Monitum. In Duas Epistolas Subsequentes.

1. Ambas primus Baronius ad annum 417 e veteris codicis Vaticani fide cum suis naevis in lucem emisit. Naevos illos repurgare nisus est Joannes Garnerius, 0645B sed ea libertate, quam nobis licitam non existimamus. Interdum tamen felix fuit illius labor, ubi a criticae regulis minus recedit. Capelli censura, qua eas adulterinas putat, eruditorum omnium judicio merito rejicitur. Harum prima primis secundae verbis, sicut et haec altera aperte indicatur istis Marii Mercatoris in commonitorio dictis: «Coelestius ad urbem Romanam sub sanctae memoriae Zosimo episcopo tota festinatione perrexit. Ubi actis quorum exemplaria habemus interrogatus, cum ab illo cognitore aliquatenus tentaretur, crebris responsionibus et prosecutionibus suis spem praeseminavit, condemnare se illa capitula, de quibus apud Carthaginem fuerat accusatus, promittens. Id enim et instantius jubebatur, ab eoque vehementius ut id faceret exspectabatur: atque ob hoc ipsum nonnulla illius sancti sacerdotis humanitate dignus est habitus. Et sic epistolam quamdam benignitatis plenam ad Afros episcopos meruit, qua ille abusus est, et adhuc abutitur ad multorum ignorantum deceptionem.» De utraque 0645C vero Augustinus libris contra duas epistolas Pelagianorum ad Bonifacium et de Peccato originali, ut mox visuri sumus, non minus diserte loquitur. Manifesta quoque sunt haec Facundi lib. VII, c. 3, p. 277, de ambabus verba: «Invenient postremo B. Zosimum apostolicae sedis antistitem, contra S. Innocentii decessoris sui sententiam, qui primus Pelagianam haeresim condemnavit, fidem ipsius Pelagii ejusque complicis Coelestii, quem in ecclesia Carthaginensi convictum, atque appellantem apostolicam sedem, et ipse gestis discusserat, tamquam veram et catholicam laudantem, insuper etiam Africanos culpantem episcopos, quod ab illis haeretici crederentur, cum, necdum ipsi Africanis episcopis dolos eorum manifestius detegentibus, memoratos Pelagium et Coelestium putaret orthodoxos.» Et haec quidem pro litterarum illarum veritate, quae ex dicendis magis ac magis elucescet, interim satis. An vero Zosimus causam denuo recognoverit a decessore 0645D suo finitam, de qua Augustinus Serm. 131, n. 40, dixerat: «Causa finita est; utinam finiatur error!» an etiam in hoc toto negotio, ut vult Facundus, «contra S. Innocentii decessoris sui sententiam» se gesserit, nunc est expendendum.

2. Ad Augustinum quod attinet, finitam dixit causam, quatenus aperte ac certa auctoritate erant reprobati errores; at finitam non intellexit, quatenus istud fixam sonat ac determinatam etiam personarum Pelagii ac Coelestii condemnationem. De 0646A his enim Carthaginense concilium epist. 26, ad Innocentium. n. 6, velut subdubitans scripserat: «Etiamsi Pelagius Coelestiusque correcti sunt, vel se ista numquam sensisse dicunt.» Nec quidquam certius quinque episcopi epist. 28, ad eumdem papam, n. 11. de Pelagio asseruerant, utpote a quo id postulare satis habebant: «Anathemet ergo Pelagius scripta sua . . . Aut si ea sua esse negat, aut scriptis suis ab inimicis suis dicit immissa quae sua esse negat, anathemet ea et damnet.» Neque etiam illum ejusque socium Innocentius nisi adjecta conditione damnarat, ut si nimirum resipiscerent aut purgare sese valerent, absolverentur et intra Ecclesiam reciperentur. «Quod si fecerint,» inquit epist. 29, n. 8, «erit in potestate pontificum istis aliquatenus subvenire, et talibus aliquam curam praestare vulneribus, quam solet lapsis cum resipuerint Ecclesia non negare: ut a suis revocati praecipitiis, intra ovile Domini redigantur.» Idipsum epist. 30, n. 6, adhuc apertius confirmat. Nominatimque 0646B de Pelagio epist. 31, n. 4, rescribit: «Non deerit cura, si medicinae praebeat ille materiam. Potest enim damnare quae senserat, ac datis litteris, erroris sui, ut regressum ad nos decet, veniam postulare.» His igitur Pelagius Coelestiusque litteris invitati, is quidem nulla mora interposita Romam se contulit, atque apostolicae sedis sententiae morem gerere se professus est, ille vero litteras cum libello fidei suae misit, in quibus errores sibi ascriptos conceptis verbis damnare videbatur. Cum igitur Zosimus congruam illis medicinae curam adhibere non neglexit; nihil contra decessoris sui egit sententiam, nec tam causam ab eo finitam recognovisse dicendus est, quam quod Innocentius ad ejus coronidem praescripserat, ex ipsius mente perficere voluisse.

