QUAESTIO II De spe.

Quaesitum est de spe: primo si definibilis, et quare non definitur ab Apostolo, qui complet doctrinam de Evangelio. Sicut enim dicit Augustinus , nihil aliud docetur in Evangelio nisi fides, spes, caritas. I Tim. 1, 5, caritas definitur 3; Hebr. 11,1, fides ; spes nusquam. Quare non ?

R.: Fides secundum genus suum manebit in patria ; caritas, quae nunquam excidet , perficietur ; spes autem tantum est in via, quia neque in numero manebit ut caritas, neque in genere ut fides: et ideo nec vere est nec definibilis.

Contra: erit in patria secundum genus suum ut fides, quia tria erunt in patria: rationalis enim perficietur veritate, concupiscibilis bonitate, irascibilis securitate, ut dicit beatus Bernardus ; aliquid igitur succedet spei in patria ut ceteris. - Item, ad idem: Bonum est ponere in Domino spem suam, ibi Glossa: " Spe adhaeremus". I Sententiarum dicitur quod "frui est amore inhaerere ". Ista adhaesio imperfecta est modo, et tunc perficietur; quare secundum numerum manebit spes ut caritas, vel secundum genus.

Idem I Cor. 13, 10, super illud: Evacuabitur quod ex parte est, Glossa: " Spei succedet beatitudo"; ergo aliquid succedet spei ut ceteris.

Si dicat quod irascibilis non est nisi ad removendum impedimentum viae, sed in patria erunt idem irascibilis et concupiscibilis, contra: motus in via differunt specie; ergo in patria differunt specie: quod etiam vult beatus Bernardus, ut diximus .

Item, alii dicunt : Tantum duo futura sunt in anima: intellectus, affectus; ideo tantum duo perfectiva sunt: verum, bonum. Verum est perfectio intellectus, bonum affectus. Arduum autem quoddam bonum est; ideo etc.

Contra: tres sunt virtutes animae, ut dicit Ambrosius, Super Lucani , et nulla est sub alia: quare nullius finis sub fine alterius: ergo finis irascibilis alius quam concupiscibilis. Spes enim sub fortitudine est, ut dicit Gregorius super 2 Gen., quae fortitudo est in irascibili ; quare alia est a fide et caritate.

Praeterea, eadem ratione fides non debet definiri, quia est de quodam bono: non enim appetit verum nisi quia bonum sibi, id est bonum intellectui: quare, si ideo spes non definitur cum caritate, quia est de bono simpliciter, eadem ratione nec fides definiri debet cum caritate.

Praeterea, affectus secundum genus dictum dividitur per irascibilem et concupiscibilem, et praeterea est rationalis: sic igitur tres sunt vires, quibus respondent tria illa quae I Cor. 13,13, dicit Apostolus: Tria haec, fides, spes, caritas.

Respondeo: " Spes sine amore esse non potest, fides non prodest sine amore ", dicitur in principio Enchiridion ; quasi dicat: spes non est nisi de bono amato. Unde spes formata est de bono amato per caritatem. Fides igitur et caritas priores sunt spe, quia spes non est nisi de amato bono, et ita nonnisi de cognito. Quia ergo definivit fidem et caritatem, et ita notum erat quid arduum, quid amatum, non restabat nisi genus, quod est exspectatio. Est enim spes exspectatio boni cogniti, amati, aeterni, cum gratia Dei et meritis etc. Unde, quia in definitionibus fidei et caritatis cognita erant illa, non definivit spem.

Item, III Sententiarum, dist. 26 ponuntur duae spei definitiones, quae scilicet primo sequuntur hic: " Spes est virtus qua spiritualia et aeterna bona sperantur, id est cum fiducia exspectantur "; item: " Spes est certa exspectatio futurae beatitudinis " etc, in qua patet quod caritas prior sit spe. Et huiusmodi definitiones sumpsit Magister ex quibusdam sequentibus. Item, Rom. 5, 4, super illud: Probatio vero spem, dicit Haymo : "Spes est certa exspectatio futurae gloriae". Item Augustinus in Soliloquiis : " Spes est qua quis ad hoc quod credit se perventurum praesumit". Philosophus : " Spes est affectio boni futuri"; quatuor enim sunt affectiones. Damascenus : " Spes est passio in exspectatione boni ". Item: " Spes est animi motus immobiliter ad ea quae appetit suscipienda suspensus", in libro De speculo virginum , Ps. 12: Attendit enim promissorem Dominum, et si laborat in praesenti, extenditur spe futuri.

Contra hoc autem, 'certa exspectatio', obicitur, quia patientiae potius videtur exspectatio, Rom. 8, 25. Et idem dicit Augustinus: "Stabilitatem exspectat civitas illa per patientiam", De civitate Dei . Item, Gal. 5,22: Longanimitas, dicit Glossa: " Exspectationis "; ergo exspectatio motus est longanimitatis: non ergo spei. Item, II Cor. 6,6: In longanimitate : " Exspectationis". - Respondeo: Spes sine dubio exspectatio est; et non est actus consequens, ut dicitur, sed eius proprium genus. Tamen distinguendum est de spe: quia spes aliquando improprie sumitur pro timore : " Hunc ego si potui, id est exspectare in timore". Item, spes est motus virtutis, Rom. 8, 24: Spe salvi facti sumus, Glossat "Quasi quodam merito "; meritum autem non est nisi opus. Item res sperata, Tit. 2, 13: Exspectantes beatam spem, Glossa: "Gloriam aeternam ", quae est ipsa res quam speramus. Item, super Ps. 52, 6, A ugustinus : " Spes illorum praesens est, tua futura est ". Item certitudo exspectationis, Rom. 5, 4: Probatio vero spem, Glossa: "Id est certitudinem aeternae gloriae"; quasi: probatio auget certitudinem, non exspectationem. Item spes quandoque dicitur sola boni exspectatio, Iob 40, 28: Spes eius frustrabitur: quia sperat vel omnino liberari, vel poenam suam diminui, nulla addita differentia.

