa Pascha an. 426, aut 427.
CCXVI.— Scripta paulo post duas superiores.
CCXVII.— Scripta sub idem tempus.
CCXVIII.— Scripta forte eodem tempore.
CCXIX.— Scripta sub an. 426 aut 427.
CCXX.— Scripta circa exeuntem an. 427.
CCXXI-CCXXIV.— Scriptae an. 427 et 428.
CCXXV.— Scripta an. 428 aut 429.
CCXXVI.— Scripta eodem tempore.
CCXXVII.— Scripta post Pascha, anno forte 428 aut 429.
CCXXVIII.— Scripta sub an. 428 aut 429.
CCXXIX-CCXXXI.— Scriptae sub finem vitae Augustini forte an. 429.
Epistolae Quartae Classis, Quarum tempus minus compertum.
Ex his nemo non videt, si modo rem tantisper expendat, quantum in recte ordinandis Augustini Epistolis operae consiliique a nobis positum sit, quantum
Praefatio Reverendissimi Godefridi Besselii, Monasterii Gottwicensis Abbatis, Editioni Viennensi Praefixa.
Ad Eruditum Lectorem In praedictas Epistolas.
Praefatio D. Jacobi Martin In Easdem Epistolas.
Praefatio D. Jacobi Martin In Easdem Epistolas.
Admonitio Ejusdem In Epistolam CLXXXIV Bis.
Admonitio Ejusdem In Epistolam CLXXXIV Bis.
Admonitio Ejusdem In Epistolam CCII Bis.
Admonitio Ejusdem In Epistolam CCII Bis.
Syllabus Codicum Ad Quos Recognitae Sunt Sancti Augustini Epistolae.
Syllabus Codicum Ad Quos Recognitae Sunt Sancti Augustini Epistolae.
Manuscripti Codices Cum nota singulis hic deinceps designandis indita.
S. Aurelii Augustini Hipponensis Episcopi Epistolae Secundum Ordinem Temporum Nunc Primum Dispositae, Et Quatuor In Classes Digestae
Epistola II Zenobio desiderium exponit suum, ut disputationem inter se coeptam, inter se finiant.
Caput Primum.— Memoriam sine phantasia esse posse.
Caput II.— Animam sensibus non usam carere phantasiis.
Caput III.— Objectio resolvitur.
Epistola IX Quaestioni de somniis per superiores potestates immissis respondet.
Epistola X . De convictu cum Nebridio et secessione a mundanarum rerum tumultu.
Epistola XI Cur hominis susceptio Filio soli tribuitur, cum divinae personae sint inseparabiles.
Epistola XII . Quaestionem in superiore epistola perstrictam iterum tractandam suscipit.
Epistola XIII Quaestionem de animae quodam corpore, ad se nihil pertinentem, rogat dimittant.
Epistola XVIII Naturarum genus triplex perstringitur.
Caput Primum.— Salutato Aurelio agit de comes sationibus ab ecclesia removendis.
Caput II.— De contentione et laudis appetitu. Quomodo honor et laus à praelatis assumenda.
Caput III.— Perniciosa simulatio.
Epistola XXX Paulinus Augustino, non recepto ab eo responso, denuo per alios scribit.
Carmen Elegiacum Paulini Ad Licentium.
Epistola XXXIX Hieronymus Augustino, commendans illi Praesidium, et salvere jubens Alypium.
Epistola XLIII Quanta impudentia Donatistae persistant in suo schismate, tot judiciis convicti.
Epistola XLVI Publicola Augustino proponit multas quaestiones.
Epistola XLVII . Augustinus Publicolae dissolvit aliquot ex propositis quaestionibus.
De Duabus Epistolis Proxime Sequentibus. (Lib. II Retract. Cap. XX.)
Epistola LXVI Expostulat cum Crispino Calamensi, qui Mappalienses metu subactos rebaptizarat.
Epistola XCIX Ex Romanorum calamitate susceptum animo dolore commiserationemque significat.
Epistola C Augustinus Donato proconsuli Africae, ut Donatistas coerceat, non occidat.
De Sequente Epistola. (Lib. II Retract., Cap. XXXI.)
Sex Quaestiones Contra Paganos Expositae, Liber Unus, Seu Epistola CII
Quaestio Prima. De Resurrectione.
Quaestio Secunda. De tempore christianae religionis.
Quaestio Tertia. De sacrificiorum distinctione.
Quaestio Quinta. De Filio Dei secundum Salomonem.
Quaestio Sexta. De Jona propheta.