3. Innocentii quippe votis fecisse satis videbatur Pelagius. Nam cum adverteret, ut observat Augustinus lib. de Gratia Christi, cap. 30, duo esse de quibus 0646C infamaretur, unum quod parvulis negaret baptismi sacramentum, alterum quod Dei excluderet auxilium; astute confessus est in libello (Lib. de Grat. Chr., c. 32) , «infantes in remissionem peccatorum percipere baptismum,» atque huic confessioni in epistola praemisit (Ibid. c. 31) , liberum arbitrium «in omnibus bonis operibus divino semper adjuvari auxilio.» Hac duplici professione, cui dubio procul Coelestius praesens ultro subscripserit, cum satis purgatus censeretur, accedente praesertim epistola Praylii Hierosolymitani episcopi, qui Pelagii causae enixius adstipulator interveniebat, litteras non differendas duxit Zosimus, quibus Afros de Pelagii ad Ecclesiam reditu certiores faceret, eisque suum ea de causa gaudium panderet ac declararet (August. lib. de Pecc. Orig., c. 5) . Eo etiam erga Pelagium animo, quo Zosimus, affecti sunt Albina, Pinianus et Melania, cum quae apud Zosimum scriptis professus erat vafer ille haereticus, ipsius ore praesentis excepissent.

0646D 4. Aegrius percipitur, quo pacto probari potuerit fides Coelestii, qui, Augustino teste (Ibid. c. 33) , «in libello suo, quem Romae gestis ecclesiasticis allegavit, parvulos et baptizari in remissionem peccatorum confessus est, et negavit ullum habere originale peccatum.» Ipsa autem hujus haeretici verba idem Doctor refert lib. de Pecc. orig. c. 6. Zosimum tamen variis modis excusant tum Marius Mercator, ut jam vidimus, tum Augustinus ipse, ut nunc paucis exponendum.

0647A 5. Primo quidem licet Augustinus libellum Coelestii a Zosimo catholicum dictum esse fateatur, non ideo tamen catholicum dictum esse docet, quia fidei venena in illo posita ab apostolica sede approbarentur, sed quia catholica mente, seu sub catholicae mentis specie, conscriptus esset. Coelestius enim in libello suo (Lib. II. ad Bonifac., c. 3 et 4) de peculiari sententia sua locuturus praemiserat: «Si forte ut hominibus quispiam ignorantiae error obrepsit, vestra sententia corrigatur.» At vero, infit Augustinus, «hoc catholicae mentis est, si qua forte aliter sapit, quam veritas exigit, non ea certissime definire, (quae haereseos est nota,) sed detecta ac demonstrata respuere.» Neque vero hac generali Coelestii professione contentus fuit Zosimus, sed crebris interrogationibus ac responsis eo illum adegit, ut se «litteris beatae memoriae papae Innocentii, quibus de hac re (scil. de peccati originalis fide) dubitatio tota sublata est, consentire responderet.» Quod ubi professus est (Cap. 4) , «quis, inquit Augustinus, non videat 0647B quemadmodum sit colligatus Coelestius, et vinculo saluberrimo obstrictus, ne ulterius defendere auderet in baptismate parvulorum non dimitti originale peccatum.» Idcirco laudat idem Augustinus lib. de Pec. Orig., c. 7, piam Zosimi in curando Coelestio industriam, qua eum, velut furentem et phreneticum, suis interrogationibus ac propriis ipsius responsionibus sic colligare studuit, ut ne vix quidem evadere jam posset; sic fovere, ut «interposito duorum mensium tempore, donec rescriberetur ex Africa, resipiscendi ei locus» concederetur. Interea «et hoc (scil. peccatum originale a Coelestio non negari) ut plenius et manifestius in illo fieret, exspectabatur, venturis ex Africa litteris, in qua provincia ejus aliquanto calliditas evidentius innotuerat» (Lib. II ad Bonifac., c. 3) . Tum igitur, ut verbis utamur Augustini, «voluntas emendationis, non falsitas dogmatis approbata est.» Quamobrem apposite idem concludit Augustinus: Profecto quidquid 0647C interea lenius actum est cum Coelestio, servata dumtaxat antiquissimae et robustissimae fidei firmitate, correctionis fuit clementissima suasio, non approbatio exitiosissima pravitatis. Et quod ab eodem sacerdote (Zosimo) postea Coelestius et Pelagius repetita auctoritate damnati sunt, paululum intermissae, jam necessario proferendae severitatis fuit, non praevaricatio prius cognitae, vel nova cognitio veritatis.

