[Membrum 1 An liberum arbitrium sit in nobis post lapsum, et an dicat potestatem libere faciendi bonum vel malum].

Quod non sit liberum arbitrium, videtur. 24 dist, II libri Sententiarum : " Libertas arbitrii est ab omni labe et corruptela rationis immunis, atque voluntatis rectitudo et omnium potentiarum animae vivacitas". Secundum hoc tantum in Adam et in Christo fuit, et non in nobis ; unde per hoc generaliter videtur quod non sit in nobis liberum arbitrium.

Si dicatur quod est libertas naturae quae est a coactione et necessitate, et est libertas naturae secundum naturalia bona in quibus fuit primo instituta; et quod Magister intellexit de libertate naturae primitus institutae, et non generaliter: - Sed quod intelligatur generaliter, videtur: 15 Eccli., 14: Dereliquit eum in manu consilii [sui], Augustinus : "Haec manus, potestas liberi arbitrii".

Item, Hieronymus : Bene sequitur: Deus est bonus voluntate, et fecit hominem ad imaginem suam : ergo fecit eum bonum voluntate. Sed Deus non potest non esse bonus, et fecit hominem ad imaginem suam; ergo similiter sequitur quod fecit eum talem, qui non potest non esse bonus ; ergo non est in eo flexibilitas liberi arbitrii ad opposita. Et haec est libertas ; relinquitur ergo quod non habet libertatem.

Item, in 1 Gen., 31: Vidit [Deus] cuncta quae fecerat, et erant valde bona. Quodlibet fuit in se bonum, in universitate remansit optimum, sicut contingit esse in creaturis. Sit A universitas naturarum quae creatae sunt, * quoddam bonum, C aliquod minus illo. Si ergo addatur B A, melior erit coniunctio illa quam si C addatur eidem, quia melius in se et in coniunctione. Ergo si universitas dicit optimum, quia ab optimo in natura. Nam cum dico 'in universo', non dico 'in hac parte vel illa'; ut verbi gratia figura in cera et in sigillo non possunt differre, et pars in cera coaequatur (parti) figurae sigilli et tota toti. Sic unaquaeque creatura est bonum, quod non tamen habet similitudinem perfectam, sed sicut possibile ; et similiter B in coniunctione et in se melior est quam C. Ergo si A et C determinant bonum, multo fortius A et B determinant bonum. Sic: A sit potentia ad facere bonum cum eo quod est non posse non facere bonum ; C sit potentia faciendi bonum et malum. Bonum est utrumque, quia bona potentia quae potest facere bonum et non bonum, et illa quae potest facere bonum et non potest non facere bonum. Sed melior est potentia quae potest facere bonum et non potest non facere bonum quam alia, quia secundum hoc [magis] assimilatur homo Deo. Item, hic status erit in patria: multo ergo melior coniunctio huius potentiae ad partem universitatis quam coniunctio reliquae; ergo creata est rationalis creatura cum potentia faciendi bonum tantum, et non cum potentia faciendi non bonum.

Si dicatur quod melius est utrumque, status scilicet * quo potest facere bonum et non bonum, et post status gloriae in quo potest facere bonum et non potest non facere bonum, quia melior est duplex status quam unus,

respondeo: Dico quod non loquimur de statu qui erit in gloria, sed de statu naturae tantum. Quaero enim utrum possit Deus naturaliter facere creaturam quae non potest non facere bonum. Constat, si potest facere aliquam, [quod] potius faciet illam quae est ad imaginem suam; ergo posset hoc modo facere. Sed si posset et non fecisset, incompleta esset universitas ante huiusmodi bonum; ergo creatura rationalis habet potentiam faciendi bonum cum *potentia non faciendi bonum; et ita non est libertas.

Item ad idem, Anselmus in libro De libero arbitrio : " Velle malum est defectus libertatis"; ergo posse velle malum magis pertinet ad servitutem quam ad libertatem: ergo tantum pertinet ad libertatem posse velle facere bonum.

Item ad idem, quod non universaliter [sit] liberum arbitrium in homine, Bernardus : "Insanis, infantibus, dormientibus nihil quod faciunt, bonum vel malum, imputatur, quia sicut non sunt compotes suae rationis, ita nec habent arbitrium libertatis ". Et ita videtur quod non habent liberum arbitrium ; non ergo universaliter est in creatura rationali.