Epistola CXIII Cresconium rogat Augustinus ut suae pro Faventio petitionis adjutor sit.
Epistola CXIV . Ad Florentinum super eadem causa Faventii.
Epistola CXV . Ad Fortunatum Cirtensem episcopum, de eadem re.
Epistola CXVI . Generoso Numidiae Consulari Augustinus commendans causam Faventii.
Epistola CXIX Consentius Augustino proponit quaestiones de Trinitate.
Epistola CXX Consentio ad quaestiones de Trinitate sibi propositas.
Epistola CXXIII Hieronymus Augustino quaedam per aenigma renuntians.
Epistola CXXX Augustinus Probae viduae diviti praescribit quomodo sit orandus Deus.
Epistola CXXXI Augustinus Probam resalutat, et gratias agit quod de salute ipsius fuerit sollicita.
Epistola CXXXVII Respondet Augustinus ad singulas quaestiones superius propositas a Volusiano.
De Sequente Epistola. (Lib. II Retract., Cap. XXXVI.)
De Gratia Novi Testamenti Liber, Seu Epistola CXL.
Epistola CXLVI Pelagium resalutat, et pro litteris ipsius officiosis gratiam habet.
De Duabus Proxime Sequentibus Epistolis. (Lib. II Retract. Caput XLI.)
De Videndo Deo Liber, Seu Epistola CXLVII Docet Deum corporeis oculis videri non posse.
Epistola CLV . Augustinus Macedonio, docens vitam beatam et virtutem veram non esse nisi a Deo.
Epistola CLVI Hilarius Augustino, proponens illi quaestiones aliquot de quibus cupit edoceri.
Epistola CLVII Augustinus Hilario, respondens ad illius quaestiones.
Epistola CLX Evodius Augustino, movens quaestionem de ratione et Deo.
Epistola CLXIII Evodius Augustino proponit aliquot quaestiones.
De Duabus Epistolis Proxime Sequentibus. (Lib. II Retract. Caput XLV.)
De Origine Animae Hominis Liber, Seu Epistola CLXVI
De Sententia Jacobi Liber, Seu Epistola CLXVII
Epistola CLXXI Excusat formam superioris epistolae ad Maximum datae.
Fragmentum Epistolae Hactenus Ineditae Augustini Ad Maximum.
Epistola CLXXVI Milevitani concilii Patres Innocentio, de cohibendis Pelagianis haereticis.
Epistola CLXXVIII Augustinus Hilario, de Pelagiana haeresi duobus in Africa conciliis damnata.
De Epistola Subsequente. (Lib. II Retract., Cap. XLVIII.)
De Correctione Donatistarum Liber, Seu Epistola CLXXXV
De Subsequente Epistola. (Lib. II Retract. Cap. XLIX.)
De Praesentia Dei Liber, Seu Epistola CLXXXVII
Epistola CXCII Augustinus Coelestino diacono (postea pontifici Romano), de mutua benevolentia.
Epistola CCVI Valerio comiti Felicem episcopum commendat.
Epistola CCVII Augustinus Claudio episcopo, transmittens ipsi libros contra Julianum elaboratos.
Duodecim Sententiae Contra Pelagianos.
Epistola CCXXIII . Augustino Quodvultdeus, rursum efflagitans ut scribat opusculum de haeresibus.
Epistola CCXXVI . Hilarius Augustino, de eodem argumento.
Epistola CCXXXIX . Augustinus Pascentio, de eadem re urgens ut explanet fidem suam.
Epistola CCXLIV Augustinus Chrisimo, consolans ne deficiat in adversis.
Epistola CCXLIX Augustinus Restituto, quatenus mali tolerandi in Ecclesia.
Epistola CCLII Augustinus Felici, de pupilla quadam Ecclesiae tutelae commissa.
Epistola CCLIV . Augustinus ad eumdem Benenatum, pronubum agentem Rustici filio.
Epistola CCLV Augustinus ad Rusticum, de puella in connubium ejus filio petita.
Epistola CCLVI . Officiose Augustinus ad Christinum scribit.
Epistola CCLVII Augustinus Orontio, resalutans illum.
Epistola CCLX Audax Augustino, flagitans mitti sibi prolixiorem epistolam.
Epistola CCLXV Augustinus Seleucianae, de baptismo et poenitentia Petri, contra quemdam novatianum.
Appendix Tomi Secundi Operum Sancti Augustini, Complectens Aliquot Epistolas Ipsius Nomine Olim Falso Praenotatas.
