Epistola Blanchini Altera. Describitur Codex Ms. Graeco-Latinus Evangeliorum Et Actorum, In Bibliotheca Cantabrigiensi Asservatus.

0865A Cl. ac doctissimo viro Philippo abbati Garbellio patricio Brixiano Joseph Blanchinus Veronensis S. P. D.

Non es nescius, Garbelli doctissime, quantam Sacrarum litterarum cultores perceperint utilitatem ex insigni illa editione Vulgatae Antiquae Latinae et Italae Versionis Evangelii secundum Matthaeum, e vetustissimis erutae Monumentis, studio et labore D. Joannis Martianay, Presbyteri Benedictini e Congregatione S. Mauri, quam ipse primum Parisiis anno 1695 litterario orbi tradidit. Quod quidem vel ex eo aperte cognosci potest, quod ubique Liber ille ita feliciter exceptus est, ut venalis hodierna die apud nostros Italos bibliopolas minime reperiatur; quamvis nullus exsistat Divinarum Scripturarum studio 0865B incensus, qui ejus lectione carere ullo modo possit. Quare in Prolegomenis hujus Evangeliarii Quadruplicis, quoniam mihi opus erat de antiqua Itala versione Latina multa praefari, ne forte viderer aliquibus rem a sapientissimo Martianaeo multo diligentius, majorique cum dignitate, quam de me polliceri auderem, jam actam, agere, existimavi longe melius huic editioni consultum, et a me prudentius factum iri, si te, aliosque Italae versionis amatores invitassem ad legenda Prolegomena ejusdem Martianaei, qui illud argumentum singulari eruditione tractavit. Nunc ergo ad ostendendum, Italam, quae erat verborum Graecorum tenacior, cum perspicuitate sententiae, nostro Evangeliario quadruplici contineri, Graecum originalem textum, in antiquioribus mss. 0865C libris praeservatum, adeamus. Si enim, inquiebat S. Hieronymus, ad Damasum scribens, Latinis exemplaribus fides est adhibenda, respondeant quibus? tot enim sunt exemplaria pene, quot codices. Sin autem veritas est quaerenda de pluribus, cur non ad Graecam originem revertentes, ea, quae vel a vitiosis Interpretibus male reddita, vel a praesumptoribus imperitis emendata perversius, vel a librariis dormitantibus aut addita sunt, aut mutata, corrigimus? Et paulo post: Haec praesens Praefatiuncula pollicetur quatuor tantum Evangelia, etc., codicum Graecorum emendata collatione, sed Veterum. Sanctus quoque Augustinus in lib. II de Doctrina Christiana eamdem regulam tradit. De Italae versionis interprete, ope Latinorum codicum emendando, non est meum statuere, verene 0865D aliqui sentiant, an secus. At illud meum est multis ostendere, aequum esse mihi concedi, ut ego de Itala non minus tuto judicare possim, ex Graecorum verborum tenacitate, cum perspicuitate sententiae. Millii editionem N. T. tu jam legendo, et pervolvendo trivisti: cum autem pleraque illorum, quae contulit, Exemplaria, pervetera esse constet, nec quisquam 0866A adhuc, quod sciam, si Montfauconium, paucosque alios excipias, cujus sint aetatis, formaeque, prodiderit; non alienum putavi testari tibi, quid de illis opiner. Codicem Evangeliorum Cantabrigiensem Graeco-Latinum antea describam ex eodem Millio. Et quamvis sint illae membranae per aliquos vel Ogygiae, numquam tamen propter eas adducar, ut aliquem versum mei Quadruplicis Evangeliarii castigem; quoniam, si eas quandoque sequare, falleris, aut falles. Est equidem Codex ille antiquissimus, sed mendosus, ut caeteri. Retinet ipse antiquam italam, quae tamen cariosas et edentulas lectiones habet.

