CAPUT III.

Quibus modis dicitur aliquid calidius aut frigidius alio in membris consimilibus, et quibus modis dicitur siccum ei humidum ?

Oportet autem primo dividere calidum et frigidum, et distinguere modos sanguinis : et deinde considerabimus causas naturarum membrorum et animalium : quoniam naturae multarum rerum naturalium attribuuntur calori et frigori et sanguini tamquam principiis.

Multi enim Philosophorum opponentes, quaerunt quod animal sit frigidum, et quod calidum : et similiter quod membrum sit frigidum, et quod calidum. Quidam autem opinati sunt generaliter animal aquosum esse calidius quam gressibile terrestre Ratiocinantur ad. hoc probandum ex. hoc quod animal aquosum in aqua frigida existens, continue frigus non patitur aquae, hoc non est nisi a natura ipsius calidissima : cum tamen sciamus, quod animal habens sanguinem calidius sit quam animal carens sanguine secundum quod hujusmodi. Borgien autem medicus fingendo opinatur mulieres viris esse calidiores : cui etiam alii qui- dam consenserunt ratiocinantes ad hoc probandum, quod menstruum accidit mulieribus : quod dicunt non. nisi propter abundantiam caloris accidere. Empedocles autem contrarium hujus dixit, mulieres videlicet omnibus viris esse frigidiores, licet sint viris petulaiitiores propter motum humidi quod est in ipsis, quod de facili ad omnem formatur petulantiae causam.

Amplius autem quidam dixerunt Antiquorum sanguinem esse frigidum, et choleram similiter. Quidam autem his contradixerunt, melius et verius dicentes. Similiter autem in naturis calidi et frigidi dubitabant quidam Antiquorum : et diversas de naturis rerum habuerunt opiniones, sicut et in naturis aliorum animalium quae diximus. Calidum autem et frigidum magis sunt apparentia nobis inter alia quae sensu cognoscuntur : eo quod sunt vehementius activa quam alia. Videtur autem, quod dictae dubitationes accidunt ex hoc quod calidius et frigidius dividuntur et dicuntur multipliciter : et unusquisque loquentium de calido et frigido in aliqua sui divisione reputat se aliud dicere, cum tamen nihil omnino dicat contrarium veritati.

Ut autem hoc melius intelligatur, non lateat nos quod quaedam res naturales sunt calidae, et quaedam frigidae : et quaedam humidae, et quaedam siccae : maxime cum jam ex aliis nostris libris manifestum sit, quod ista sunt causa vitae et mortis, et vigilia) et somni, et juventutis et senectutis, et sanitatis et aegritudinis. Non autem sunt causae istorum asperitas et levitas et gravitas, neque aliud aliquid praeter ea quae diximus. Omnino autem recte et rationabiliter accidit hoc, eo quod primorum miscibilium in corporibus animalium istae qualitates sunt principia et potentiae naturales, calidum videlicet et frigidum, et humidum et siccum.

Prius igitur considerandum utrum calidum dicatur simpliciter aut multipliciter? Et videtur, quod sunt propriae ope-

rationes calidi, et utrum sint paucae aut multae. Dicitur igitur uno modo calidum, quod calefacit illud quod tangitur ab eo, sive etiam quod appropinquat ei : et hoc sive sit essentialiter calidum, sive accidentaliter : et hoc est quod ita est actu calidum, quod alterando sibi propinqua transmutat ad. formam caliditatis, sicut facit ignis inter essentialiter calida, et lapis ignitus seu ferrum ignitum inter ea quae sunt calida per accidens. Secundum alium etiam modum dicitur calidum, sive per se, sive per accidens calidum sit, quod licet sibi vicinantia non immutet alterando ad speciem caloris, tamen in tactu animalis habentis sensum tactus immutat sensum manifeste, et hoc est quod in calore excedit calorem carnis in. quo est tactus, quando tangit ipsum organum tactus, et admiscetur organo tactus in tangendo et excellendo ipsum. Tertio autem modo dicitur calidum, quod secundum actualem calorem quem habet, sive essentialiter, sive accidentaliter habeat, qualemcumque caloris facit sensum, quamvis sit sensus debilis non multum manifestus. Hic autem modus alicui forte mendax esse videtur : eo quod non solum calidum hoc modo immutat tactum, sed etiam aliunde visus apprehendens visibile aliquod, sicut lucem excellentem, est causa coloris oculi ex calido : quoniam divaricatio splendoris in. oculo inducit calorem et resolvit liquefaciendo crystallinum humidum. Haec autem objectio solvitur per hoc, quod visibile per formam visibilis non. calefacit, sed per accidens divaricationis radiorum in humido crystallino terso et polito. Sed nos hic loquimur de calido quod per formam proprii caloris agit in conjuncta sibi corpora vel in sensum.