Admonitio De Sexdecim Epistolis Proxime Sequentibus.
Admonitio De Subsequente Epistola.
Epistola XVII Pelagii Ad Demetriadem.
Censura Lovaniensium Theologorum In Duas Epistolas Proxime Sequentes.
Admonitio In Subsequentem Altercationem.
Epistola XX , Sive, uti Corbeiensis codex aliique Mss. praeferunt,
Index Rerum Quae In Hoc Secundo Volumine Continentur.
Index Rerum Quae In Hoc Secundo Volumine Continentur.
S. Augustini Episcopi Epistolarum Ordo Novus Cum Antea Vulgato Comparatus
S. Augustini Episcopi Epistolarum Ordo Novus Cum Antea Vulgato Comparatus
S. Augustini Episcopi Epistol. Ordo Antea Vulgatus Ad Novum Reductus.
S. Augustini Episcopi Epistol. Ordo Antea Vulgatus Ad Novum Reductus.
S. Augustini Episcopi Epistol. Index Alphabeticus. Numerus romanus Epistolam designat, arabicus paginam.
S. Augustini Episcopi Epistolarum Index Secundum Praecipua Earum Argumenta Digestus. ((Numericae notae Epistolam designant.))
Addenda Ad Appendicem Tomi II. Epistola Consolatoria S. Augustini Ad Probum .
Addenda Ad Appendicem Tomi II. Epistola Consolatoria S. Augustini Ad Probum .
Caput IX.
28. Nos autem ideo certi sumus, neminem se a communione omnium gentium juste separare potuisse, quia non quisque nostrum in justitia sua, sed in Scripturis divinis quaerit Ecclesiam, et ut promissa est, reddi conspicit. Ipsa est enim de qua dicitur, Sicut lilium in medio spinarum, ita proxima mea in medio filiarum (Cant. II, 2) : quae nec spinae dici possunt, nisi malignitate morum; nec filiae, nisi communione Sacramentorum. Ipsa est enim quae dicit: A finibus terrae ad te clamavi, cum anxiaretur cor meum (Psal. LX, 3) . Quae in alio psalmo dicit, Taedium detinuit me a peccatoribus derelinquentibus legem tuam; et, Vidi insensatos, et tabescebam (Psal. CXVIII, 53, 158) . Ipsa est quae dicit sponso suo: Ubi pascis, ubi cubas in meridie; ne forte fiam sicut operta super greges sodalium tuorum (Cant. I, 6) . Id est quod alibi dicitur, Dexteram tuam notam fac mihi, et eruditos corde in sapientia (Psal. LXXXIX, 12) : in quibus luce fulgentibus et charitate ferventibus quasi in meridie requiescis; ne forte velut operta, id est occulta et ignota, irruam non in gregem tuum, sed in greges sodalium tuorum, id est haereticorum. Quos ita sodales dicit, sicut spinas illas filias, propter communionem Sacramentorum. De quibus alibi dicitur, Tu vero unanimis meus, et dux meus, et notus meus, qui simul mecum dulces capiebas cibos; in domo Domini ambulavimus cum consensu. Veniat mors super illos, et descendant in infernum viventes (Psal. LIV, 14-16) , sicut Dathan et Abiron, impiae separationis auctores.
29. Ipsa est cui continuo respondetur: Nisi cognoveris temetipsam, o pulchra inter mulieres, exi tu in vestigiis gregum, et pasce haedos tuos in tabernaculis pastorum (Cant. I, 7) . O responsio dulcissimi sponsi! Nisi cognoveris temetipsam, inquit: quia utique non potest civitas abscondi supra montem constituta (Matth. V, 14) ; et ideo non es operta, ut incurras in greges sodalium meorum . Ego enim sum mons paratus 0336 in cacumine montium, ad quem venient universae gentes (Isai. II, 2) : Nisi ergo cognoveris temetipsam, non in verbis calumniosorum, sed in testimoniis Librorum meorum. Nisi cognoveris temetipsam, quia de te dictum est: Porrige longius funiculos, et palos validos confirma: etiam atque etiam in dexteram atque sinistram extende. Semen enim tuum haereditabit gentes, et civitates quae desertae erant, inhabitabis. Non est quod metuas, praevalebis enim; nec erubescas quod detestabilis fueris. Confusionem enim in perpetuum oblivisceris; ignominiae viduitatis tuae non eris memor. Ego enim sum Dominus qui facio te, Dominus nomen ei. Et qui eruit te, ipse Deus Israel universae terrae vocabitur (Id. LIV, 2-5) . Nisi cognoveris temetipsam, o pulchra inter mulieres; quia de te dictum est, Concupivit rex speciem tuam; quia de te dictum est, Pro patribus tuis nati sunt tibi filii; constitues eos principes super omnem terram (Psal. XLIV, 12, 17) . Nisi ergo cognoveris temetipsam, exi tu (Cant. I, 7) ; non ego te ejicio, sed exi tu, ut dicatur de te: Ex nobis exierunt; sed non erant ex nobis (I Joan. II, 19) . Exi tu in vestigiis gregum, non in vestigiis meis, sed in vestigiis gregum; nec unius gregis, sed gregum divisorum et errantium. Et pasce haedos tuos: non sicut Petrus, cui dicitur, Pasce oves meas (Joan. XXI, 17) ; sed pasce haedos tuos in tabernaculis pastorum, non in tabernaculo pastoris, ubi est unus grex et unus pastor (Id. X, 16) . Cognoscit enim semetipsam, ne hoc ei contingat, quia hoc contigit eis qui se in illa non cognoverunt.
