Sermo XVIII. De Diversis Capitulis Octavus. Seu responsio S. Episcopi ad Serminium de villico iniquitatis.

Servo Christi Serminio Gaudentius episcopus.

346 Sapientem virum semper convenit dicta sapientiae cogitare, hisque intelligendis omne acumen ingenii, omnem vigorem mentis intendere. Et idcirco 0971C tu, qui et mundanae sapientiae litteris eruditus es, et veram Dei sapientiam per sacras litteras didicisti, 0972A operam navare non desinis ad perquirendos interiores sensus verborum Christi, quem Dei esse virtutem, Deique sapientiam, docente Apostolo (I Cor. I, 24) , non ignoras. Nam inter caetera divinae Legis eloquia, quorum dissertionem frequenter exigis, hoc etiam specialiter postulasti; ut parabolam de Villico iniquitatis valde difficilem, cujus nemo nostrum tibi idoneus videretur interpres, ego scriptis propriis explanarem. Explanationem vero ipsam litteris tradi ideo forsitan vis, ut chirographum teneas responsionis meae de capitulo, ut ipse fateris, obscurissimo. Sed non formidabo vel eloqui interrogatus, vel etiam scribere pro pusillitate sensus mei, salva fidei ratione, quid sentiam. Ac primum, charissime, ipsius lectionis verba ponenda sunt, et ita demum 0972B ratio est aperienda dictorum. Refert in Evangelii sui libro beatus Lucas: Dicebat, inquit Dominus Jesus ad 347 discipulos suos parabolam: Homoquidam erat dives, qui habebat villicum: et hic delatus est quasi dissiparet facultates ejus. Et vocato eo ait illi: Quid hoc audio de te? Redde rationem villicationis tuae: jam enim non poteris villicare. Ait autem villicus intra se: Quid faciam, quia Dominus meus aufert a me villicationem? fodere non valeo, mendicare erubesco. Scio quid faciam, ut, cum amotus fuero de villicatione, recipiant me in domos suas. Et convocans unumquemque debitorem Domini sui, dicebat primo: Quantum debes Domino meo? At ille dixit: Centum batos olei. Et ait illi: Accipe litteras tuas: et sedens cito scribe quinquaginta. Deinde alii dixit: Tu vero quantum debes? At ille ait: Centum coros tritici. Et 0972C ait illi: Accipe litteras tuas, et scribe octoginta. Et laudavit Dominus villicum iniquitatis, quia prudenter 0973A fecit: quoniam filii hujus saeculi prudentiores quam filii lucis in generatione sua sunt. Et ego vobis dico: facite vobis amicos de mammona iniquitatis: ut, cum defeceritis, recipiant vos in aeterna tabernacula. Qui fidelis est in minimo, et in multo fidelis est: et qui in minimo iniquus est, et in multo iniquus est. Si ergo in iniquo mammona fideles non fuistis, quod verum est quis credet vobis? Et si in alieno fideles non fuistis, quod vestrum est quis dabit vobis? Nemo potest servus duobus dominis servire: aut enim unum oderit, et alterum diliget; aut unum patietur, et alterum contemnet. Non potestis Deo servire, et mammonae (Luc. XVI) .

Perfecti doctoris est, ad erudiendos discipulos, similitudines earum rerum proponere quae in conversatione 0973B humani generis frequentantur, ut auditor idoneus, ad operandi studium comparationis magisterio informetur; nec dubitet hoc opus aggredi quod possibile ac necessarium esse, parabolae imago monstraverit. Et idcirco Dominus Jesus, salutarium mandatorum verus magister, discipulos suos, vel tunc apostolos, vel 348 nunc universos credentes, incitare volens ad eleemosynas fideliter exercendas, similitudinem proposuit Villici, ut exemplo hujus personae nihil esse nostrum in saeculo isto signaret, sed nobis creditam esse dispensationem facultatum Domini nostri, vel ad utendum ex eis sufficienter cum gratiarum actione, vel ad distribuendum conservis, prout cuique opus est; nec licere nobis passim facultatibus abuti commissis, 0973C aut in expensas usurpare superfluas, cum sit erogationis ratio Domino venienti reddenda. Denique post finem parabolae sic adjecit: Et ego dico vobis: facite vobis amicos de mammona iniquitatis, ut, cum defeceritis, recipiant vos in aeterna tabernacula (Luc. XVI, 9) ; id est amicos vobis pauperes facite de terrenis facultatibus quas iniquitas humanae avaritiae sibi vindicat, ne hominibus Dei ex ejus rebus quidquam impertiat. Mammona