Graeci adeundi sunt codices, sed incorrupti, sine quibus nemo putet Italam inveniri, ac inventam, 0866B absque maculis edi posse. Ego neque Doctoris Maximi institutum satis laudare, nec aliquorum animositatem satis mirari queo, quibus labor Hieronymi, qui aditum sibi ad purissimos Graecos fontes pro emendando Latino quatuor Evangeliorum codice patefecit, improbatur; quoniam correctionem suam ex coenosis illis ac turbulentis Latinorum interpretum lacunis hauriendam esse non duxit. Censores habuit Hieronymus sua etiam aetate; qui, ut ejus labori moras necterent, fidemque detraherent, atque opus quod aggrediebatur, suspectum Ecclesiis efficerent, praemonuerunt ignarum vulgus, ut caveret sibi; quoniam a Latinis exemplaribus recedebat. Sed in defensione, quam pro se beatissimo papae Damaso scripsit, ita eum (cupiens amoliri a se illam opinionem) 0866C alloquitur, et dicit: Novum Opus facere me cogis ex veteri; ut post exemplaria Scripturarum toto Orbe dispersa, quasi quidam arbiter sedeam; et quia inter se variant, quae sint illa, quae cum Graeca consentiant veritate, decernam. Pius labor, sed periculosa praesumptio, etc. Quis enim . . . . cum in manus volumen assumpserit, et a saliva, quam semel imbibit, viderit, discrepare quod lectitat, non statim erumpat in vocem, me falsarium, me clamitans esse sacrilegum, qui audeam aliquid in veteribus libris addere, mutare, corrigere? Adversus quam invidiam duplex causa me consolatur, quod et tu, qui Summus Sacerdos es, fieri jubes; et verum non esse, quod variat, etiam maledicorum testimonio comprobatur. Et post pauca: Magnus hic in nostris codicibus error inolevit; dum, quod in 0866D eadem re alius Evangelista plus dixit, in alio, quia minus putaverint, addiderunt: vel dum eumdem sensum alius aliter expressit, ille, qui unum e quatuor primum legerat, ad ejus exemplum caeteros quoque aestimaverit emendandos. Unde accidit, ut apud nos mista sint omnia; et in Marco plura Lucae, atque Matthaei; rursum in Matthaeo plura Joannis, et Marci; et in caeteris 0867A reliquorum, quae aliis propria sunt, inveniantur. Hoc etiam codici Brixiano, quem ego tuo munere publici juris facio, quemque tu. vir cl., insigni epistola tua, in fronte primae partis hujus editionis impressa, mirifice illustras, non semel accidit; sed maxime Ms. Cantabrigiensi Graeco-Latino, cujus hic descriptionem attexo, antequam tibi sistam praecipuas lectiones nostri Evangeliarii Quadruplicis, quae cum textu Graeco Vulgato aliisque decem Romanis codicibus manu exaratis magis concordant.

Descriptio codicis ms. Graeco-latini, Evangeliorum et Actorum in Bibliotheca Cantabrigiensi asservati .