6. Ejus etiam indulgentiae, qua «duo illa ingenia aliquanto lenius, quam severior postulabat Ecclesiae disciplina, tractata sunt,» hanc suggerit Augustinus causam; quia nimirum «quamvis nefando errore perversa, non tamen erant contemptibilia.» Cur vero non erant contemptibilia, subinde aperit, ubi de Coelestio sic loquitur, ut de «homine accerrimi ingenii, qui profecto si corrigeretur, plurimis profuisset.» Hujus quoque profectus spe Innocentius utrique, modo iis quae prave senserant anathema dicerent, veniae locum relinqui jussit. Sperabat quippe fore (Innoc. ep. 31, n. 5) «ut illi, qui ejus (Pelagii) 0647D sermonibus fuerant praeceptisque collapsi, quid tandem habeat fides vera cognoscerent. Facilius enim revocari poterunt, cum ista a suo senserint auctore damnari.» Et hinc igitur rursum cum Innocentio perspicua est Zosimi consensio: adeoque assentandi suspicione vacat Paulinus diaconus, cum infra epist. 8, n. 2, Zosimum Innocentii de Pelagio Coelestioque sententiam, etiam antequam eos ille decretorio judicio damnaret, secutum esse affirmavit. Sed et assertionis ipsius veritatem id, quod ex gestis in medium profert, evidenter probat. Nil igitur vetat, quominus in laudatum papam, etiam ante decretorium ipsius judicium, convenire sentiamus illud Augustini ad Julianum: «Quale est autem, quod B. memoriae Zosimum apostolicae sedis episcopum, ut in tua pravitate persistas, praevaricationis accusas? qui non recessit a praecessore suo Innocentio, etc.» (Lib. VI, contr. Julian., c. 12.)

0648A 7. Sane in hac causa iidem clerici Romani consederunt et cum Innocentio, quando Pelagius ac Coelestius ea conditione damnati sunt, ut eis, si resipiscerent, venia non negaretur, et cum Zosimo, quando cum iisdem quamdam resipiscentiae speciem prae se ferentibus lenius actum est, et rursus cum eodem papa quando detecta larva ac fraude patefacta haeretici illi palam condemnati sunt. Et eam quidem ob causam Pelagiani clericis illis inuri voluerunt praevaricationis notam, quasi quam in priori Zosimi judicio probassent doctrinam, in posteriori reprobassent. Sed calumniam illorum hac ratione Augustinus repellit: «Si, quod absit, ita tunc fuisset de Coelestio vel Pelagio in Romana Ecclesia judicatum, ut illa eorum dogmata; quae in ipsis et cum ipsis papa Innocentius damnaverat, approbanda et tenenda pronuntiarentur, ex hoc potius esset praevaricationis nota Romanis clericis inurenda» (Lib. II ad Bonifac., c. 3) . Ex quo consequens est, ut in tribus illis judiciis constans fuerit cleri Romani sententia, adeoque manifesta Zosimi, 0648B etiam in judicio priori cum decessore suo consensio.