enim sermone 0974A Syro pecuniae, sive divitiae, nuncupantur. Facite ergo vobis, inquit, amicos pauperes de mammona iniquitatis, ut, cum defeceritis, eadem substantia in pauperum necessitates erogata, atque consumpta, recipiant vos in aeterna tabernacula; iidem videlicet pauperes amici conciliandae salutis, in quibus Christus remunerator aeternus se hujus humanitatis fatebitur officia percepisse. Recipient ergo nos non ipsi omnino pauperes per semetipsos, sed per eum qui in illis obedientiae, ac fidei nostrae fructu reficitur, suscepturus ministros pietatis hujus in aeterna tabernacula regni coelestis. Dicit enim: Venite, benedicti Patris mei, possidete regnum quod vobis paratum est ab origine mundi: esurivi enim, et dedistis mihi manducare: sitivi, et dedistis mihi bibere: 0974B peregrinus eram, et collegistis me: nudus, et cooperuistis me: infirmus, et visitastis me: in carcere eram, et venistis ad me (Matth. XXV, 34) . Quibus verecunde, ac reverenter excusantibus: Domine, quando te vidimus in his necessitatibus, et ministravimus tibi (Ibid., 37) ? respondebit dicens: Amen dico vobis, cum fecistis uni ex minimis istis, mihi fecistis (Ibid., 40) . Nulli itaque absurdum videatur quod illi nos dicantur suscipere quorum causa suscipimur; cum et ipse susceptor noster Dominus Jesus, qui necessitatibus humanis non subjacet, se in illis esurisse, et sitisse, et peregrinum, et nudum, et infirmum, et carceratum fuisse, perhibeat. Facite ergo vobis, ait, amicos de mammona iniquitatis, ut, cum defeceritis, 349 recipiant vos in aeterna tabernacula. Et post 0974C pauca: Si in iniquo mammona fideles non fuistis, quod verum est, quis credet vobis? Enimvero, dilectissime, quis ei qui terrenas facultates, iniquitatis plerumque materiam suggerentes, dispensare fideliter nesciat, committendas putet esse veras coelestium rerum divitias, quibus fidelis distributor, ac justus, rite, meritoque perfruitur? Nam gloria et divitiae in domo ejus, et justitia ejus manet in saeculum saeculi (Psal. CXI, 3) . Statim denique sermo 0975A ille Dominicus ita conjungitur: Et si in alieno fideles non fuistis, quod vestrum est quis dabit vobis (Luc. XVI, 11) ? Profecto enim quidquid in hoc saeculo est, alienum nobis est; qui retributionem futuram sperantes, velut hospites et peregrini in hoc mundo conversari jubemur, ut unusquisque nostrum securus Domino audeat confiteri: Advena ego sum, et peregrinus, sicut omnes patres mei (Psal. XXXVIII, 13) . Propria vero credentibus, et aeterna possessio est illa coelestis, ubi esse cor, et thesaurum nostrum novimus (Matth. VI) : ubi jam toto affectu mentis, per fidem nos habitare praesumimus; quoniam juxta beati Pauli doctrinam, conversatio nostra in coelis est (Philip. III, 20) . Nostrum est igitur coelorum regnum, si pollicenti Domino, in humilitate 0975B cordis, et spiritus mansuetudine serviamus. Beati enim pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum (Matth. V, 3) . Quod utique regnum non potest adipisci omnis qui in alieno hujus saeculi patrimonio temporarie sibi credito, idoneus, ac fidelis dispensator non fuerit; unde alio in loco dicebat Dominus: Quam difficile qui pecunias habent, intrabunt in regnum Dei (Matth. XIX, 23) ! Et in fine lectionis hujus ait: Non potestis Deo, et mammonae servire (Luc. XVI, 13) . Dei enim Christi servos, atque discipulos, imperare oportet pecuniae, non servire; ne, dum cupiditati ejus obedimus, a charitate servitutis ejus, dominante pecunia, separemur. Dispergendae sunt ergo pecuniae indigentibus, secundum praeceptum Creatoris omnium Dei; quoniam 0975C neque nostrae sunt, neque illas sine 350 iniquitate, ac sui pernicie, avarus quisquam detinet. Nam juxta sententiam Salvatoris aditum regni coelorum suis retentoribus intercludunt, et facilius est camelum per foramen acus transire, quam divitem intrare in regnum Dei (Matth. XIX, 24) : illum nempe divitem, qui sit ob horrorem turpis avaritiae camelo infirmior. Gravis pecuniarum sarcina est, quae tenacium sui mentes avaritiae pondere ad terram deprimit, nec emergere ad superna, coelumque