Membranaceus codex est in quarto (uti vulgo loquimur) grandiori. Evangelia, et acta Apostolorum 0867B complectitur. Lacerum, et sexaginta ac sex foliis mutilatum (e quibus decem circiter supplevit aliunde recentior calamus), initio belli civilis apud Gallos, anno 1562, ex coenobio S. Irenaei, Lugduni, postquam ibi in pulvere diu jacuisset, nactus est Beza: ipsumque, mox ut absolvisset majores suas, quas vocat, adnotationes, dono dedit Academiae Cantabrigiensi, anno 1581, missis una litteris, in quibus suum aperit de Codice isto consilium. In Academiae istius Bibliotheca jam repositi variantes lectiones primus, quod sciam, collegit, Patricius Junius: qui et ipse tradidit eas cl. Puteanis fratribus, Puteani Morino, etc.; Morinus, seu alius quispiam, Stephano Curcellaeo. Sed et Usserius exemplar hoc ad editionem N. Test. anni 1624 Elzevirianam accurate contulit, 0867C ejusque varietates, ut et aliorum insuper quindecim mss. codicum, cum Waltono communicavit, in Bibliorum πολυγλώττων tomo sexto, sive appendice reponendas. Exemplar ipsum quod attinet, descriptum est quidem illud litteris grandiusculis, sive uncialibus, absque omni verborum distinctione, lineis non in unam eamdemque longitudinem exporrectis, sed omnino inaequalibus, longioribus aliis, aliis brevioribus, velut ἐν εἴδει στιχηρῶν, in quibus sedulo a descriptore cautum est, ut Graeca, et Latina sibi invicem responderent, verbum fere verbo, servato plerumque etiam eodem ipso verborum ordine. Graeca sinistram paginam occupant, dextram Latina. Periere duo prima folia: ad tertium, sive paginam quintam, incipit Latina versio (Matth. I, 0867D 12) : Post transmigrationem autem Babylonis, etc.; ad paginam sextam textus Graecus, cap. I, vers. 20, παραλαβεῖν Μαριὰμ, etc. In Evangeliis, Matthaeum proxime sequitur Joannes, idque consilio ipsius Digestoris; ad calcem enim Matthaei haec habet: Εὐαγγέλιον κατὰ Ματθαῖον ἐτελέσθη, ἄρχεται Εὐαγγέλιον κατὰ Ἰωάννην. Joannem sequitur Lucas, Lucam Marcus, 0868A cum eadem ἐπιγραφῆ· ita nempe dispositis libris istis, ut Apostolorum Evangelia praeponerentur Evangeliis Apostolicorum, quomodo Marcum, et Lucam, Apostolorum comites vocat Tertullianus . Marci Evangelio suffixa est etiam notula, significans post illud proxime poni librum Actuum. Verum haec est scribae recentioris. Sequens enim folium, quod prima facie duodecim postremos versus Epistolae tertiae D. Joannis exhibet, altera primam partem capitis primi Actorum, clare indicat Exemplar hoc jam olim praeter Evangelia et Acta, complexum fuisse Catholicas saltem Epistolas. Epistolam vero Joannis tertiam (praetermissa Judae, nisi tamen in hoc, ut in aliis quibusdam cod. Epistolae Jacobi fratris annexa fuerit) subsecutum fuisse librum Actorum. 0868B Sic enim ms.: Epistola Joannis tertia explicit. Incipit Actus Apostolorum. Codici ipsi ad oram (ne quid intactum praetereamus) ascripta sunt varia: 1º Sectiones Ammonianae, charactere codicis ipsum probe simulante, sed pleniori nonnihil, ac nigriori. Solae hic incedunt, et absque comitatu codicis Eusebiani, quo, ad quam quaeque tabulam spectat, ostenderetur. Nempe Scriba, cum jam haud adesset ei minium forte, quo Canonem characteribus rubris exprimeret, ad mentem Eusebii , scriptionem ejus in aliud tempus distulisse videtur, ac postea ex oblivione, aliaque aliqua causa impeditum fuisse, quominus ipsam ex instituto describeret. 2º Sparsae hinc inde voculae ἀρχὴ, τέλος, καὶ λέγε, ὧδε στῆκε, initium et finem Lectionum Ecclesiasticarum denotantes, ut 0868C et lectionum quarumdam tituli, foeda ac barbara manu exarati . 