Quod ergo obicitur: per patientiam exspectamus, non ergo spem, non sequitur ; sed adiutorium est patientia spei. In hoc enim loco, id est in mundo tribulationis deficeremus, nisi patientiam haberemus ; verbi gratia ille sub divo, ad imbrem exspectat, illic nunquam in tali angustia exspectaret nisi patientiam haberet.

De longanimitate dicendum quod non est exspectatio ipsa, sed perseverantia exspectationis.

Item contra: 'pes est exspectatio futurae gloriae', dicit Haymo ; Magister dicit 'futurae beatitudinis': cuius magis proprie ? - Respondeo: gloriae, quia ipso nomine dicit arduum, non sic beatitudo: irascibilis autem, cuius est spes, proprie arduum respicit: gloria enim quoddam arduum dicit) beatitudo vero bonum est commune, gloria supereminens. Unde Augustinus: " Civitas stabilitatem exspectat per patientiam "; stabilitas autem est non terminabilitas beatitudinis. In principio De civitate Dei dicit illud.

Item contra quartam: 'praesumit'; praesumere sonat in vitium.

Respondeo: Dupliciter est praesumere: vel prius sumere in affectum ut post habeatur in effectu: et sic sumitur hic. Vel 'praesumere , extendere se ultra debitum; et sic vitium est. Utrobique tamen est extensio, sed in spe est ultra posse naturae, in aliqua ultra posse vires in extenso. Spes enim ultra posse naturae se extendit per gratiam.

Item contra quintam: 'affectio boni futuri' sed non immutat visum nisi praesens color, gustum nisi sapor ; eadem ratione neque affectum: quare, ut videtur, spes non erit affectio nisi de praesenti bono tantum.

Respondeo: Quatuor sunt affectiones, et secundum quid praesens est et afficit quod speratur, quia secundum cognitionem: et tendit ulterius, ut in plenitudine afficiatur. In parte enim labor est, in toto quies. Dicit Augustinus in libro De ciuitate Dei : "Laetitia quaedam voluntas est, et tristitia "; propter quod habens in parte, movetur in totum et plenitudinem.

Item contra definitionem Damasceni: nulla passio est meritum vel demeritum, quia passionibus non meremur vel demeremur.

Respondeo: XIV De civitate Dei : " Laetitia quaedam voluntas est, et tristitia similiter "; quandoque enim nominant passiones, quandoque vero motus. Similiter spes. Tamen dicimus cum Philosopho quod idem est actio et passio, sed actio secundum quod venit in consensum: consentire enim quoddam est agere.

Item contra ultimam: 'immobiliter suspensus'; quare immobiliter ? Videtur ex hoc quod spes est cupiditas; et cupiditas amor: ergo spes amor.

Item, Augustinus super illud: Concupivit anima mea desiderare: "Desiderium absentium tantum est"; sed spes est eorum quae non videntur ; quare idem quod desiderium. Item, XIV De civitate , ubi numerat tristitiam et laetitiam quae sunt de praesenti, et timorem et cupiditatem quae de futuro ; non ponit spem, sed loco eius cupiditatem.

Item, Ps. 90,9, Augustinus : "Me resurrecturum desperabam, modo iam credo ", id est spero: et ita sperare et credere idem. Et quod ita sumat idem, patet, quia sequitur: " Ideo prior resurrexisti,

ut" etc.

Item, super illud: Retribue, in originali Augustinus : "Praerogativa fidei et iustitiae est, de Domini favore mercedem sperare "; ergo fides sperat.

Item, in principio Enchiridion non ponit differentiam inter spem et fidem nisi secundum contractionem et ambitum, ut patet in III Sententiarum , ubi ponit easdem differentias: quia fides pracsentium, preteritorum et futurorum, et bonorum et malorum, et ad se et * alium pertinentium: spes vero tantum futurorum et bonorum et ad se. Item, Augustinus: " Cum enim creduntur bona futura, nihil aliud est quam quod sperantur ", in Enchiridion .

Item, motus est actus imperfectus ; unde debet esse unitus suo termino, ut albificatio albo. Sed idem super illud : Ostendam illi salutare meum. Ioan. 17, 3: Haec est vita aeterna. Visio ergo est spei terminus: ergo, cum terminus sit visio, et motus similiter erit visio quaedam imperfecta ; et sic spes non est nisi fides.

Quod autem spes sit motus ad eam, ultima definitio superius posita ostendit . Item, Rom. 8, 24 : Spes est eorum quae non videntur ; non dicit 'quae gustantur'; ergo spes est exspectatio visionis: ergo visio. Non enim dicit 'comprehensionis' vel 'possessionis'.

Respondeo: Tres sunt vires, ut dicunt Sancti et Apostolus, et amor quandoque large, quandoque stricte sumitur. Proprie quidem dicitur de amore concupiscibilis, quae caritas est proprie; per extensionem vero dicitur de amore cuiuslibet vis. Quaelibet enim vis habet proprium amorem et proprium desiderium ; unde quaelibet desiderat, aut non exspectaret. Unde sicut cognitum est dispositio materialis ad spem, sic desideratum ad amorem est dispositio materialis.