suspicere, ubi vita nostra est, omnino permittit; cum doceat beatus Apostolus: Si consurrexistis cum 0976A Christo, quae sursum sunt quaerite, ubi Christus est in dextera Dei sedens: quae sursum sunt sapite, non quae super terram. Mortui enim estis, et vita vestra abscondita est cum Christo in Deo. Cum Christus apparuerit vita vestra, tunc et vos apparebitis cum ipso in gloria (Coloss. III, 1 seqq.) . Quoniam vero arcta et angusta via est quae ducit ad vitam (Matth. VII, 14) , oneratos divitiarum terrestrium fascibus ingredi per illam non capit. Expeditos quaerit ac tenues, omnique continentia castigatos; et (ut ita dixerim) filo gracili similes, qui etiam per foramen illius mysticae acus facile transeant, spiritales effecti. Haec est ratio, et utilitas parabolae hujus, cui primum, juxta quod jubetur, parendum est: et ita intellectus secretior, si reperiri valeat, inquirendus est; quia non 0976B in sermone est regnum Dei, sed in virtute (I Cor. IV, 20) . Et non auditores tantum, sed factores Legis justificabuntur apud Deum (Rom. II, 13) ; nec potest aliquis liquido comprehendere interiorem scientiam divini eloquii, Apostolo protestante: O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei! quam imperscrutabilia sunt judicia ejus, et investigabiles viae ejus! Quis enim cognovit sensum Domini? aut quis consiliarius ejus fuit (Rom. XI, 33, 34) ? Et alio in loco, cum de Adam et Eva, sacramentum divini sermonis nimium grande sentiret, et loqui illud digne non posset, ait: Mysterium hoc grande est: ego autem dico in Christo et in Ecclesia (Ephes. V, 32) . Vis autem nosse, quod ad aeternam vitam non per notitiam secretorum, sed per operum bonorum efficientiam, pervenitur? 0976C Dominus in Evangelio interroganti cuidam diviti sic respondit: Si vis ad vitam venire, serva mandata (Matth. XIX, 17) . Quae cum ille se omnia custodisse 351 jactaret, extorqueri tamen ab eo ad praesens unum mandatum non potuit, ut misericors esset in pauperes, et thesaurum suum transferret ad coelum; nam statim audito hoc sermone abscessit tristis. Nec immerito tristis; quia gaudium coelestis thesauri, malo avaritiae possessus possidere non poterat. Profecto radix omnium malorum est amor pecuniae, ut ingemiscit Apostolus: quam quidam appetentes erraverunt a fide, et inseruerunt se doloribus 0977A multis (I Tim. VI, 10) . Nam perniciosum fidei errorem patitur, et inserit se doloribus multis, qui amore terrestrium, sicut adolescens iste, discedit a Christo; dum mandatum ejus subterfugit; dum a conspectu Domini, tristis, ac lugens, ad poenas avaris et contemptoribus praeparatas, spontanea caecitate deducitur. In sinistra enim parte, infructuositatis merito constitutis dicetur: Discedite a me in ignem aeternum, quem paravit Pater meus diabolo et angelis ejus: quia cum non fecistis misericordiam indigentibus, nec mihi fecistis (Matth. XXV, 41) . Venio nunc ad illud quod tantopere a me exegisti, et quid super eo sentiam, qua potero brevitate narrabo; nulli praejudicaturus, qualiter interpretari voluerit, modo ut explanatio ejus traditionem fidei apostolicae 0977B non infringat. Iniquitatis villicum diabolum puto esse, qui idcirco ob correptionem generis humani saeculo isto dimissus est, ut immanitatem crudelissimi hujus villici fugientes, ad pietatem Dei suppliciter concurramus, cujus misericordia atque virtute contra omnes infestationes ejus defensi esse possimus: quandoquidem et ipse villicus sub potestate constitutus est Domini Dei; illius vere divitis qui, sicut docet Apostolus, dives est in omnes, et super omnes qui invocant eum. Omnis enim qui invocaverit nomen Domini, salvus erit (Rom. X, 12, 13) . Dissipat autem diabolus facultatem Domini sui, quando in perniciem generis humani grassatur; id est in nostram necem, qui possessio Dei sumus, sicut ipse Dei Filius, Patris sui dicta per Prophetam 0977C referendo, testatur: Postula a me, et dabo tibi gentes haereditatem tuam, et possessionem tuam terminos terrae (Ps. II, 8) . Et iterum: Quoniam elegit sibi Dominus Jacob, et Israel in possessionem sibi (Ps. CXXXIV, 4) . Videns