3º Capita quaedam rerum in Evangeliis tractatarum horrido charactere exarata, aliquando in marg., saepius autem in summa pagina . Notulae autem hae, reliquaeque jam dictae, non unius alicujus descriptoris erant, imo nec unius saeculi. Aliquae pervetustae sunt, aliae posterioris paulo aevi, aliae inferioris multo adhuc aetatis; aliae tantum non hodiernae, seu etiam plane recentes: singulae Latinorum quorumdam, ut videtur, qui, animi gratia, vocabulorum portenta ista, uti poterant, depinxere. Certe textus ipse codicis, Graecus pariter ac Latinus, est Latini scribae. Quod ostendit Simonius , ex similitudine characterum textus utriusque; ex litteris pure Graecis in oppositam versionem 0868D admissis; ex ipso instituto codicum hujusmodi Graeco-Latinorum; qui certe Graecis usui esse non poterant, (quid enim ipsis cum versione, seu etiam lingua Latinorum?) sed in Occidentalium omnino gratiam confecti videntur; ut textu Graeco scilicet e regione Latini posito, haberent jam, quibus facultatis aliquid in Graecis, unde et S. codicem melius 0869A intelligere eis liceret, et Latina sua, sicubi opus esset, emendare: denique ex mendis ipsius exemplaris γραφικοῖς, quorum aliqua satis clare produnt amanuensem Latinum; v. gr. Ἡρώδους, Ἰωάννους, Ἰωάννει, Σαμαριτάνων, φλαγελλώσας, λεπρώσου, et ejusmodi alia. Et jam quidem ad ipsius codicis partes accedimus. Latina, translationem Italicam exhibet, qualis tum temporis interpolata ferebatur, ante castigationem Hieronymi. Graecum vero textum mirifice corruptum ac depravatum, hujusmodi tamen, qui originem certe duxerit ex iis fontibus, ex quibus manavit Italica Versio. Nempe cum exemplaribus interpretum italorum, et apographis inde deductis ita omnino actum arbitror. Exemplaria, quibus interpretes ipsi usi sint, sicut aliquantulum hinc 0869B inde passa fuerant a Scribis (id enim ex Syriaca, aliisque Versionibus aliquibus ad consimiles cum ipsis Codices adornatis omnino constat): ita in caeteris egregie referebant Apostolicam dictionem. Quod autem in Latinorum manus devenerint, deducti exinde codices mendosi prodiere. Scripti nimirum, non uti caetera exemplaria Orientis, a scribis Graecis, linguaeque adeo patriae haud nesciis, qui textum nitidum fere, probeque curatum emisere; sed a notariis, quales in Occidente ferebat ista aetas, misere indoctis et barbaris, qui de libris, quos descripturi erant, nihil fere norant, praeter ipsas litteras. Hinc certe tractu temporis, major multo adhuc, immo vero tandem infinita plane vitiorum, et injectitiarum lectionum vis Codicibus istis ingruebat. Mox 0869C enim, ut e Latinis doctiores aliqui excerpta undecumque scholia, et insigniores pericopas ascripsissent ad oram suorum exemplarium, librariis ea transcripturis illud negotii datum erat, ut universam hanc farraginem marginalem in Apographi sui corpus transmitterent. Hujusmodi codices nonnulli hodieque exstant misere, supraque omnem modum mixti et maculati. Pervetusti plerique omnes, et eximiae olim apud Occidentales auctoritatis; eoque certe majoris, quod interpolatis istis Versionem istam magis magisque accommodatam dederint Latini alii. Hinc enim haud quaquam dubitatum erat, quin Graeca, quibus Latina haec tam probe respondebant, originarium illum textum integrum et illibatum exhibuerint, ad quem expressa fuerat Italica 0869D versio. Consentientia, sic ut diximus, Graeca haec, et Latina, primum certe diuque, ut videtur, seorsum, et in distinctis voluminibus incedebant. Postea autem, quod apud Occidentales linguae Graecae studium aliquantulum florere coeperit, eruditis e re visum est, originarium textum, et versionem sub oculum simul exhibere; idque vel in eadem pagina, quod in nonnullis libris factum videmus; vel in diversis, ut in aliis aliquibus, ac speciatim in hoc Cantabrigiensi.

