CAPUT I.

De summa animalis perfectione quae est in homine.

Determinandum autem nunc videtur de perfectione et imperfectione animalium secundum animae facultates et potestates, et de causa perfectionis et imperfectionis ipsorum. Haec enim videtur antecedere considerationem de animalibus in specie perfectorum aut imperfectorum animalium.

Cum autem omnis perfectio animalium et imperfectio sit secundum participationem virtutum animalium perfectam vel imperfectam, nec imperfectum sciri possit nisi per rationem perfecti, oportet nos primum determinare quae sit ratio animalis perfectissimi : quia secundum proportionem ad illud omnem invenimus in aliis gradum imperfectionis. Ratio autem perfectioris animalis secundum animae vires quaerenda est : quia, sicut jam

ante diximus, quod est perfectum in virtutibus animae, perfectum est in organis, cum organum non faciat natura in animalibus nisi propter virtutem animae quae movet organum ipsum. Hoc igitur modo non potet esse perfectior modus virium alicujus animae, nisi quod organicae vires non sint nisi secundum esse non organicarum. Sicut enim diximus in antehabitis, in omnibus in quibus sensibilis anima est actus ultimus sive endelechia completa, in his vegetativa non est nisi sicut pars potestatis, et est in eis secundum esse sensibilis. Cujus signum est, quia hoc circa quod operatur, ad vivum sensibile terminat: et cum eodem modo in quibuscumque rationalis anima est endelechia completiva, in his vegetabilis et sensibilis potentiae naturales existentes sunt secundum esse rationalis, eo quod virtus animalis unicum est esse, quod est actus et effectus essentiae et formae suae substantialis : et ideo sicut vivere simpliciter vegetabilibus est esse, ita sentire sentientibus est esse, et intelligere intelligentibus est esse. Dico autem vivere, sentire, et intelligere, vitam et sensum et intellectum habere : eo quod anima primo actus est sicut somnus, sicut diximus in libro de Anima, et postea sicut vigilia, sicut sunt duo actus ensis, scilicet figura ensis, et secare vel incidere. Cum autem vegetabilis et sensibilis potentiae insunt secundum esse perfectissimi quod potest esse a corpore organico, necessarium est ipsas perfectissiraas esse, et ratione aliqualiter participare. Cujus signum est, quod in homine tam in vegetativis quam in sensibilibus est ordo vitae secundum rationem. Nam temperantia et castitas insunt secundum opera Vegetabilis : humilitas autem et mansuetudo similiter, et fortitudo et plures aliae virtutes insunt secundum concupiscentias et iras sensibilis : quod esse non posset nisi et vegetabilis et sensibilis inessent homini secundum esse animae intellectualis : aliter enim non esset ordinis secundum honesti rationem susceptiva.

Si quis autem dicat, quod temperantia et castitas et pudicitia et caeterae hujusmodi virtutes non sunt secundum vegetabilis opera, sed potius secundum concupiscibilem, quae est sensibilis animae : hoc stare non potest : quia nutrire et generare non sunt nisi vegetabilis : et ideo virtutes quae sunt circa haec opera, non possunt inesse nisi secundum vegetabilem : et concupiscentia quae est circa haec, et similiter sensus et motus sunt circa haec prout vegetabilis est in sensibili sicut trigonum in tetragono. Et hoc est quod ante diximus, quod inest secundum esse sensibilis, et hoc ulterius inest secundum esse rationalis : et ideo ordinem capit opus a ratione, concupiscentiam a sensibilis animae esse : opus tamen semper est vegetativae potentiae.