Quod ergo obicitur: desiderium tantum absentium est, verum est, proprie sumptum et in via, quia in patria non sic, ut non sit contra illud : In quem desiderant angeli prospicere: quia desiderium boni in quantum bonum, caritatis ; si ardui vel boni aeterni, spei est. Unde bene dicit Augustinus : " Cupiditas inhians" etc. ; ipsa enim inhiatio spes est.

Quod obicitur: nihil aliud est sperare quam credere, aliquando large sumitur credere pro sperare, ut Iob 19, 25: Credo quod redemptor mens vivit. Sed quare? Quia desiderium interius inclinat oculos exteriores ad spectandum: ut de uxore Tobiae legitur quod respiciebat illac, unde filium venturum sperabat. Unde dicitur: 'Ubi amor, ibi oculus'. Ex hac igitur affinitate unum pro altero ponitur. Per hoc resp. ad auctoritatem in Enchiridion.

Ad illud Augustini: Me resurrecturum desperabam, resp. similiter. - Ad illud de retribue servo tuo: Praerogativa etc, respondeo: Sumitur nomen qualitatis pro nomine subiecti ; sperare ergo, id est facere subiectum sperare. Illud ergo dicit non quia fides speret, sed quia subiectum fidei sperat ; motum tamen a fide prius.

Ad illud, quod non ponitur differentia ab Augustino inter fidem et spem etc, resp. Augustinus : Non oportet quod ante dictum est iterum replicare. In principio enim Enchiridion dicit differentiam aliam, quod fides potest esse sine amore, spes non.

Item, ad illud: motus est actus imperfectus etc, respondeo: Aliud est terminus, aliud finis ; alius est terminus motus intra, alius terminus extra. Verbi gratia medicus, si nihil omittit de continentibus, habet terminum intra, non extra semper, id est sanitatem ; et terminus intra univocatur aliquo modo cum motu, non terminus extra. Visio autem est terminus extra; ideo non valet. Nec sequitur, si visio est terminus, quod motus ad eam sit terminus, quia extra est.

Item ad illud quod obicitur : Quod videt quis, quid sperat? quare dicit 'eorum quae non videntur', non 'eorum quae comprehenduntur vel possidentur' ? Resp. Augustinus, De libero arbitrio : Non est sic in spiritualibus et corporalibus, quia non est idem videre aurum et habere aurum, sed sapientiam videre est sapientiam habere: et in aeterno bono similiter est, quia ipsum videre est ipsum habere.

Item, Gregorius in Moralibus : "Eadem virtute fugitur malum et appetitur bonum ". Probatio: eodem pondere lapis relinquit superiorem locum et petit proprium et manet in eo: ergo, eadem ratione, idem principium fugiendi malum, appetendi bonum et manendi in bono. - Item, Augustinus in XIV ''De civitate Dei : "Castus timor, si erit in futuro sacculo, non erit timor exterrens a malo quod accidere potest, sed tenens in bono quod amitti non potest". Ergo tunc timor tenebit in bono quod amitti non potest. Idem est autem principium acquirendi bonum et remanendi in illo. Sed spes acquirit bonum futurum ; idem ergo in essentia sunt timor et spes.

Respondeo: Idem subiecto sunt accessus et recessus, differunt ratione. Quaedam virtutes sunt secundum terminum a quo, ut timor ; quaedam secundum terminum ad quem, ut amor; et qui recedit a malo, per consequens accedit ad bonum, et sic in opposito. Verbi gratia, iste vadit in ecclesiam ut oret, alius fugit ad eam ne capiatur, quia homicida est. Uterque petit templum, sed alter ut fugiat periculum et locum in quo caperetur, alter quia amat. Uterque tenet se ibi, alter pondere timoris, alter pondere amoris. Sic timor tenet in bono ne declinet quis in malum, id est ut fugiat malum, quasi proprie fugit malum, sed fugiendo et vitando illud, tenet se in malo. ''

Item, spes est exspectatio; non ergo motus: non ergo meritorium ; exspectatio enim non videtur motus, sed privatio eius: unde Hebr. 6,18: Qui confugimus ad spem propositam etc, Glossa: " Ut mens non titubet nec moveatur "; ecce privatio motus. Anchora enim immobilem facit navem ; unde et Glossa ibi: "Anchora animae spes est "; ergo privat motum animae sicut anchora navis.

Respondeo: Sicut est in exspectatione corporali, et motus mentis scilicet et privatio [motus] corporalis: lapis enim non dicitur exspectare, sed quod inclinat, ut homo affectum et intendit in illud quod exspectat dormiens et nihil exspectat, vel ebrius, quia extendunt vel intendunt affectus suos in aliquid: sic etiam est in exspectatione spirituali: immobilis enim manet in loco spirituali, id est gratia: inclinatur tamen [et] in perfectionem extenditur illius quod in parte habet et tendit in illud. Unde Hebr. 6, 19: Incedentem ad interiora velaminis: "id est incedere facientem ", dicit Glossa. Unde exspectatio motum ponit: affectus suos in aliquid enim [extendit]. Et Apostolus innuit spei definitionem: per anchoram enim exspectatio intelligi [tur]; exspectationem enim est in anchora figere. Quod autem dicit, tutam et firmam , refertur securitas ad aspectum meritorum nostrorum, firmitas ad Dei gratiam. Spe igitur immobilis est anima a caritate vel gratia, tendens ad universalem.