Hujus certe, de quo jam agimus, Graeca quod attinet, vix dici potest, quam supra omnem modum in iis digerendis licenter se gesserit ac plane lascivierit Interpolator, quisquis ille. In animo ipsi fuisse prima fronte credideris, non quidem textum ipsum 0870A exhibere, quam ediderant ipsi Evangelistae, sed, observato dumtaxat S. Textus ordine, ac historia, singula Evangelia absolutioria ac pleniora reddere. Huc enim faciunt intromissae in cujusque Evangelii textum particulae variae, integraeque periodi reliquorum: huc transposita in unoquoque plurima, ob historiae claritatem: huc traductae ex Evangeliis περικοπαί: huc interpolationes aliae innumerae. Verum et in aliam plane sententiam pertrahunt nonnulla vocabula pro genuinis alia, neutiquam σημαντικώτερα, adeoque ad historiae claritatem ac ubertatem nihil conferentia: mutationes numerorum, casuum, generum, temporum, passim factae absque omni causa: transpositiones infinitae, quarum nulla idonea ratio vel fingi poterit: contracta denique plurima, et excisae hinc inde 0870B partes, et quidem totae sententiae, quae mirifice ad historiae Evangelicae integritatem faciunt. Neutiquam enim hujusmodi praetermiserit, cui constitutum fuerit ex unoquoque Evangeliorum conficere integram historiam Evangelicam, et quasi Diatessaron. Immo vero certum illud unum, Digestorem hujus textus, in hisce libris Evangeliorum, et Actuum grassatum fuisse pro arbitrio; addidisse, sustulisse, mutasse, plane uti ferebat animus; multoque, ut verbo dicam, labore illud egisse, ut textus ipsorum Evangelistarum, magna sui parte, in alium quemdam transformatus incederet. E locis codicis vitiosis et interpolatis, pauca dumtaxat hic notabimus. In Evangelio Matthaei, insignis illa pericope de primis accubitibus coenae (cap. XX, vers. 28) in interpolatis hisce Graece jam primum 0870C apparet: Ὑμεῖς δὲ ζητεῖτε ἐκ μικροῦ αὐξῆσαι, καὶ ἐκ μείζονος ἐλαττονεῖσθαι· (sic enim legendum) εἰσερχόμενοι δὲ κ. τ. λ. cujus cum partem posteriorem ex Lucae, cap. XIV, vers. 8, sumptam nemo non norit, tum certe prior (quod nondum a quoquam observatum, quod sciam) ortum habuit ex Graecis Cant. ejusdem Evangelii, cap. XXII, vers. 27, 28: Ἐγὼ γὰρ ἐν μέσῳ ὑμῶν ἦλθον οὐχ ὡς ὁ ἀνακείμενος, αλλ᾽ ὡς ὁ διακονῶν καὶ ὑμεῖς ηὐξήθητε ἐν τῇ διακονίᾳ μου, ὡς ὁ διακονῶν, οἱ διαμεμενηκότες κ. τ. λ. Cap. XXI, vers. 32, cum in parobola de filiis duobus in vineam ire jussis, quorum prior se non iturum dixit, iverit tamen, posterior iturum se, sed non iverit cum voluntatem Patris in cod. aliquibus fecisse diceretur ἔσχατος, seu posterior (ut in Latinis mendosis ante Hieronymum) , 0870D neque vero aliter haberet exemplar interpolatoris nostri; quo in Scribas et Sacerdotes, filio posteriori in ipsius textu comparatos, quadraret haec parabola, expuncto, fecit ἰδόντες μετεμελήθητε, contra omnem codicum fidem, et sententiam Salvatoris. Apud Marcum, cap. II. vers. 26, particulam ἐπὶ Ἀβιάθαρ τοῦ ἀρχιερέως, ceu historiae veritati haud consentaneam, sustulit: ut et verba, πᾶς γὰρ πυρὶ ἁλισθήσεται, cap. IX, vers. 49, quod forte absurda viderentur. Alia mutavit, Evangelicae