His igitur tribus modis sic acceptis, si quis faciat comparationem inter ipsos, erit primo modo dictum calidius secundo et tertio, et secundo modo erit calidius tertio. Tertium autem infimum habet gradum caliditatis. Calidum autem in excellenti, est calidum Iiquefactivum ejus quod tangit vel combustivum : hoc enim non alterat tantum ad speciem caloris, sed multa virtute ignis quam in se habet, humida dissolvit et sicca comburit. Uno enim modo aliquid dicitur calidius alio, quandoquidem duo proposita unam habent aequalem et aequaliter acutam et intensam formam caliditatis : sed. est majus in quantitate quam aliud sicut multa aqua calida calidior, sive majorem calorem habere dicitur quam aqua pauca : quas tamen aequaliter intensum habet calorem cum aqua multa. Et hoc idem est, quia calor est forma materialis et situalis quae in majori quantitate sui subjecti est major et in minori minor. Secundo autem modo dicitur unum calidius alio, quod cum calefit, tardius infrigidatur quam aliud : sicut lapis calidus calidior dicitur quam aqua calida, licet forte intensum aequaliter habeant calorem : et hoc contingit propter subjecti in quo est calor, inaequalem soliditatem et spissitudinem. Aliquando autem e contra dicitur esse calidius, quod citius calefit, eo quod ipsum est magis susceptibile caloris : et hoc modo tenue et rarae substantiae existens magis est calidum et calori vicinum quam spissum, sicut ligna calidiora dicuntur quam lapides : a tenui enim quod citius calefit manifestum est quod citius removebitur contrarium calido frigidum, et citius appropinquat ei calidum quod habet similitudinem cum ipso, quia calidum est in subtili tenui et raro.

His ergo quos diximus modis dicitur aliquid calidius alio : nec possunt omnes qui dicti sunt modi esse in unareet eadem numero vel specie : aqua enim calida magis calefacit quam frigida : eo quod. frigida non calefacit, nisi circiimstando et agitando calidum naturale in profundum, sicut diximus in libro Meteororum: aqua autem calida non comburit, nisi sit fervens : tunc enim decoquit. Sed ignis magis est calidus aqua, eo quod ille comburit ea quae tangit et liquefacit ma-

gis quam aqua. Inter species autem aquae dicitur aqua ebulliens magis calida quam alia res, eo quod magis immutat secundum formam caloris : et forte dicitur minus calida, eo quod facilioris est infrigidationis, citius enim infrigidatur igne parvo : ignis enim de se infrigidari non potest : aqua enim de natura sui infrigidatur.

Adhuc autem ebulliens forte calidior est in sensu tactus igne parvo, eo quod profundius immutat : tamen infrigidatur et congelatur citius, cujus causa reddita est in libro Meteororum.

Adhuc per similem modum sanguis ad sensum tactus est calidior oleo. Dico autem de sanguine non corrupto, sed prout est in complexione animalis acceptus : sic enim calidus et humidus est actu et naturali proprietate. Eodem autem modo dicitur aqua calida actu calidior oleo non calefacto : et tamen secundum alium modum aqua est frigidior oleo : et sanguis etiam frigidior oleo : quoniam citius infrigidatur et congelatur forti congelatione aqua quam oleum : et similiter citius congelatur et coagulatur sanguis oleo : secundum autem dictos modos tardius quidem calefiunt lapis et ferrum quam aqua: et tamen postquam calefacta sunt lapis et ferrum, fortius comburunt corpora vicina et se tangentia lapis et ferrum quam aqua.