Item obicitur contra secundam particulam definitionis, 'certa'. Prov. 28, 14: Beatus homo qui semper est pavidus; ergo iustus est in pavore. Praeterea, certitudo cognitionis est; potius ergo in fidei definitione certitudo ponenda [est] quam spei. Unde Gal. 5, 22-23, ubi fructus numerantur, dicitur fides fructus; ubi Glossa: "Id est de invisibilibus certitudo"; ergo est certitudo. - Respondeo: Dicunt aliqui quod fides dicitur certa et spes certa: spes enim habet certitudinem a fide.

Sed contra: Rom. 5,4: Probatio operatur spem, Glossa: "Id est certitudinem"; ergo spes est ipsa certitudo ; quare certitudo non erit eius solum per fidem. Item, sicut visus habet propriam certitudinem circa propria sensata, sic gustus et quilibet sensus ; ergo eadem ratione interius: sic visus qui est fides propriam habet certitudinem ; sic spes propriam praeter eam quam habet a fide, et ceterae similiter. Praeterea in patria erit certitudo intellectus et affectus ; sed in via habetur in parte quod ibi in toto et perfectione; ergo spes habet certitudinem suam, et sua certitudo certitudo experientiae videtur esse. Ad hoc valet illud Eph. 1, 14, de pignore, ubi dicit: Qui est pignus etc: pignus enim certum reddit ; spes autem habet ; quare certitudinem. Item, Philosophus : "Virtus certior est omni arte"; ergo spes, eo quod virtus est, propriam habet certitudinem, et aliam a fide, quia alia est virtus.

Quod concedunt . Et distinguunt triplicem certitudinem: certitudo enim fidei est acceptio rei absentis quae excludit medii acceptionem, et sic scientiam ; et dubitationem, et sic opinionem. Alia est spei, quae est per privationem desperationis et titubationis. Alia est in patria per praesentiam rei, quae pura est et sine admixtione contrarii, nec recipit magis et minus. Adde autem quod certitudo quae habetur per experientiam, non habetur nisi per fidem. Unde spes duplicem certitudinem habet: a fide unam, in ostendendo ea unde est spes, id est Dei misericordiam et merita propria per quae spondet (?). Alia est a fide offerente intus unde mens afficiatur: verbi gratia manus apponit gustabile gustui et facit quod sit praesens ei et facit ad actum gustus: sic fides facit praesentiam boni futuri ipsi speranti, praeter hoc quod ostendit ei unde sperandum ; sicut si visus, praeter hoc quod offert vinum quod placidum est, praeter hoc faceret praesentiam eius et sic haberet officium manus. Non valet ergo: in sensibus exterioribus certitudo unius non est certitudo alterius, ergo nec in interioribus, quia visus corporis non facit gustui praesentiam sui obiecti.

Ad illud vero: virtus est certior omni arte etc, non sequitur, quia non possumus sperare vel diligere non cognitum. Praeterea certior est virtus in operatione, non in cognitione, et magis est operis quam ars; et ideo, licet spes virtus sit et certa sit, nihilominus cognitionem exigit.

Item de tertio membro definitionis, 'futurae gloriae'. Contra: spes potest esse in praescito: sit ergo Iudas vel reprobus quicumque speret: inde sic: spes est in eo: ergo certa exspectatio futurae beatitudinis: non tamen habet causationem futurae beatitudinis, quia non est futura ei beatitudo; et tamen habet caritatem, sit ita: ergo non necessario annexa est spes caritati.

Dicunt : intelligitur ibi conditio in definitione, scilicet sic: si perseveraverit in illis meritis. Contra: conditio quae dicta est ordinationem ponit rationis, non affectus, et spes est affectus; non igitur spei est hujusmodi conditio vel ordinatio.

Si dicat quod spes sumit conditionem istam a fide, contra: fides singulare non attingit: quare non ordinat illud sicut antecedens vel consequens.

Sed dicunt quod fides simpliciter est de universali. ut de acterna beatitudine et poena, sed contrahitur ad singulare per spem. Respondeo: Omnis articulus fidei de singulari, ut 'Christus resurrexit'; unde fides est de singulari: unde non est cogens praedicta ratio.

Sed obicitur: quia una spes certior est alia, ut quae provenit ex meritis quam quae non. Item, certum est cuilibet, si ipse perseveraverit in meritis et bonis operibus, quod habebit vitam actoriam: ergo si cum conditione intelligitur, aeque certa est spes in habente merita et non habente, ut in eo qui spem habet informem. Item, nemo scit an amore an odio dignus sit ; quare nemo certus de vita aeterna. Item, iste videt campum suum fertilem, et ex iis quae videt, sperat se habiturum triticum in augusto, et sine conditione sperat; quare spes non respicit conditionem essentialem. Praeterea dicitur quod 'spes reficit dominum, fallit et ipsa suum'; ergo spes imperialis (I) fallere potest; quod non faceret si cum conditione esset. Praeterea, una spes certior alia: ergo non intelligitur cum conditione, quia tunc omnis aeque certa.