Contra, Damascenus in libro De libero arbitrio, 26 cap. : "Omne generabile vertibile, * animata vero et irrationabilia vertuntur secundum corporales alterationes ; rattionale vero secundum electionem. Contemplativum vero vertibile secundum excogitationem, activum vero secundum consilium ". Relinquitur ergo quod solum rationalis creatura vertibilis secundum rationem ; et hoc est [esse] flexibile secundum liberum arbitrium ; ergo in ea est flexibilitas secundum arbitrium rationis.

Item, omnis creatura de non esse procedit in fesse; sed quaedam vertibilis est in non esse secundum se simpliciter, quaedam non simpliciter, sed vertibilis in male esse, quia est ex nihilo . Ex hoc videtur quod quaelibet creatura ex nihilo est vertibilis ; sed quia rationalis creatura ad imaginem Dei est, non est vertibilis * non esse simpliciter, quia immortalitatem habet , sed vertibilis est in bonum et malum. Ergo, cum sit vertibilitas liberi arbitrii, restat quod in rationali creatura sit liberum arbitrium.

Item ad idem: in Deo est posse facere quodlibet et quod libet; potentia in eo est, scientia et voluntas. Assimilatur ei omnis creatura; sed aliae creaturae, licet secundum naturam habent voluntatem, tamen sapientiam non habent , rationalis autem creatura assimilatur Deo in potentia, voluntate et cognitione. Sed haec assimilatio est secundum diminutionem ; ergo ibi est potentia ad faciendum quod libet, non quodlibet ; [et] ita relinquitur quod liberum arbitrium, secundum quod est potestas faciendi quod libet, est in homine. Similiter voluntas erit in diminutione respectu voluntatis [divinae] ; sed voluntas Dei definita est respectu boni, et ita voluntas hominis definita erit respectu boni.

Item, Bernardus : " Tolle liberum arbitrium, non erit quod salvetur". Sed rationalis creatura ordinata est ad participationem praemii, et praemium antecedit meritum, et meritum praecedit principium merendi; ergo si ibi praemium, ibi meritum ; et si meritum, principium meriti ; et si principium meriti est liberum arbitrium, ergo liberum arbitrium est in homine. - Item, Bernardus : "Deus tantum auctor salutis, liberum arbitrium capax ; nec dare valet nisi Deus, nec capere nisi liberum arbitrium".

Item, in genere corporalium aliquid est movens quod non [est] motum a corpore ; similiter aliquid mobile quod non est movens, sed motum tantum ; et hoc est quod tenet rationem materiae, quae habet possibilitatem ad esse et ad non esse. Similiter est in spirituahbus secundum suum genus, (ita) quod sit ibi potentia finita respectu boni tantum, et quaedam infinita respectu boni et mali. Si autem habet potentiam respectu boni tantum, ergo ultimum habebit in illo genere potentiam infinitam secundum genus illud ad faciendum bonum et malum. Et ita relinquitur quod liberum arbitrium erit ad minus in rationali creatura quae ultima est inter ceteras spirituales.

Item ad idem Hieronymus : "Homo bonus est voluntate, non coactione". Si enim esset coactio, [nonnisi a superiori, quia] creatura corporalis non potest cogere spiritualem, cum sit inferior; nec una creatura spiritualis habet coactionem in spiritualem, quia pares sunt. Sed superior, scilicet Creator, (non est hominis coactor) ; ergo non est ibi coactio, et est ibi voluntas ; ergo est bonus voluntate, et non coactione.

Respondeo: (Concedo) quod pro parte ultima opponitur. - Ad hoc quod obicitur ad oppositum per Sententias (2), dicendum est quod triplex est libertas, naturae scilicet, gratiae et gloriae . Libertas gratiae duplex: gratiae gratis datae, et gratiae gratum facientis. Libertas ergo generaliter comprehendit statum Adae. Haec libertas gratiae est contra servitutem culpae, II Cor. 3,17: Ubi spiritus Domini, ibi libertas; libertas vero gloriae contra servitutem miseriae; libertas naturae contra coactionem, quia corporalia cogi possunt, spiritualia non. Quando ergo dicitur: 'libertas arbitrii est ab omni labe et corruptela' etc, dico quod illa libertas est gratiae. Unde Augustinus : "Potestas liberi arbitrii, prima gratia, qua homo stare potuisset, si mandata Dei observasset". Haec ergo non est in omni homine.