Ex his autem quae narravimus, quod calefaciunt corpora conjuncta, quaedam habent caliditatem accidentalem, quaedam autem essentialem habent caliditatem : et inter haec est magna diversitas : propinquum enim est rationi calidi quod dicitur per accidens calidum, eo quod actu et secundum veritatem habet formam calidi : et sic verissime dicitur quod unumquodque per formam sui subjecti vere secundum calorem activum est et immutativum : sicut si dicam musicum esse febricitantem et calore laborantem : aut si dicam musicum majoris esse sanguinis et calidioris : haec enim forma licet dicatur per accidens, tamen calor est

In musico sicut forma in subjecto propriam formae operationem, exercens.

Ex his igitur scitum est, quod forte erit calidum essentialiter, et aliquid forte est calidum accidentaliter : et quod nihil prohibet quod forte calidum accidentaliter magis immutet sensum quam calidum essentialiter, et quoad hoc dicatur calidius illo. Alio autem modo id quod est calidum essentialiter in eo quod est semper calidum, calidius est accidentaliter cado, sicut diximus quod ignis est calidior aqua ebulliente. Manifestum est ergo, quod judicium inter duo proposita de eo quod sit calidius reliquo, non est simplex et uno modo dictum : quoniam forte uno modo in alio actu caliditatis erit hoc calidius, et alio modo et in alio actu caliditatis erit calidius reliquum.

Sunt autem quaedam res, in quibus neutrum horum convenit : neque enim proprie dicuntur calidae, neque non calidae, quando videlicet subjectum non est calidum : sed per appropinquationem ad calidum, aut per compositionem calidi cum ipso mox efficitur calidum, sicut lapis et ferrum non dicuntur calida, quae tamen appropinquantia vel composita igni efficiuntur calida. Sanguis vero calidus est per se et secundum sui naturam, et cum hoc forte accenditur calore accidentali, sicut in ira et febre. In omnibus autem talibus quaecumque per se calida sunt, frigida non est natura aliqua, sed potius privatio et corruptio : quamquam etiam universaliter in omnibus frigidum aliquo modo sit privatio, et calor habitus et forma, sicut docuimus in libro nostro qui de Physico auditu inscribitur, Sed de hoc modo non intendimus : sed hic frigidum dicimus esse privationem in omnibus corporibus quibus convenit caliditas, non per modum accidentis. Dignum autem est, ut ignis quando est in materia aliena terrestri, etiam sit dictus de numero eorum quae neque calida neque non calida dicuntur : quoniam ignis sic dictus est flamma et taeda incensa, sive fax. ardens : et flamma quidem quae est fumus vel vapor incensus semper est calidus. Taeda autem sive fax quae est subjectum ignis, de se non est calida, sed potius ignis compositione fit calida : quoniam aliquando exstinguitur et fit frigida. Oleum autem et taeda pinea aut alterius ligni citius sunt frigida. Et similiter est de omnibus corporibus calefactis ex calore sibi adveniente : sicut cinis qui est superfluitas remanens ex igne, et similiter omnes superfluitates quae remanent post digestionem in corporibus animalium. Et similiter cholera citrina, et alia corpora combusta, nullum istorum fit calidum, nisi per hoc quod remanet in. ipso aliquid de virtute ignis et substantia. Subjecta autem ignis quae secundum supradictum modum dicuntur non calida, alio modo calida dicuntur, sicut taeda pinea, et alia inflammabilia dicuntur calida, eo quod facile alterantur et mutantur per ignem ad hoc quod actu igniantur et incendantur.