Ex his ergo patet non posse esse perfectius animal homine : quoniam animae quae est actus ultimus non potest esse perfectior, quam quod esse aliorum et ratio sit separatum, et quod est potentia naturalis ipsius, sit conjunctum organo. Ante talem enim substantiam nihil omnino est, nisi separatum in esse et potentia : et hoc non habet animae rationem : et ideo non constituit animal. Potentia namque non potest comparari nisi ad duo, ad objectum videlicet, et ad subjectum sive substantiam cujus ipsa est potentia naturalis. Ex parte autem objecti non habet nisi quod aut a tali objecto patitur secundum naturam, aut circa tale objectum secundum naturam operatur : et haec non elargant et exaltant posse suum vel modum sui posse : sed ex natura subjecti a quo ipsa potentia oritur, sicut omnis naturalis potentia oritur, a victoria formae subjecti habebit absque dubio tanto magis posse, quanto altior et nobilior et primae causae vicinior fuerit forma subjecti, secundum cujus esse est et inest potentia naturalis : et ideo vegetabilis in sensibilibus elargatam habet potentiam, et sensibilis et vegetabilis in rationabili largissimae quae secundum naturam esse possunt, sunt poten- tiae. Et hoc est quod quidem a multis dicitur, sed forte non a multis intelligitur, quod quidquid potest potentia inferior, potest et superior excellenter et eminenter. Patet igitur ex omnibus praedictis non solum in adjectione rationis esse hominem perfectissimum, sed etiam in omnibus potentiis et modo operationis omnium potentiarum tam sensibilis quam rationalis.

Ex dictis tamen oritur quaestio : quoniam visus et odoratus et auditus et caetera hujusmodi sunt potentia quaedam sensibilis animae : et scimus lynces melius videre quam hominem, vultures autem melioris esse odoratus, et similiter canes et quaedam animalia forte melius audiunt. Hoc autem quod inductum est, non obstat. Videre enim melius, et odorare et audire melius, dupliciter dicuntur. Melius enim videtur quod acutius visu accipitur : et talis potentia visus est ex complexione organi corporalis in quo est visus : et hoc modo nihil prohibet quaedam animalia acutiores quosdam sensus habere, quam homo habeat. Dicitur item melius videre nobiliori uti visu, sive quod est largioris potentiae super quodlibet objectum : et hoc modo lar gior est visus disciplinabiliter differentias rei nuntians, quam ille qui sensibiliter tantum nuntiat easdem : et sic homo habet visum et similiter auditum et alios sensus, qui in ipso sunt principium et experimentum memoriae et universalis et artis et scientiae : secundum quem mo dum animalia nulla praeter hominem sensibus utuntur.

Patet ergo quod diximus, quod videlicet perfectissimum animalium est, cujus omnis animae potentia est secundum esse naturae separatae : et ideo diximus in antehabitis hujus scientiae, quod homo non solum specifica differentia differt ab aliis animalibus, sed etiam secundum esse generis proximi, et secundum esse generis remoti. Genus enim proximum est sensibile, et remotum est vivum : et

vivum participant aliqualiter rationem, licet ipsae potentiae de natura sua sint irrationabiles. Eodem autem modo etiam vegetativum in sensibili secundum esse alterum et aliud est, quam sit ex natura sua in seipso. Et ideo dictum est, quod ratio animalis uniuscujusque secundum unumquodque animalium in esse accepta est altera et altera et alterius potentiae, sicut determinatum est a nobis in primo de Anima.

Amplius autem est adhuc alia perfectio hominis supra alia animalia omnia : primus enim sensuum propter quem animal est animal, et quo nullum omnino caret animal, est tactus : et hic si terminos et organa sensibilia respiciamus, fundamentum est omnium sensuum aliorum, et objectum suum omnes nervos relaxat et solvit ad sentiendum : quia calor complexionatis laxat sensum, et frigus ligat omnem sensum, sicut patet per ea quae in libro de Somno et Vigilia subtiliter et per causam propter quid dicentem, determinata sunt. Si ergo tactus est in quo fundatur omnis sensus, oportebit necessario omnem sensum inesse animalibus secundum virtutem et potentiam tactus. Quaecumque enim formae sunt in aliquo sicut in fundamento subjecto, sunt in ipso secundum potentiam subjecti et non secundum potentiam propriam formae aut efficientis, sicut a nobis saepe probatum est. Videmus enim lumen solis in sereno aere, et nubeo et in nube variari tantum propter diversum posse et diversam virtutem suscipientis ipsum. Sensus ergo omnis inest omnibus secundum potentiam et virtutem. Tactum autem habet homo et subtilissimum et certissimum, sicut a nobis in libro de Anima dictum est. Igitur in homine sunt etiam caeteri sensus nobiliores, et aliqua certitudine certiores et subtiliores quam sint in aliquo aliorum animalium. Cum igitur a perfectione sensuum dicatur et sit animal perfectum, erit homo perfectissimum omnium animalium, eo quod