(Respondeo): Certitudo spei sine conditione est, potest tamen conditionem habere ex accidente ; et una certior est alia. Et quod obicitur de praescito, unde sequitur quod spes confundit contra opus, nota: Spes vacua est, quae est ex praesumptione Dei tantum, et haec est in diabolo et in reprobis. Iob 40, in fine (28), Glossa: "Incassum sibi de misericordia blandiuntur "; item Glossa ibi: Hoc non solum de diabolo dicitur, sed de membris. Item cassa est, quae est ex praesumptione bonorum operum sine gratia, sicut in putantibus sibi sufficere sola naturalia. Rom. 10, 3: Suam constituentes iustitiam; Sap. 5, 13: Spes impiorum peribit. Prima est cassissima et cassior, secunda cassa.

Certa autem spes est ex praesumptione futurorum meritorum in praeparatione, ut est quae atteritur de peccatis, dolet, flet et tendit ad hoc ut habeat gratiam et merita, quia nondum credit se habere. Unde super illud: Retribue servo tuo, Glossa: "Orat ut retribuat ei bonum pro malo"; ergo spem habet. Et loquitur de tali etiam Iob 5, 16: Erit egeno spes.

Certior est ex consideratione et radice meritorum. Verbi gratia istum in nullo reprehendit conscientia sua, licet nondum fecerat opera meritoria vitae aeternae, et est in ultimo vitae suae, qui tamen ex radice meritorum sperat se habiturum vitam aeternam. Haec est certior prima. De hac dicit Augustinus in libro De verbis Domini : "Et quae est spes nisi de aliqua conscientiae bonitate" ? non dicit 'de meritis'.

Tertia est certissima in via, semper tamen potest crescere, scilicet ex actualibus meritis, secundum conscientiam, quia nemo scit hic an dignus. Unde Iob 11. g. (l8): Habebis fiduciam proposita tibi spe, Glossa ibi: " Quo duriora toleras, certius praemia speras".

Augustinus in Enchiridion : " De fidei consideratione nascitur spes bona fidelium "; de quo forte sumpsit Magister in Sententiis : "quam natura caritas praeit": " quam caritas comitatur".

Dicendum igitur ad illud de praescito, quod in ipso est spes futurae beatitudinis, futurae dico sibi tali, secundum quod dicitur provenire ex gratia Dei et meritis manentibus: non tamen exigitur conditionatio apud ipsum non subiectum eorum, nisi stet et maneat in illis et perseveret finaliter.

Item obicitur de hac particula: 'ex gratia Dei proveniens'. Quomodo ex gratia Dei venit, cum ipsa sit gratia ? et qua gratia ? et quare potius spes ex gratia provenire dicitur quam alia virtus ?

Respondeo: Spes dicitur hic motus spei; et sicut gratia Dei proprie respicit dare, sic spes sola proprie accipere. Non enim caritatis nec fidei proprie est accipere, quamvis fides extendat se ad accipiendum per spem mediantem: videns enim per fidem Dei liberalitatem. extenditur mens ad sperandum: caritas autem iam accipit (I).

Item obicitur de hac particula: 'ex meritis'; ergo sine meritis exsistentibus non est spes. Unde Augustinus , super Ps. 62: "Profers fructum, horreum spera "; ergo si non habes fructum, nec speres horreum; 'fractum' intellige bona opera et meritoria. Item in Enchiridion, cap. 20 : "Inaniter sperat, si non amat, et beatitudinem et * sine quibus ad eam non potest pervenire"; sed si habet vel amat hujusmodi, et habet merita.

Contra: in secunda definitione spei Magistri, in III Sententiarum , dicitur: "ex meritis precedentibus vel ipsam spem, vel rem speratam "; ergo non est necesse merita praecedere spem, ut videtur. Item, Augustinus in ''Enchiridion : " Nonnisi a Deo semper petere debemus quidquid speramus vel nos operaturos, vel sanctis operibus nos adepturos ".

Item, exsistenti in mortali potest revelari sua salus: fiat ita: talis sperabit propter promissorem (!) et ante opera: ergo potest esse spes certa sine meritis precedentibus. Exemplum in medico aegrotanti sanitatem promittenti ante opera, ubi patet quod et ipse aegcr ante opera sperat sanitatem. - Item, Matth. 2(1, 6-7: operarii conducti non irent in vincam nisi nummum sperarent vitae aeternae; unde dicitur: Quid hic statis etc. ? Quia nemo nos conduxit: ''ergo ante opera meritoria spes potest haberi vitae aeternae. Si dicat quod in caritate erant, [contrarium] videtur, quia de otio arguuntur.

Item, Ambrosius super illud: Retribue seruo tuo: " Sperare incentivum est laboris"; ergo spes praecedit merita sive opera meritoria ; non igitur necesse est spem ex meritis provenire.

Item, fides et caritas, id est motus earum, possunt esse immediate a Deo sine meritis precedentibus ; ergo et spes et motus eius.

Item : Abraham genuit Isaac, Isaac Iacob: "Id est fides spem, spes caritatem "; quod intelligitur de motibus, quia habitus simul infunduntur ; ergo motus spei ante motum caritatis. Sed nullum meritum est sine motu caritatis: ergo spes est certa exspectatio futurae beatitudinis ex gratia Dei et meritis 'proventurae', videtur dicendum .

Respondeo: Non est certa spes nisi ex meritis sit aliquo modo, vel habitis in radice, vel praeparative, vel actu ipso. Quod autem dicit Augustinus: 'profers fructum' etc, supple: potissime. Similiter resp. ad illud: 'inaniter sperat; concedimus enim hoc: aut sine amore gratis dato, aut gratum faciente.

Ad aliud, quod certus est per aspectum miscricordiae Dei in genere et suorum meritorum, qualiacumque sint.