30. Ipsa est de cujus paucitate dicitur in comparatione plurimorum malorum, quia angusta et arcta via est quae ducit ad vitam, et pauci sunt qui ambulant in ea (Matth. VII, 14) . Et rursus ipsa est de cujus multitudine dicitur: Sic erit semen tuum, sicut stellae coeli, et sicut arena maris (Gen. XXII, 17) . Iidem quippe fideles sancti et boni, et in comparatione plurium malorum pauci sunt, et per se ipsi multi sunt: quia multi filii desertae, magis quam ejus quae habet virum; et multi ab oriente et occidente venient, et recumbent cum Abraham, Isaac et Jacob in regno coelorum (Matth. VIII, 11) ; et quia exhibet sibi Deus populum abundantem, aemulatorem bonorum operum (Tit. II, 14) ; et multa millia quae numerare nemo potest, videntur in Apocalypsi, ex omni tribu et lingua, in stolis albis palmisque victricibus (Apoc. VII, 9) . Ipsa est quae aliquando obscuratur, et tanquam obnubilatur multitudine scandalorum, quando peccatores intendunt arcum, ut sagittent in obscura luna rectos corde (Psal. X, 3) . Sed etiam tunc in suis firmissimis eminet. Et si aliqua in his verbis divinis distributio facienda est, fortasse non frustra dictum sit de semine Abrahae, Sicut stellae coeli, et sicut arena, quae est ad oram maris: ut in stellis coeli pauciores, firmiores, clarioresque intelligantur; in arena autem maritimi littoris magna multitudo infirmorum atque carnalium, quae aliquando tranquillitate temporis quieta et libera apparet, aliquando autem tribulationum et tentationum fluctibus operitur atque turbatur.
31. Tale tunc erat tempus de quo scripsit Hilarius 0337 , unde putasti insidiandum contra testimonia tot divina, tanquam perierit Ecclesia de orbe terrarum. Potes hoc modo dicere nec tot Ecclesias Galatiae tunc fuisse, quando dicebat Apostolus: O stulti Galatae, quis vos fascinavit, ut cum spiritu coeperitis, nunc carne consummemini (Gal. III, 1) ? Sic enim calumniaris docto viro, qui tardicordes et timidos graviter increpabat, quos iterum parturiebat, donec Christus formaretur in eis (Id. IV, 19) . Quis enim nescit illo tempore obscuris verbis multos parvi sensus fuisse delusos, ut putarent hoc credi ab Arianis, quod etiam ipsi credebant: alios autem timore cessisse et simulate consensisse, non recte ingredientes ad veritatem Evangelii, quibus tu postea correctis, sic quemadmodum ignotum est, nolles ignosci? Prorsus non nosti Litteras Dei. Lege enim quid de Petro scripserit Paulus, et quid inde etiam senserit Cyprianus; et non tibi displiceat Ecclesiae mansuetudo, quae membra Christi dispersa colligit, non collecta dispergit: quanquam et illi, qui tunc firmissimi fuerunt, et verba haereticorum insidiosa intelligere potuerunt, pauci quidem in comparatione caeterorum, sed tamen etiam ipsi quidam pro fide fortiter exsulabant, quidam toto orbe latitabant. Ac sic Ecclesia quae per omnes gentes crescit, in frumentis dominicis conservata est, et usque in finem, donec omnino gentes omnes, etiam barbaras teneat, conservabitur. Ipsa est enim Ecclesia in bono semine quod seminavit Filius hominis, et usque ad messem crescere inter zizania, praenuntiavit. Ager autem mundus est, messis finis est saeculi (Matth. XIII, 24-39) .
