QUAESTIO IV

De Dei apparitionibus in Veteri Testamento.

Quaestio est utrum conveniebat Deum per subiectam creaturam visibilem apparere ante incarnationem antiquis Patribus. Et si conveniebat, utrum per visibilem creaturam a se assumptam, vel ab angelis; vel aliquando a se, aliquando ab angelis. Et si facta est apparitio sic vel sic. utrum tantum Filii, aut aliquando Patris, aliquando Filii, aliquando Spiritus Sancti; vel indistincte ipsius divinae essentiae. Et si facta est, propter quid quibusdam signata est, ut verbi gratia Abraham, Isaac et Iacob, non autem Ioseph ? Et iterum, cum apparucrit illis, propter quid quantum ad quaedam significanda quibusdam, quantum ad alia aliis ? Quae autem fuit expressior demonstratio inter omnes ipsius incarnationis, propter quam, sicut dicit Augustinus , factae sunt aliae demonstrationes ?

Quod non fiat per corpus suum, quod mutent in species quas velint, ratio est tum quia aliqua substantia est creata quae separata est a corpore: aliter manifestatio potentiae et sapientiae deesset et bonitatis Dei in suo nobiliori quoad creaturam; tum quia si haberet corpus unitum, aut haberet in forma et figura determinata, aut possibile ad omnem figuram et formam. Si determinatum (!), hoc esset in forma convenienti intellectui. Sed forma corporis conveniens intellectui aut nulla est, eo quod non habet partem determinatam in corpore, aut humana sive ei similis. Talis autem non est possibilis quantum ad omnem figuram; non ergo aliquando in una figura, aliquando apparet in alia.

Praeterea, si haberet corpus non aliquando, sed semper, in quo operaretur, et in illa operatione mereretur, mereretur non tantum sibi, sed corpori; et ita se haberent huiusmodi corpora in mutationem. Nec potest dici quod ratione actuum qui gerendi sunt per corpus, habet corpus: non enim est haec eius operatio semper. Unde, si habet corpus, hoc est per assumptionem.

Sed [quod] non per assumptionem corporis ab angelo fit demonstratio, obicitur. Dicit Augustinus in libro De Trinitate :" Omnia quae secrete ac mystice Patribus nostris per angelica miracula apparuerunt, similitudines eius fuerunt, ut omnis creatura loqueretur virum (!) futurum in quo esset salus universorum amore (I) reparandorum". Magis autem ordinatum est ad significationem incarnationis Christi assumptio carnis sive corporis ab ipsa persona Filii quam ab ipsa persona angeli, et magis fuit conveniens secundum ordinatum in dispositione summae sapientiae; crgo assumptio corporis in quo facta est demonstratio, fuit a divina natura.

Praeterca, incarnatio fuit supra notitiam angelorum, quantum est ex eorum potestate: ergo conveniens signum dare antiquis Patribus non fuit ex potestate notitiae eorum, sed sapientiae divinae; restat ergo quod assumptio illa fuit a Deo.

Quod etiam videtur per hoc quod in Gen. 12,7, cum loquitur apparitione, non fit aliqua mentio. vel quantum ad apparitionem vel locutionem vel cultus exhibitionem, nisi de Domino: similiter in cap. (17, 1-14), cum apparuit Dominus Abrahae, statuens pactum cum eo de circumcisione. Hae autem sunt primae apparitiones visibiles signatae. Nam alibi legitur de locutione Domini cum Noe, Gen. 7 et 8, sed non exprimitur apparitio: et similiter Gen. 3, 8: Cum audisset vocem Domini deambulantis in paradiso ad auram post meridiem, abscondit sese a facie Domini in medio ligni paradisi: et subditur (3, 10): Vocem tuam audivi, et timui et abscondi me.