Amplius in organis sensuum et virium animae participat homo manum solus inter animalia, quae sola est organum organorum et organum intellectus operativi, sicut in praecedentibus istius scientiae determinatum est. Nullum autem omnino animalium praeter hominem in corpore suo habet organum organorum : sed potius habent omne organum ad unum actum tantum : quia omnia quadrupedia habent anteriores pedes ad ambulandum tantum, et volatilia bipedia habent anteriora membra ad volatum. Homo autem hujusmodi membris superioribus non utitur ad motum, sed potius universaliter in usum artis et officii aliorum membrorum. Patet igitur, quod ipse participat quaedam organa supra modum participandi omnium aliorum animalium, et sic etiam in compositione organica corporis perfectior est omnibus corporibus animalium et animalibus ipsis.

Amplius hoc ipsum ostendit figura corporis. Cum enim diametri tres constituant omne corpus, perfectius et naturalius erit corpus, quod diametrorum mensuram naturalium participat. Diameter autem longitudinis mensurat a sursum in deorsum, et in solo homine idem est sursum quod est sursum mundi, et idem deorsum quod est deorsum mundi. Similiter autem est de diametro latitudinis. Solus enim homo inter omnia animalia latum habet corpus secundum mensuram suae quantitatis latitudine proportionata : quoniam etsi quidam vermes lati sunt, non habent latitudinem longitudini proportionatam. Longitudo enim in corpore naturali semper vincere debet latitudinem si non sit vitium naturae. Quadrupedia autem spissiora habent corpora quam lata. Homo autem solus diametrum profunditatis minorem habet caeteris diametris. Cum igitur sen- sus organa ponantur secundum longitudinem descendendo, et motus organa secundum latitudinem, perfectionem distinctionis majorem habent organa corporis in homine, quam in aliquo animalium aliorum.

Amplius solus homo, ut superius probatum est, est imago et similitudo mundi tam secundum animam quam secundum corpus : omne autem aliud animal deficit secundum plus vel minus, et defectus est ex carentia alicujus ad perfectionem pertinentis. Patet igitur etiam ex ista, quod solus homo perfectissimum est omnium aliorum. In eo enim in quo quodcumque animalium non habet symbolum cum his quae universaliter causant mundum, in hoc non imprimitur ab illo : propter quod non imprimitur ab intelligentia nisi homo : nec est aliquod animalium quod ita a caelo imprimatur sicut homo : propter quod aequalitas complexionis ejus magis inter omnia animalia accedit ad naturam caeli et aequalitatem.

Amplius motor secundus in omnibus in quibus est motor secundi ordinis, imperfectus est, nisi conjungatur motori primo ejusdem ordinis. Motor enim primus solus est, qui a seipso movet, et est causa motus in omnibus, sicut patet per antedicta . Constat nobis ex his quae de Motibus animalium bene determinata sunt, quod phantasia movens se habet ad intellectum moventem sicut motor secundi ordinis se habet ad motorem primum. Nullum autem animalium perfecte et ordinatum habet motum, nisi in quo motus procedit secundum rationem motoris primi qui rectus est. Solus igitur homo cum per intellectum moveatur,perfectionem habet principiorum motivorum.

His ergo modis perfectionis solus homo est perfectissimus omnium animalium.