veritatis studio. Cap. XV, vers. 25, cum in exemplari suo fuerit, ἦν δὲ ὥρα τρίτη, καὶ ἐς ταύρωσαν αὐτὸν, crucifixio vero non nisi ad horam sextam, seu paulo ante contigerit, ne quid falsi (ut ipsi videbatur) diceret Evangelista, mutavit ἐσταύρωσαν 0871A in ἐφύλασσον, ita enim salva omnia. Ejusdem generis est illud, εἰς τί ὠνείδισάς με, cap. XV, vers. 34. Haud ferebat quispiam (qui idem apud Matthaeum dictum esse non jam meminerat) ut Christus, in cruce pendens, se a Deo derelictum diceret: unde emollitum voluit ἐγκατέλειπες ad marg. per ὠνείδισας, ceu Salvatori apprime congruum, Judaeorum sannis et contumeliis jam impetito: hoc autem, in codicis hujus ac aliorum haud dubie aliquem textum irrepsit. In Evangelio Lucae, ubi insignis prae caeteris codicis hujus ab aliis variatio est, obtrusit nobis interpolator novam Christi genealogiam, qua conciliatur Lucas cum Matthaeo. In hac, pars illa, qua ascenditur a Josepho ad Salomonem (non ad Nathanem), Matthaei est, insertis dumtaxat Eliacim, praeter Jechoniam 0871B et Josiam, Amasia item, Joas, et Ochosia inter Osiam, et Joram, quos Evangelista iste τεσσαραδεκάδων constituendarum gratia praetermiserat: reliqua, a Salomone ad Adamum usque, a codicibus Lucae haud variant. Immanis certe haec est licentia. Sed et in hunc modum nonnullos jam olim in textu Evangelico grassatos fuisse testatur Hieronymus Praef. ad Damasum. Ille, inquit, qui unum e quatuor primum legerat, ad ejus exemplum caeteros quoque existimavit emendandos. Lucae, cap. VI, vers. 4, ad calcem, exstat hic, et in Steph. β′ insignis pericope de homine operante die sabbati, quae desumpta videtur ex Evangelio secundum Hebraeos. Nescio an et ex ejusmodi διηγήσει aliqua provenerit traditio, quae occurrit in hoc codice, cap. XXIII, vers. 54, de magnitudine 0871C lapidis revoluti ad ostium monumenti Jesu; ejusmodi eum fuisse, quem μόγις εἴκοσι ἐκύλιον. In Actis Apostolorum (Evangelium enim Joannis mittimus, quippe cujus varietates sunt minus notabiles) textus scatet invectis aliunde scholiis, et περιοχαῖς prolixioribus, quibus historiam Apostolicam insigniter adauctam et illustratam voluere interpolatores. Ex his aliqua exstant ad frontem lectionum Ecclesiasticarum (harum enim initialia, diversa subinde ab iis, quae exhibet Πραξαπόστολος, nonnullis in locis in hunc codicem irrepsisse videas). Alibi etiam quamplurimis amplificatam dedere hanc historiam, adjectis circumstantiis, excepta una, et altera, haud in idoneis; si idoneum quidquam dici poterit, 0871D quod hujusmodi temeratores in sacrum textum intruserint de suo.

Verum utcumque mire interpolata sint hujusce codicis Graeca; cum tamen in multis retineant puritatem primaevorum, unde deducta sunt, fontium, copiam certe haud exiguam exhibent genuinarum lectionum, a receptis hodiernis discrepantium. De 0872A iis, quas Cantabrig. cum aliis codd. communes habet, non loquimur: hic eas dumtaxat attingemus, quae in uno hoc, quod sciam, occurrunt exemplari Graeco, Χωλοὺς, τυφλοὺς, κυλλοὺς. Matth. cap. XV, vers. 30, abest a nostro κωφούς, inclusum scilicet in sequentibus καὶ ἑτέρους πολλούς.