Contra hoc obicitur: duplex fuit instructio Christi: in operibus, quae visibilia erant: et in dictis, quae audibilia erant. Et ad haec et ad illa erant ordinata signa in Veteri Testamento: nam ad locutionem Domini locutio prophetarum et locutio angelorum; ad visibilia vero apparitiones in creaturis visibilibus et opera. Cum ergo recte primo ordinetur, tamquam remotissimum, locutio angeli ex persona Domini, deinde locutio prophetarum ex persona eius, deinde vero et ultimo locutio eius per semetipsum in humana natura: ex parte apparitionum similiter erit, ut primo appareat angelus in corporali creatura ex persona Domini, deinde ipse Dominus per assumptam formam hominis. Tertium enim membrum non competit, ut homo alterius hominis formam assumat. 6. Quod etiam ostenditur per auctoritatem Augustini in libro De Trinitate III : " Constitit et probabilitate rationis et firmitate auctoritatis, quantum de Scripturis sanctis divina eloquia patuerunt, quod antiquis Patribus ante incarnationem, cum Deus apparere dicebatur, voces illae ac species corporales per angelos factae sunt, sive ipsis loquentibus vel agentibus ex persona Domini, sive assumentibus ex creatura quod ipsi non erant, ubi Deus figurate demonstraretur hominibus".

Idem etiam ostenditur per hoc quod dicitur Hebr. 2,2-3: Si per angelos qui dictus est sermo factus est firmus, quomodo effugiemus si tantam neglexerimus salutem ? Ex quo videtur distinguere quod in Veteri Testamento facta est locutio Domini per angelos, in Novo antem per se ipsum.

Deinde quaeritur: si per angelos hae factae sunt apparitiones creaturarum visibilium, propter quid alicubi dicitur de apparitione Domini non facta mentione de visione angeli, alicubi e converso, alicubi utroque modo, scilicet et Domini et angeli facta est mentio ?

Praeterea, in pluribus dicitur de apparitione Domini ante Legem datam: in pluribus vero ante tempora Regum de angeli missione et eius apparitione: in tempore Regum de missione prophetarum et de missione Filii in carnem: in omnibus autem ex persona Domini. Videtur autem. conversus ordo: scilicet rationalis substantiae in humana forma, deinde intellectualis in humana forma, et post divinae in humana non unita, et [post in] humana unita in unitatem personae.

Praeterea, cum fides Trinitatis fuerit in Adam et Abel et Noe et aliis multis ante tempus Abrahae, propter quid soli Abrahae facta est apparitio Trinitatis, ut habetur Gen. 18, 1-15 ? Similiter propter quid soli Moysi incarnationis, ut Ex. 3, 2 ?

Praeterea, apparitio in subiecta creatura visibili est commune Patris et Filii et Spiritus Sancti. Cum ergo in Veteri Testamento facta sit apparitio aliquando Patris, aliquando Filii, aliquando Spiritus Sancti per subiectam creaturam visibilem, sicut dicit Augustinus in III De Trinitate :"In angelis aliquando Pater, aliquando Filius, aliquando Spiritus Sanctus, aliquando sine ulla personae distinctione per illos figurabatur, etsi in visibilibus et sensibilibus formis apparens ", per subiectam creaturam scilicet, non per substantiam: similiter et in Novo Testamento erit, ut sit aliqua apparitio Patris in subiecta creatura visibili, aliqua Filii, aliqua Spiritus Sancti. De Filio autem et Spiritu Sancto legimus: de Patre autem nonnisi in specie audibili.

Inde quaestio est ratione eius quod dicit Augustinus , in angelis fieri has apparitiones dominicas: numquid per subiectam creaturam appareat intellectui nostro vel sensui ? Quod autem non appareat sensui nisi per subiectam creaturam, patet hac ratione, et est sumpta ab Augustino in III De Trinitate : " Omne visibile est mutabile: divina essentia vel substantia non est mutabilis: ergo divina essentia nullo modo per se est visibilis. Proinde omina illa quae Patribus visa sunt, cum Deus illis secundum dispensationem congruam temporibus praesentaretur, per creaturam facta esse manifestum est".

Praeterea, solum lumen per se subsistens nullo sensu corporeo comprehenditur: in aere vero ens vel aliquo corpore inferiori, est visibile: et cum est in illo, non dicitur visibile nisi lumen. Ita erit in intellectu, quod lumen intelligibile, quod est Deus, per se ipsum est incomprehensibile: unde habitare dicitur lucem inaccessibilem, I Tim. 6 f (16); ens in intellectuali creatura sive intelligenti erit intelligibilis. Restat ergo, cum fuit cognoscibilis ab ipsis Patribus, [quod] hoc fuit in angelis: sicut enim aer habet primam potentiam ad lumen visibile suscipiendum, ita angelus ad lumen intelligibile recipiendum.