Nihilominus tamen libertas naturae est in homine omni, scilicet libertas a coactione. Ioannes Damascenus : "Illa quae magis aguntur quam agant, non sunt libera arbitrio, ut irrationabilia et corporales creaturae; sed quae magis agunt quam agantur, habent potestatem et Ubertatem arbitrii". Unde licet Deus moveat liberum arbitrium per gratiam ad bonum, nihilominus propter consensum dicitur liberum, quia in ipso est velle gratiam vel non velle.

Ad hoc quod obicitur a Hieronymo, quod (homo) sit necessitate bonus sicut Deus, et ita non esset flexibilis (4),

dico quod non est simile; sed bene tenet: 'Deus voluntate bonus est, et fecit eum ad imaginem suam, ergo homo voluntate bonus'. Ergo 'si est necessario bonus Deus, similiter fecit eum necessario bonum', non sequitur, quia 'necessario bonum' est proprium Deo. Sed in posse et velle et intelligere communicat homo cum Deo; unde bene sequitur, si fecit eum ad imaginem et ipse est voluntate bonus, quod homo sit voluntate bonus. Necessario vero sequitur quod creatura, cum sit ex nihilo, vertibilis est; et ita oppositionem habet ad necessitatem, quia necessaria [bonitas est] ex parte perfectae potentiae, et ita solum in Deo, et non in creatura, ubi defectus est potentiae. Unde non sequitur: 'Deus necessario est bonus, et fecit hominem ad imaginem suam: ergo homo est necessario bonus .

Ad sequens similiter respondendum, quod fuit quod magis completa esset universitas, si esset in homine (liberum arbitrium) ad bene agendum et non ad non bene agendum (5). Respondeo: Dico quod si homo esset imago Patris, esset coaequalitas ; sed quia est ad imaginem, non est ibi coaequalitas. Non enim est impotentia ex parte Dei quin ab eo possit procedere imago Patris habens potentiam determinatam, scilicet Filius ; sed non est potentia in eo ut procedat ab eo creatura imago. Quam cito enim ponis diversam potentiam [et] substantiam a Creatore, necesse est ponere libertatem quoad naturam, licet ex gratia possit esse determinatio, ut in Christo. Dico ergo quod potentia quae est ad bonum tantum et non ad [non] bonum, non est in natura vel creatura, hoc est a gratia. Sed cum dicit: Vidit cuncta quae fecerat, non loquitur de ordine gratiae, sed naturae.

Sed quare non fecit liberum arbitrium confirmatum per gratiam ? - Respondeo quod tunc esset diminutio gloriae, et ordo gratiae est ad gloriam. In pluribus enim erit gloria hominis quam si esset confirmatus: gloria enim quod est resurgere post lapsum ; alia, cum possit homo cadere, quod stet ; utrumque tolleretur si esset confirmatio. Bene tamen posset esse tanta gloria sicut nunc est, sicut in Christo est.

Ad hoc quod obicitur de Bernardo, quod insanis etc. (8), dico quod liberum arbitrium est duplex: quoad naturam et quoad usum; et hoc dupliciter: vel quoad usum voluntatis, vel quoad usum rationis. Quando ergo dicitur quod 'insanis nihil quod faciunt bonum vel malum imputatur', hoc intelligendum est quia usum liberi arbitrii quoad rationem non habent, licet quoad voluntatem et totum quoad naturam insit eis.

Quod dicit [Ans elmus], Velle malum est defectus libertatis' etc. (7), [respondeo]: Dupliciter est dicere liberimi arbitrium. Libertas enim magis accipitur ex illa parte ex qua accipitur 'bonum potest facere . Si enim potest tantum facere bonum, magis erit libertas proprie dicta. Sed quia hoc non est naturae, sed gratiae, iam haec [libertas] ad gratiam refertur. Sed libertas naturae in homine est qua potest facere bonum et non bonum; et potestas faciendi non bonum non dicit simpliciter servitutem, sed est contra illam quae compelli potest, ut in brutis. Unde Anselmus loquitur de libertate [gratiae] sicut in ordine ad libertatem [gloriae.

Ad hoc quod obicitur ex altera parte, ex comparatione materiae ad Hbertatem] (13), respondeo: Talis possibilitas, quae est ad esse et non esse, non est Ubertas, quia non determinatur in agendo, sed in patiendo ; sed in homine est in agendo: haec refertur ad Ubertatem. Libertas enim, quod a nullo potest cogi.