Εἰς ἀπάντησιν τοῦ νυμφίου καὶ τῆς νύμφης, cap. XXV, vers. 1; sic et Vulgata, Syr. ac Latini; nec dubito quin ita Matthaei Interpres. Sed, quod infra de sponsi solius occursu fiat mentio, neque nisi sponsi dumtaxat occursus memoretur, in posterioribus codd. delebant illud καὶ τῆς νύμφης Graeci, seu perperam ab antiquis additum.—Ἀπὸ τοῦ αἵματος τούτου ( a sanguine hujus, Cant. Lat.), cap. XXVII, vers. 24, addito τοῦ δικαίου.—Ἀργύριον ἱκανὸν, cap. XXVIII, 0872B vers. 12, cum Steph. β′, Cant. et Vulg. omnino recte. Sed cum supra in Graeco in cap. praecedenti sit perpetuo plurale ἀργύρια et, quod magis, paulo infra v. 15, milites accepisse dicantur ἀργύρια, haud mirum, si studiosi jam olim in margine fecerint ἀργύρια ἱκανά hoc loco; quod mox admiserunt scribae in textum. —Μετὰ τῶν τελωνῶν καὶ ἁμαρτωλῶν ἐσθίει, Marc. cap. II, vers. 16, recte; et, ut arbitror, respondent ad praecedens ἰδὸντες αὐτὸν ἐσθίοντα.—Καὶ οἱ φαρισαῖοι ἐπηρώτησαν αὐτὸν, cap. X, vers. 2. Προσελθόντες, ante οἱ φαρισαῖοι quod in nostris jam omnibus, Matthaei est.—Καὶ ἔρχεται εἰς Ἰερίχω, cap. X, vers. 46. Ita in singulari etiam Lucas, Marci assiduus sectator. Plurale ἔρχονται, factum videtur ex Matthaeo.—Ἦν δὲ τὸ πάσχα μετὰ δύο ἡμέρας, cap. XIV, vers. 1. Ita habent 0872C Italica et Saxon.—Οἱ ἁμαρτωλοὶ ἁμαρτωλοῖς δανείζουσιν, ἵνα ἀπολάβωσι, cap. VI, vers. 34. Ἀπολάβωσι simpliciter, ut in priori parte commatis.— Ὑπὸ ἐθνῶν ἄχρις οὗ πληρωθῶσιν, cap. XXI, vers. 24, gentes scilicet, conformiter D. Paulo, apud quem occurrit haud semel πλήρωμα τῶν ἐθνῶν.—Οὔτις ἐστὶν ὁ προφήτης, Joann. cap. VI, vers. 14.—Ὅπου ἔφαγον τὸν ἄρτον, cap. VI, vers. 23; mox, εὐχαριστήσοντος τοῦ Κυρίου. Verum missis istis, ad codicis Latina properemus. Illa vero (quae ad Italicae versionis exemplar aliquod descripta diximus) cum in plerisque accurate ad textum Graecum accommodarit Digestor Operis, retento eodem verborum quantumcumque transpositorum, ordine, et quidem vitiis ipsis 0872D sui codicis; ubi enim deficiunt Graeca (quod ob ὁμοιοτέλευτον, scribaeque incuriam innumeris in locis accidit), deficiunt et Latina, non sine omnis quandoque sensus dispendio; tum certe ex variis hinc illinc a Graeco abeuntibus liquet, versionem hanc diversi ab hoc nostro textus fuisse, iisque porro non uno loco glossis et expositionibus Latinorum 0873A interpolatam esse, quibus obversa Graeca neutiquam respondent. Ex. gr. quaenam est significationis affinitas inter ista, κυλλοὺς, sideratos? Mat. c. XV, vers. 30. Κυλλοὶ, in genere membris debiles, mutilati, manci. Lector quispiam, qui, nescio qua de causa, κυλλοὺς hic loci, pro illis habuit, quibus debilitas haec ex sideratione contigerat, exposuit sideratos. Ejusdem generis sunt ταλάντων, denariorum, cap. XVIII, vers. 24; νόμισμα, denarium, cap. XXII, vers. 19; παρασκευὴν, coenam puram, cap. XXVII, vers. 62: ita enim jam olim dicta est Parasceve. Glossae veteres, coena pura, παρασκευή. Occurrit phrasis apud Tertullianum, lib. V adversus Marcion., c. 4, et Augustinus in Joan. notat, Parasceven a Judaeis sui temporis usitatius dictam fuisse coenam puram. Cur 0873B autem coena haec pura diceretur, rationem hanc reddit doctissimus Dufresne, non quod careret carnibus, sed quod religionis et dicis causa fieret. Nam et Parascevae Judaicae habuere carnes, et nihilominus dicuntur coenae purae, quod dicis causa coquebantur, coquunturque hodie pro sabbato, quia in sabbato coqui non liceat. Haec ille. Νόμισμα, figuram, Luc. cap. XX, vers. 24.