ergo Deus in tantum daemonis audaciam prorupisse, ut quos correctionis causa tentare solum permissus fuerat, usurpaverit, et necaverit, comminatur illi expulsionem, 352 ut immanitas ejus, metu ultionis interminatae frangatur. At ille nequissimus, hominum mortem quaestum suum computans, aestuat anxius, quod Dominus ei potestatem dominandi ablaturus esset; et quoniam nec operari bonum vult, et petere misericordiam poenitens erubescit, argumentatur, quomodo praevaleat debitores Domini sui (id est peccatorum 0977D debitis involutos) non tantum aperto praelio persequi, sed etiam sub praetextu fallacis benevolentiae, blanda fraude decipere, quo magis eum in 0978A domos suas falsa benignitate seducti recipiant, cum ipso in perpetuum judicandi. Magnum siquidem suppliciis suis diabolus putat hoc esse remedium, si poenarum socios multos acquirat. Nam callidus hostis, adveniente et comminante Christo turbatus, excogitavit venenato consilio, qualiter hi etiam qui illum persequentem fugiebant, cedentem sequantur. Festinat enim novis artibus, variisque tentationum generibus supplantare homines, a quorum dominatu in fine saeculi submovendum se penitus esse cognoscit. Nam post adventum Christi, duplicato contra hominum genus furore succenditur, sciens quia modicum tempus habet, sicut scriptum de illo est (Apoc. XII) . Debita conservorum suorum, quae in potestate Domini sunt, relaxare se falso promittit, dum 0978B vanam, vel in fide, vel in opere peccantibus, indulgentiam pollicetur; dum persuadet non imputari ad peccatum ea scelera quae ipsi etiam qui committunt, gravia esse crimina non ignorant. Nam confitentur sui debiti quantitatem, cum ex integro obnoxios se esse Deo, et pro fide contempta, et pro opere neglecto, negare non possunt. Qui autem reddunt quae Dei sunt, Deo jam debitores non sunt. Nec mireris, si debitorum remissionem taliter mentiatur hominibus quos hac arte subtilius conatur occidere, qui Christo rerum omnium conditori ausus est regna mundi promittere, sua illa esse impudenter asserendo. Haec omnia mea sunt, inquit, et cui volo, do illa. Tu itaque si procidens adoraveris me, erunt tua omnia (Matth. IV) . O inenarrabilis Christi patientia, 0978C quae idcirco tentatorem loqui permittit, ut suscepto homini artem praeliandi, atque vincendi, in semetipso demonstraret! O effrenis diaboli mendacis audacia! Deum sentit, et tentat: Dominum novit universae creaturae, cui sua esse mundi regna mentitur; et ei se largiturum possessionem creabilium pollicetur per quem creata esse omnia non ignorat. Ab initio enim, 353 sicut scriptum est, homicida fuit diabolus, et in veritate non stetit, quia veritas non est in eo (Joan. VIII, 44) . Sed jam ad ipsas de quibus quaeritur, species veniamus, Triticum, sicut supra tetigimus, fides Christi est, vitae humanae principium. Hic enim est panis vivus, qui de coelo descendit, et vitam dat huic mundo (Joan. VI, 33) . Et iterum dicit ipse: Qui credit in me, etiamsi mortuus fuerit, vivet 0978D (Joan. XI, 25) . Oleum vero bona sunt opera, quae non habentes illae virgines fatuae (Matth. XXV) , exstinctis animarum suarum lampadibus, in tenebris 0979A remanserunt, a thalamo regni coelestis exclusae. Animas enim nostras non solum virgines esse in fide oportet, atque integras, verum etiam totius boni operis oleum portare secum semper in vasis suis; ne ipsae in nobis fidei lampades defectu operum exstinguantur. Nam sicut caro sine anima, ita fides sine operibus mortua est, secundum Jacobi sancti sententiam (Jac. II, 26) . Lumen quippe fidei tunc erit juge atque perpetuum, si affatim bonorum operum pinguedine animetur. Circumvenit ergo diabolus hominum genus pollicitationibus falsis, ut debitum fidei et operum non cognoscant; donec sententia Domini judicis in inferni carcerem retrudantur, usque ad novissimum quadrantem per supplicia exigendi (Luc. XII, 59) . Quod autem centum vasa 0979B olei, id est operis, persuadet in quinquaginta transcribi, et centum coros tritici, id est fidei, cogit in octoginta transferri; occultior ista fraus est, multumque subtilis circumventio inimici: dum retractos ab idololatria homines, variis perniciosorum dogmatum involvit erroribus, summam salutaris fidei minuendo; et ab iniquis actibus remotos, bonisque operibus insistere cupientes, pestifero jactantiae amore supplantat. Nam conatur fidem nostram, et opera nostra a centenario numero, perfecto scilicet, et in dextera constituto, ad sinistrae partis dolosa compendia depravare; apostolicam fidem sinistro haereticae persuasionis sensu pervertens, et merita bonorum operum, dexterorumque factorum, ad sinistros mores plerumque deducens. Quantos enim 0979C diabolus a dexterae partis vigore, sinistris monitis, in vitia voluptatum carnalium relaxavit! Quantos debita spiritualia religionis operibus persolvere gestientes, mercede coelesti, injecta gloriae humanae cupiditate, privavit; ut dexterae 354 partis praemia promissa non capiant, dum in ipsis bonis operibus non Deo, sed hominibus placere festinant! Unde filius Dei Christus Dominus discipulos suos monens, 0980A ut justitiam, et eleemosynas, et jejunia, et precationes suas non studerent coram hominibus celebrare, ne per vitium jactantiae, quod sinistrae parti deputatur, mercedem dexterae partis amitterent; ait: Nesciat sinistra tua, quid faciat dextera tua (Matth. VI) . Clare patet ergo, quam venenata prudentia ille iniquitatis villicus, debita religionis officia de dextera parte in sinistram commutet. Nec illud otiosum est quod major numerus deperit Domino, cui debitores sumus, ex operibus oleo figuratis, quam ex tritico ad vitalis fidei specimen comparato. Minor enim turba est quae a fide recta, quam quae ab operibus congruis, diaboli fraude subtrahitur, Salvatore testante: Quid mihi dicitis, Domine, Domine, et non facitis quae dico vobis (Luc. VI, 46) ? Laudat vero 0980B Dominus non bonitatem, non pietatem, non aequitatem, sed astutiam, et callidam prudentiam villici iniquitatis, quod dolum suum subtili nequitia concinnasset. Laudat autem minaciter simul, et prudenter. Minaciter quidem, dum ipso iniquitatis vocabulo pessimam diaboli prudentiam damnat: prudenter autem, dum contra argumentorum ejus consilia discipulos audientes informat, ut omni cautela, atque prudentia, tam callido, tam nequiter prudenti inimico repugnent. Ipse enim serpens erat in paradiso prudentior omnibus bestiis (Gen. III) , qui protoplastos homines venenato morsu seductionis occidit. Cujus serpentis tortuosa ingenia beatus Apostolus deprehendens, ait: Non enim astutias ejus ignoramus (II Cor. II, 11) . Unde et Salvator: 0980C Estote, inquit, prudentes sicut serpentes, et simplices ut columbae (Matth. X) : quod aliis verbis apostolus Paulus edisserit, cum dicit: Malitia parvuli estote, ut sensibus perfecti sitis (I Cor. XIV, 20) . Prudentes nos esse Christus praecepit, non venenatos: sapientes, non noxios: sed qui veterem peccati tunicam, ut coluber, deponentes, in novum hominem reformemur; caput nostrum quod est Christus, omni diligentia 0981A conservantes, et pro eo membra omnia persecutoribus 355 laceranda tradentes, ut fides Dei, quae caput salutis ac vitae nostrae est, sana et invulnerata permaneat. Quapropter, dilectissime, imitemur prudentiam villici hujus, non perfidiam: aemulemur astutiam ejus, non sectemur nequitiam. Quantum ille in opere iniquitatis suae nocendi peritus est, tantum nos studiis salutaribus eruditi, et omni prudentia instructi, atque armati esse debemus: Induentes nos ipsos loricam fidei, et galeam salutis (I Thess. V) , et gladium spiritus (Sap. V) , et scutum inexpugnabile aequitatis, in quo possimus, ut hortatur Apostolus, omnia jacula nequissimi ardentia exstinguere (Ephes. VI) ; ne nos incautos suggestionum suarum spiculis ubicumque configat, ne inermes 0981B opprimat, ne interficiat dormientes; ne et vigilantes, et armatos, si usum belligerandi nesciamus, interimat. Prudentiores enim reperiuntur interdum spiritus immundi, quos filios saeculi, id est tenebrarum filios, Dominus nuncupat, quam filii lucis, quos Deus, qui lux est, in adoptionem filiorum vocare dignatur per lavacri coelestis sacramenta renatos. Vale, in Christo charissime fili.