Deinde quaeritur de apparitione facta Moysi, utrum esset corporalis vel spiritualis, sicut habetur Ex. 33, 11: Loquebatur Dominus ad Moysen facie ad faciem, sicut homo loqui solet ad amicum suum. Et videtur quod corporalis, dico autem 'corporalem', in subiecta creatura corporali. Quod videtur per hoc quod dicit Glossa: " Per subiectam enim creaturam ei loquebatur: eius enim substantiam nec angelorum nec hominum quisquam sicut est videre potuit".

Sed ratione illius non diceretur videre facie ad faciem ; restat ergo quod hoc fuit ratione visionis spiritualis. Aut ergo illa fuit aenigmatica, aut fuit visio manifesta. Quod non aenigmatica, videtur per hoc quod dicitur Num. 12, 6-8: Si quis fuerit inter vos propheta, in visione loquar ei vel per somnium. At non talis servus meus Moyses: ore enim ad os loquar ei, et non per aenigmata aut per figuras.

Quod autem non sit facie ad faciem, Gregorius in Moralibus : " Quamdiu hic mortaliter vivitur, per quasdam imagines Deus videri potest, sed per ipsam naturae speciem non potest". :

Respondeo: Conveniebat quod demonstratio in Novo Testamento fieret per creaturam assumptam ab angelis et ita per angelos. ut quae fiebant in Veteri Testamento per nuntios fierent. Nuntii autem sunt angeli et Prophetae, qui praenuntiabant et praefigurabant adventum Filii Dei in carne. Duo enim sunt creaturarum genera rationalium: angelus et homo, quibus communicat Deus suas illuminationes. Conveniebat ut secundum hunc ordinem descenderent illuminationes: primo ad angelos, et post ad homines ; ideo quanto maior fuit propinqui?? ad summam illuminationem quae est in Christo, tanto per creaturam magis conformem. Magis autem homo quam angelus, et ideo primo per angelos et post per homines, sed per hos et illos in specie humana: aliquando autem per angelos in specie altera sumpta, secundum quod conveniebat rei demonstrandae significatio.

Respondendum ergo est ad obiecta, quod scilicet non est facta apparitio per visibilem creaturam ipsi angelo unitam, sicut aliqui posuerunt, sed ad tempus sumptam. .

Ad id vero quod obicitur in contrarium, dicendum quod licet propinquius secundum rationem sit creaturam sumi a Filio, licet non unitam in carnem, quam ab angelis, dicendum (inquam) quod non ita conveniebat, cum hoc esset ratio quaedam ad credendum quod in adventu Christi caro non esset unita: quod esset contra rationem fidei et salutis nostrae. Praeterea, apparitiones in Veteri Testamento fuerunt demonstrationes non tantum Filii, cuius erat incarnatio, sed et Patris et Spiritus Sancti ; restat ergo, cum his personis nullam oportuit fieri rationem humanae naturam, sed tantum Filio, (quod) non fuerunt demonstrationes illae ad incarnationis demonstrationem.

Ad id vero quod obicitur, propter quid in persona Domini aliquando fit sermo, aliquando in persona angeli, aliquando in utraque, respondeo quod quando fit sermo in persona Domini, intelligitur per se intelligibilis apparitio, sicut Gen. 12, 7: Apparuit Dominus Abrahae. Quando vero in persona angeli tantum, hoc dicitur vel ad aliquid demonstrandum circa Filium, qui carnem sumpturus erat, vel ad aliquid exercendum quod angelicae naturae competebat. Quando vero de utraque fit sermo, similiter dupliciter: vel quantum magni consilii, sicut Iudic. 13, ubi mentio fit de angelo, Num. 11, de Abraham et de Domino, ubi dicitur : Manue intellexit angelum Domini, et dixit uxori: morte moriemur, quia vidimus Dominum.