Quod dicit, 'venturae', dicendum: non esset malum, sed non esset tamen ibi certitudo.

Item: 'quam natura praeit caritas' ; ergo cantas est ante spem. Quod videtur, quia non speramus nisi amatum. Aliqui dicunt quod principium et medium definitionis Magistri est Augustini, finis vero a Magistro. Sed dixit quod tota est a Magistro, cuius opinio fuit quod caritas est Deus , quae omnes praecedit virtutes. et ideo etc.

Contra, Augustinus in I Soliloquiorum : " Fide sanatur anima, spe aspicit, caritate videt "; et deinde : "Aspectum sequitur ipsa visio, quae est finis aspectus "; ergo caritas est finis spei, et sic posterior. Item deinde : " Primum et secundum semper sunt necessaria tertio", id est fides et spes caritati. - Respondeo: In omni sperante, sive habeat caritatem, sive praeparet se, necesse est cum spe amorem esse, quia " spes sine amore esse non potest", dicit in Enchiridion . Oportet enim et cognitum et amatum esse ipsum speratum, ut superius diximus . Unde simpliciter caritas prior est quam spes natura. - Quod ergo dicitur : 'spes generat caritatem' etc, sensus est: id est intendit vel incendit. Sed dupliciter est 'incedidere': ignis enim incendit stipulam, id est flamma, et flatus intendit: quasi violenter incendit. Unde spes est quasi sufflatorium caritatis, et ideo dicitur generare: et quia etiam spes praecedit sanctissimam caritatem quae in patria erit. Ubicumque ergo inveneris quod spes est prior caritate, hoc modo intelligendum: non quia generet eam, sed incendit et auget.

Item, quid succedit spei ? Videtur quod nihil, quia in futuro nihil nisi intellectus et affectus: quare sufficiet visio et caritas. Praeterea, caritati succedet idem numero, fidei idem genere ; spei autem nihil videtur idem sic vel sic.

Contra, I Cor. 13, 10: Evacuabitur, Glossa: "Fidei succedet [species, spei succedet] beatitudo "; et Phil. 3,15: Quicumque, Glossa: " Spei res ipsa quae videatur succedet". Item, Bernardus : " Nostra trinitas perficietur illa beata trinitate: rationalis veritate, bonitate, securitate". Item, timor et spes opposita sunt: item spes et desperatio. Sed timor erit in reprobis et desperatio ; ergo in electis spes. Gregorius in Moralibus plane dicit primum. Item Deut. 24, 6: Non accipies inferiorem molam, Gregorius dicit quod illac duae molae coniuiigendae sunt: sed tunc erit timor: ergo spes.

Dicunt alii quod aliquid succedet spei, non idem numero vel genere, sed proportione, id est comprehensio, quod est minime idem.

Respondeo: Ut mihi videtur, spes est exspectatio ut habeatur in plenitudine, exspectatio ut post habeatur quod iam habetur: unde : Qui edunt me, adhuc esurient; et illud sequuntur nec fastidiunt, quia frui magis faciunt. Non tamen spes erit ibi ut hic, quia hic est incedens ad interiora velaminis : sub velamine enim est spes modo, sicut et fides. - Ad illud: timor et spes opposita: sed alterum semper erit,

ergo reliquum, respondeo: timor non opponitur. Item, 'desperatio semper intelligitur in reprobis, ergo spes in electis', non sequitur, quia desperatio opponitur spei naturali, non spei virtuti. Non etiam sequitur: timebunt in inferno, ergo sperabunt in paradiso, quia in inferno erit successio poenarum, et timor est de futuro malo: sed electorum status invariabilis est: ideo non erit ibi proprie futurum bonum, nec spes quae est de futuro bono. Unde Apoc. 10, 8: Tempus amplius non erit, id est successio, quoad electos, quia non devolventur de uno bono in aliud.

Item, exspectare in se nec bonum videtur nec difficile, sed exspectare dilatum difficile ; hoc ergo, non (simpliciter) exspectare, virtus debet esse. Sed exspectare dilatum proprie longanimitatis est vel patientiae: non ergo spei, vel spes est longanimitas vel patientia.

Responsum est ad hoc superius.

Item, motus spei dependet a motu fidei: aut mediate, aut immediate. Si immediate, tunc virtus quae est per se et proprie principium et causa fidei, id est motus fidei, est per se et proprie principium et causa motus spei: quare sufficit fides ad motum spei: quare superflue ponitur spes virtus.

Praeterea, idem non est a diversis immediate: quare motus spei non immediate erit a spe, si immediate a fide.

Praeterea, motus non est motus, ut alibi ostenditur: ergo a motu fidei non immediate est motus spei.

Item, spes est finis et eorum quae sunt ad finem, et non est procedere in infinitum; quaeritur ergo de spe eorum quae sunt ad finem, unde proveniat. Non ab alia spe, quia esset ire in infinitum: unde ergo? Illam enim spem nulla praecedunt merita.

Respondeo: Quia credit Deum esse misericordissimum, et ex motu fidei talis immediate provenit spes.

Item dixit quod sicut finis provenit ex iis quae ad finem, sic spes finis ex spe eorum quae ad finem. Videtur tamen falsum supponere, quia ubi unum propter alterum etc. , et ita unica est spes finis et eorum quae ad finem.