32. Hilarius ergo decem provinciarum Asianarum aut zizania non triticum arguebat, aut ipsum etiam triticum quod defectu quodam periclitabatur, quanto vehementius, tanto utilius arguendum putabat. Habent enim etiam Scripturae canonicae hunc arguendi morem, ut tanquam omnibus dicatur, et ad quosdam verbum perveniat. Quod enim Apostolus dicit ad Corinthios: Quomodo dicunt quidam in vobis, quia resurrectio mortuorum non est (I Cor. XV, 12) ? manifestat utique non omnes esse tales, verumtamen et tales non extra, sed in eis fuisse testatur: a quibus ne illi seducerentur, qui non ita sentiebant, paulo post monuit dicens, Nolite seduci: corrumpunt mores bonos colloquia mala. Sobrii estote, justi , et nolite peccare: ignorantiam enim Dei quidam habent; ad reverentiam vobis loquor (Id., 33, 34) . Quod autem dicit, Cum enim sint inter vos aemulatio et contentio, nonne estis carnales, et secundum hominem ambulatis (Id. III, 3) ? tanquam omnibus dicit; et vides quam sit grave quod dicit. Proinde nisi in ipsa Epistola legeremus, Gratias ago Deo meo semper pro vobis, in gratia Dei quae data 0338 est vobis in Christo Jesu, quia in omnibus ditati estis in illo, in omni verbo et in omni scientia, sicut testimonium Christi confirmatum est in vobis, ita ut nihil desit vobis in ulla gratia (I Cor. I, 4-7) , putaremus omnes Corinthios carnales et animales, non percipientes quae sunt spiritus Dei (Id. II, 14) , contentiosos, aemulos, secundum hominem ambulantes. Itaque et totus mundus in maligno positus est (I Joan. V, 19) , propter zizania quae sunt per totum mundum; et Christus propitiator est peccatorum nostrorum, non tantum nostrorum, sed et totius mundi (Id. II, 2) , propter triticum quod est per totum mundum.
33. Refrigescit autem charitas multorum propter scandalorum abunduntiam, quanto magis magisque glorificato Christi nomine congregantur in communionem Sacramentorum ejus etiam maligni, et perseveranter omnino perversi, sed tamen tanquam palea de arca dominica nonnisi ultima ventilatione separandi (Matth. III, 12) . Non exstinguunt isti frumenta dominica, in eorum quidem comparatione pauca, sed multa per seipsa; non exstinguunt electos Dei congregandos in fine saeculi, sicut Evangelium loquitur, a quatuor ventis, a summis coelorum usque ad terminos eorum (Id. XXIV, 31) . Ipsorum enim vox est: Salvum me fac, Domine, quoniam defecit sanctus, quoniam diminutae sunt veritates a filiis hominum (Psal. XI, 2) : de quibus et Dominus dicit, inter abundantiam iniquitatis, qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit (Matth. XXIV, 12, 13) . Denique non unum hominem, sed plures in eodem psalmo loqui consequentia docent, ubi dicitur: Tu, Domine, servabis nos, et custodies nos a generatione hac in aeternum (Psal. XI, 2, 8) . Propter hanc enim abundantiam iniquitatis, quam Dominus futuram esse praedixit, etiam illud positum est: Cum venerit Filius hominis, putas inveniet fidem in terra (Luc. XVIII, 8) ? Dubitatio enim cuncta scientis nostram in illo dubitationem praefiguravit, quando Ecclesia ex multis de quibus multum speravit, saepe decepta, quod aliter quam credebantur inventi sunt, sic perturbatur in suis, ut de nullo facile boni aliquid velit credere. Ipsos tamen quorum inventurus est fidem in terra, per totum agrum cum zizaniis crescere, dubitare fas non est.
34. Ipsa est ergo Ecclesia, quae intra sagenam dominicam cum malis piscibus natat, a quibus corde semper et moribus separatur atque discedit, ut exhibeatur viro suo gloriosa, non habens maculam neque rugam (Eph. V, 27) . Corporalem autem separationem in littore maris, hoc est, in fine saeculi exspectat (Matth. XIII, 47-49) , corrigens quos potest, tolerans quos corrigere non potest: non tamen propter eorum quos non corrigit iniquitatem, ipsa bonorum deserit mitatem.