Vidimus jam qualia fuerint Graeca, qualia item Latina hujusce codicis. De Graecis unum illud ultra quaeritur, an aliqua ex parte castigata fuerint ad Latinum exemplar? Ea enim erat de libris hujus generis eruditorum quorumdam nostrae et superioris aetatis, diserta sententia. Nempe cum mirifice consenserint ista cum Latinis, contra quam reliqui 0873C Graeciae libri, iique optimi, facile ipsis persuasum erat, ea vel non omnino fuisse Graecae originis, sed tota, quanta quanta, traducta de Latinis, vel saltem recensita et emendata fuisse variis sui partibus, ad Latinam versionem. Sic de ipsis pronuntiant Erasmus, Lucas Brugensis, Estius, Grotius, alii. De hac re jam ita videtur. Exscripta erant apud Latinos, ex librorum ad quos confecta erat Itala versio apographis, varia Graeca exemplaria, ex ignorantia Scribarum, doctiorumque e Latinis quorumdam περιεργίᾳ (qui mutuata e Graecorum libris scholia, in codices ex suis descriptos inserenda curabant graviter laesa et interpolata). Istis mox adaptabatur a quibusdam Latina versio. Ex hac autem consensione factum est, ut indocta manus paucula hic inde in textu Graeco 0873D ad formam Latinorum, et e Latina versione mutaverit. Illud enim apparet in Graecis Cant. Ἡρώδους, Ἰωάννους, Σαμαριτάνων, aliaque id genus ad Latinorum formam confecta sunt. Matth. cap. V, vers. 24, cum Latinum esset offeres, πρόσφερε mutavit librarius in προσφερεῖς. Ea enim ipsi erat secunda persona futuri. Καταβαῖνον, factum καταβαίνοντα, ob 0874A Lat. descendentem, cap. III, vers. 16; XI, 22, 24, cum esset in Lat. quam vobis, et vero Graecum esset ἢ ὑμῖν, ut Latino responderet. Sic cap. ejusdem vers. 28, factum est πάντες οἳ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένοι ἐστέ, ob Lat. omnes qui laboratis, et onerati estis. Cap. XV, vers. 11, 20, ob Latina obsoleta (sed genuina interpretis Vulgati) communicat, communicant, i. e., polluit, polluunt, pro κοινοῖ, κοινοῦντα, reposuit absurde κοινωνεῖ, κοινωνοῦντα; uti et Act. cap. XXI, vers. 28, ἑκοινώνησε τὸν ἅγιον τόπον τοῦτον, ob Lat. communicavit locum sanctum hunc. Sic Matth. cap. XVIII, vers. 22, ἐβδομηκοντάκις ἑπτάκις, ob Lat. septies. Act. cap. V, vers. 9, συνεφώνησεν (pro συνεφωνήθη) ὑμῖν, ob Lat. convenit vobis. Mitto alia.

 

 

0874B