8. Hanc etiam inde probat Augustinus quod «tot et tantis inter apostolicam sedem et Afros episcopos currentibus et recurrentibus scriptis, ecclesiasticis etiam gestis de hac causa apud illam sedem Coelestio praesente et respondente confectis, nulla Zosimi epistola, nulla ejus interlocutio reperiatur, in qua vel dixerit vel conscripserit quidquam, quod perversae Coelestii doctrinae suffragetur.» Immo et Facundus, quamvis ipsi Zosimus Pelagii Coelestiique fidem «contra S. Innocentii decessoris sui sententiam» approbasse videatur (Lib. VII, c. 3, pag. 278) , fatetur tamen non secus de illo sentiendum esse, ac de Athanasio cum Timotheum Apollinaris discipulum Damaso commendavit, de ipso Damaso cum commendatum benigne suscepit, ac de Palaestinis episcopis cum Pelagium orthodoxum judicarunt; «quoniam, inquit, non debet crimini deputari simplicium, non intellecta versutia malignorum.» Et ea quidem erat 0648C versutia, ut ex Pelagii litteris tunc Zosimo datis hunc haereticum credidisset Augustinus plane correctum nisi varias illius artes aliunde compertas habuisset, uti fidem faciunt ipsius Augustini verba notis in epistolam 42 Pelagii, ad Innocentium, pag. 918, not. g, relata.

9. Coelestii Pelagiique causam non mediocriter apud Zosimum juvit sinistra Herotis et Lazari, qui eos accusarant, quamvis immerita fama. Tametsi enim, etiam postquam ab episcopatu remoti sunt, a Mario Mercatore studiosi episcopi; a concilio Carthaginiensi epist. 26, ad Innocentium, n. I, sancti fratres et consacerdotes; ab Augustino lib. de Gestis Pelagii c. I, item sancti fratres et coepiscopi nostri Galli nuncupentur; longe tamen aliud de illis Zosimus sibi referri audiebat. In epistola nempe Pelagii legebat, teste Augustino (Lib. de Gratia Chr. c. 33) , ipsius Pelagii «invidiosas de inimicis suis querelas.» quae maxime in eos cadebant. Neque iis dubio procul parcebat Praylii Hierosolymitani antistitis «enixius 0648D Pelagii causae intervenientis» epistola. Quae etiam hujus decessor Joannes adversus eos dixerat, non tacebantur. Augustinus quidem sapienter monuerat: «Quidquid dixit episcopus Joannes de absentibus fratribus nostris sive coepiscopis Herote et Lazaro, sive de presbytero Orosio . . . credo quod intelligat (Pelagius) ad eorum praejudicium non valere.» Sed non is erat Pelagius, qui monito tam aequo cederet. Praesens praeterea in urbe aderat Coelestius, qui nihil unde iis invidiam vel conflaret vel augeret omittebat: praesens et Patroclus, quem Zosimus eo acceptius ac benegnius audiebat, quod amicus ac familiaris erat Constantii consulis et militum magistri, «cujus per ipsum gratia, inquit Prosper, quaerebatur.» E re autem Patrocli erat, ut Heros, in cujus locum invaserat, existimatione damnatus esset. Quidquid igitur Zosimus in epistolis suis adversus Herotem scripsit, ex illius fide non immerito 0649A creditur dixisse. Patroclus autem, ut Prosper in Chronico docet, tam perditae conscientiae erat, ut «infami mercatu» sacerdotia venditare non dubitaret. Quod dum ignorat Zosimus, ex ore trium testium de Lazaro et Herote inter se consentientium, aequum de illis judicium proferre se existimavit. Nec advertit, absentes ex suspectis adversariorum sive manifestorum sive latentium testimoniis eo ipso tempore a se damnari, quo Afros dictis in absentes credendum non esse sedulius admonebat. Adeo verum est facilius cerni quod aliis cavendum vel faciendum est, quam quod nobis; ac viros oculatos interdum in id labi se non advertere, quod in aliis reprehendunt. At quam nulla in errorem propensione Zosimus primum fallacibus haereticis paulo credulior fuerit, postmodum detecta veritate patefecit. Nec sine divino nutu factum est, ut a quo per totum orbem proscribenda essent perversa commenta, is eorum auctores prius singulari benevolentia complecteretur. Inde enim persuasum omnibus fuit, pestilentem haeresim 0649B soli veritatis vi, ac nulli privato odio succubuisse.