Item utrum sit spes de alieno bono: de quibus est spes: in quibus sit finis etc: de divisione spei, si divisibilis est sicut timor. Videtur quod sit spes solum propriarum rerum bonarum. Augustinus in Enchiridion : " Spes nonnisi bonarum rerum suarum futurarum ". Praeterea, ubi est plenitudo, non est motus, sicut motus est actus imperfectus, secundum quod dicitur: 'in parte labor, in toto quies'. Sed amor secundum se non tendit de parte in totum, quia sine hoc erit in beatis et est in Deo; ergo amor secundum se non est motus partis in totum, et ideo potest esse in diversas materias. Sed spes relinquit seminarium in sperante, per quod movetur ad fructum illius ; nec ex seminario meo est motus in fructum tuum vel e converso ; proprie ergo non possum exspectare tuum bonum, sed tibi proprium.

Contra: possum videre in alio merita, et meliora quam in me; et possum ex meritis illis exspectare melius (?). Unde Phil. 2, 3: Superiores invicem arbitrantes, Glossa: " Non ita hoc debemus aestimare ut nos aestimare fingamus, sed vere aestimemus posse esse aliquid occultum in alio, quo nobis superior sit". Sed exspectatio ex meritis et gratia proveniens est spes ; ergo possum de alio sperare. Item, Augustinus, De retractationibus : "De nemine desperandum est dum est in via"; ergo de damnato possumus desperare; quare et sperare. Item, Augustinus , super Ps. 51, 2: " Non desperemus ", id est speremus, " de civibus regni ", id est domesticis fidei.

Dicunt alii: duplex est spes, rei et eventus; et timor similiter: rei, ut timeo mortem ut rem (?); eventus, ut cadere filium in puteum. Spes rei non potest esse de alieno bono, sed spes eventus sic. Luc. 24, 21: Sperabamus quod redempturus esset Israel: de spe eventus. Sed idem obicitur de huiusmodi imperfecto ad perfectum et ipsum mobile debet, et idem cum seminario et fructu eius: et nulli convenit nisi spei nunc per spem, ut scilicet de possibilitate recipienda exeat in actum.

Ad illud: Superiores invicem, non sequitur, quia non possumus moveri in bonum alterius ut habeamus illud, sed tamen faciendo bonum alienum nostrum, cogitando et comparando, secundum quod dicit Ambrosius : " Tolle invidiam, et tuum est quod habeo "; in hac. inquam, ratione potest esse spes de alieno bono, non in quantum alienum, sed in quantum effectum ut proprium. Sed hoc proprie est spem habere de proprio bono. Praeterea, aliud est quare potius de me quam de alio possum sperare, quia certior esse possum de propriis meritis: potest enim oculus mentis videre dilectionem suam, non tuam dilectionem vel affectionem, sed opinari sobrie. Motus enim animi mei praescns milii est, non tui. - Ad illud: 'Non desperemus' etc, et 'de nemine desperandum' etc, intellige: non desperandum in quantum bona illorum nostra fient; aliter improprie sumitur. Sic etiam ad illud Lucae: Sperabamus etc. respondendum.

De propriis spei: quare non dicitur de fide quod non confundit , quae prima habet certitudinem, vel de caritate ? Dicit enim Augustinus : " Si quaeratur quare aliquis bonus sit, non dicetur quia credit vel sperat, sed quia amat"; verius igitur et proprius est amoris non confundere quam spei; ergo ei potius attribuendum est. Item, Eccli. 2, 11: Nullus speravit in Domino etc, ubi etiam spei hoc appropriat.

Respondeo: Ipsa est quae proprie extenditur in futurum, et frustratio est proprie ubi est motus ad finem et non pervenitur ad illum: ideo si non deficit, non confundit. De spe igitur proprie dicitur non confundit, quasi: pervenit ad illud quod intendit. Caritas enim non ducit nisi per spem. Unde III Reg. 2,20: Bersabee ad Salomonem: Non confundas faciem meam, frustrando metum (I) pectoris mei et intentionem.

Item, si est spes in angelis sanctis [et] daemonibus. Dicunt quod futurae beatitudinis est. Sed ostendo [quod] non tantum: quia possunt timere casum a gratia, suggestionem diaboli, et aliquando meritorie, non tantum poenam aeternanr, eadem ratione possunt sperare gratiam, veniam et huiusmodi meritorie ; et ex meritis et gratia provenit [spes]; ergo spes est alterius quam beatitudinis. Quod etiam Augustinus in Enchiridion : " Fides de credendis. Ea tantum ad spem pertinent quae oratione dominica continentur ; in quarum tribus primis aeterna petuntur, in quatuor aliis temporalia", ut dicit ; ergo de multis est spes et de temporalibus: non ergo est beatitudinis tantum.

Dicunt quidam: est illorum propter futuram gloriam, et ubi unum propter alterum etc. Sed sic loquendo, quidquid facimus, propter Deum facimus, et ita ab unitate eius propter quod omnia fiunt, omnes virtutes unum sunt. Praeterea, quae timentur, propter Deum timentur, diversa tamen timentur: eadem ratione de sperandis est dicendum, ut videtur.

Respondeo: Dantur definitiones quaedam secundum proprietatem nominis, quaedam secundum communem rationem nominis. Verbi gratia potissima spes est de vita acterna, sed tamen posterius dicitur etiam de aliis, secundum quod dicit Augustinus : "Spes est qua quis ad id pervenit quo perventurum " etc. ; et eodem modo prima definitio Magistri . Et sic etiam de temporalibus, ordinatis tamen in beatitudinem, spes esse potest, et spes virtus et formata, non tamen potissime ; et sic est verum quod dicit Augustinus : " Spes est omnium eorum quae in dominica sunt oratione". Sic sumitur I ad Tim. 3, 14: Spero me cito venire ad te; et ita de temporali spem se dicit habere Apostolus, respectu tamen beatitudinis ordinato.