Opinati sunt quidam quod calidum liquefaciat et coagulet omnia corpora, licet hoc non sit universaliter verum, sed potius corpora quae in sua compositione sunt multae aquae, et minus terrae habent, sicut metallica, coagulantur ex frigore. Quae autem multae quidem sunt aquae et multae terrae in compositione sua, coagulantur et adunantur et constant ex calore evaporante humido, sicut lac coagulatum : quia id plus terrae quod est in compositione talium corporum, citius desiccatur evaporante humido. Sed jam in alio loco librorum naturalium locuti sumus de istis rebus manifestius, in quarto videlicet Meteororum, ubi de coagulabilibus et liquabilibus fecimus tractatum. Ibi enim distinximus corpora quae liquefiunt, et diximus causam, propter quid constant et adunantur ea quae coagulantur.

Ex omnibus autem quae inducta sunt, manifestum est quod inquisitio sciendi calidum et calidius secundum quod est de complexione corporum naturalium compositorum ex contrariis, est indetermi-

nata : eo quod multipliciter calidum est in talibus, nec est in eis omnibus secundum unum et eumdem modum.

Oportet igitur distingui calidum, dicendo quoddam calidum esse per se, et quoddam per accidens. Calidum autem per se est, quod semper est calidum : aliud autem ab illo, quod videlicet sibi relictum infrigidatur, est calidum per accidens.

Adhuc autem calidum dicitur potentia, et calidum actu.

Amplius autem dicitur calidum unumquodque secundum modum sui caloris, ita quod aliquid dicitur calidum, quia plus alio secundum alterationem caloris immutat sensum. Maximi autem caloris elicitur esse hoc quod inflammatur ex igne.

Cum autem ex dictis sciamus, quod calidum dicitur multipliciter quod est sicut habitus, ex eodem scimus etiam frigidum dici multipliciter quod est per modum privationis: quia si unum contrariorum est multiplex, et reliquum. Consequenter autem oportet dicere de multiplicitate sicci et humidi prout sunt in corporibus physicis mixtis : haec enim dicuntur multipliciter. Sicca enim quaedam dicuntur potentia, et quaedam actu : glacies enim quae secundum naturam est humida actu, et per accidens est sicca, per se autem est humida. Terra autem, cinis, et his similia quando infunduntur humore, sunt humida per accidens, potentia autem et per se sunt sicca : et quando talia non separata sunt ab humore, dicuntur in actu humida, eo quod in. eis multa permixta est humiditas aquae : propter multam autem partem terrae existentem in eis dicuntur potentia sicca. Per hunc igitur modum occulte multipliciter dicitur siccum et humidum, et calidum et frigidum : et quilibet modus est modus veritatis in corporibus physicis mixtis.

His autem sic distinctis et determinatis, manifestum est quod sanguis est calidus per se, sed forte infensi et magni caloris cfficitur per accidens : sicut in patientibus causori. Calidum autem dico per se, eo quod calidum recipiunt in diffinitione ipsius, sicut albedo recipitur in diffinitione albi. Est enim sanguis humor calidus et humidus, nutrimentum in habentibus sanguinem existens. Aliquando autem efficitur calidior per accidens febris vel putrefactionis, quam sit per naturam, ut diximus : et hac caliditate non dicitur calidus per se, sed per accidens : et hoc etiam modo dicimus quod res quae sunt in natura calidae et humidae, quando corrumpuntur et separantur a natura et a corpore in quo sunt per naturam, coagulantur algido, et per hoc videntur frigidae, sicut sanguis a corpore animalis separatus. Res enim quae secundum naturam sunt calidae et grossae, quando a natura et corpore in quo naturaliter sunt, separantur, alterantur et acquirunt contrarias dispositiones. Cholera enim sicca per naturam, quando infrigidatur, efficitur humida : sanguis vero per naturam humidus, infrigidatus exsiccatur magis.

Patet igitur ex omnibus inductis, quod communicatio contrariorum et genera eorum in corporibus mixtis est secundum magis et minus, sicut et generatio omnium qualitatum naturalium. Declaratum est igitur quantum possibile est nobis, qualiter calidum et humidum dicuntur in sanguine, et qualiter et quam habet communicationem cum his contrariis quae sunt in natura.