Item, "spes est certa exspectatio futurae beatitudinis", vel gloriae secundum Haymonem . Sed animae beatae, quae sunt in paradiso, habent certam spem vel exspectationem etc, quia exspectant gloriam corporis, quia seminatur in ignobilitate, surget in gloria ; ergo duae gloriae ut duae stolae.

Si dicatur quod illa gloria materialiter est corporis, et animae formaliter, quia anima gaudebit inde et iucundabitur adesse, non corpus, et ita eadem est beatitudo animae qua gloriatur extra et in corpore, contra: corpus habet propriam gloriam ; unde illud: Seminatur in ignobilitate, surget in gloria.

Praeterea, gloria animae ex corpore est secundum inferiores vires, quae habebunt actus alios quam modo habenti ergo gloria quae tunc erit animae fructus respectu corporis, alia erit quam modo, secundum vires superiores.

Item, XIV De civitate Dei : " Felicitas omnium rerum optandarum plenitudo ". Sed animae nondum habent huiusmodi plenitudinem, quia nondum habent quaecunique habiturae sunt: tunc enim "perfectum habebit naturae suae modum", dicit ibidem ; ergo nondum felices sunt vel beatae.

Praeterea, gloria animae pars est beatitudinis corporis. sicut gloria corporis, et inde ut prius. Unde Hebr. 11, 40: Deo providente pro nobis, ut non sine nobis consummarentur, Glossa ibi ; ergo tunc fiet consummatio ; ergo modo imperfecte beati sunt.

Item, in fine Sententiarum , Augustinus: " Propter appetitum corporis retardantur a sua beatitudine "; ergo adhuc in exspectatione sunt, et certa ex meritis et gratia, et ita in spe. Item, Hebr. 6, 19, super illud : Sicut anchoram animae: quia anima duo sperat, beatitudinem sui et corporis ; angeli autem corpus non exspectant, et ita tantum unum.

De illis etiam quae in purgatorio sunt quaeritur, quia fidem habent: nondum enim comprehensionem habent; ergo habent spem, quia nondum praesentia sunt eis. Item de illis quae in limbo. Item de Adam in statu innocentiae, in quo videtur fuisse spes.

Respondeo: Proprie non est in eis spes, tamen aliquid quod succedit spei. Sed quare non habent ? Quia anima Petri in patria sine fide certa est de secunda stola ; non tantum ex meritis, sed quia videt in speculo et gloria Domini praesens est ei. Alia igitur certitudo est ibi quam spei et viatoris. Longe maiorem igitur habent certitudinem quam viator: iam enim non adhaerent ineritis et gratiae, ut est in viatore, sed adhaerendo Deo certificantur ex ipsa visione. Unde exspectatio animae Petri non est ex consideratione gratiae Dei et meritorum proprie. Tamen est ibi certa exspectatio tentionis, ut teneatur quod habetur: unde Augustinus : "Quaeritur nunc veritas ut habeatur: tunc quaeretur ut non relinquatur ".

Ad aliud dicimus quod illi qui in purgatorio sunt spem habent. Si dicatur: contra, non sunt viatores, quia neque mereri possunt nec moveri, respondeo: Spem habent proprie, quamvis maiorem habeant certitudinem quam hic; et viatores sunt, etsi non omnino ut hic. Viator enim dupliciter potest moveri: proprio labore, ut [per] pedes ; praeterea alieno, ut in equo vel navi. Viatores igitur sunt ut qui vehitur in nave; qui tamen non meretur ibi, sed potius solvit naulum suum: sic qui in purgatorio solvunt poenam debitam; non sicut rector qui mereri potest in nave, sed sicut vectus simpliciter.

Item si est divisio spei ut timoris. Rom. 8, 15 : quod est timor filialis, initialis, servilis, et sic diversa quae timentur Iaciunt diversitatem timoris: eadem ratione diversa speranda diversitatem spei, quia semper, si aliquid timeo, de opposito eius potest esse spes. Item, Seneca :

"Spes et timor pariter incedunt: utrumque respectu futuri est sollicitum, et pendentis animi est utrumque ". - Praeterea, sicut servilis timor declinat a peccato quia timet poenam, sic iste declinat a malo et facit bonum ut habeat temporalia: quare est spes in essentia.

Respondeo: Timor respicit terminum a quo, et secundum eius diversitatem species recipit ; sed spes respicit speratum ut materiam circa quam est motus, ut per temporalia et eucharistiam et aliud quandoque vult transire in bonum ; et ideo non est simile.

Praeterea, quare quatuor affectionum [duae] dicuntur respectu proprii subiecti, aliae duae non ?

Respondeo: Quaelibet est respectu proprii subiecti, et boni et mali quod est in affectu, ut patet per illud quod dicit Augustinus, XIV De civitate Dei : " Amor inhians habere quod amatur cupiditas est; illud habens et eo fruens laetitia est; fugiensque quod ei adversatur tristitia est" etc.

Item ad illud quod longe superius , quomodo motus spei est ex motu fidei immediate et ex habitu fidei immediate (I), dicimus quod motus spei a spe est immediate et proprie ; immediate etiam dicitur esse a fide, quia non mediante alio motu est a motu fidei ; non est a motu fidei ut a causa 'quae' sed ut a causa 'sine qua non' praeexigitur.