QUAESTIO IV

De correctione fraterna.

Quaeritur de correctione fraterna. Et primo quaeritur quid sit secundum nomen, et quid importatur per hoc nomen 'correptio': numquid aliud quam peccati ostensio ? Videtur quod ad hoc sufficiat solum synderesis, quia remorsus conscientiae redarguit quemlibet. Quid ergo facit correptio extrinseca ? Videtur quod nihil.

Item, si nihil aliud facit nisi quod disponit quod conscientia arguit, id est provocat conscientiam ad hoc (ut arguat) mentem et remordeat, Psalmus : Arguam te etc, tunc ergo ratio correptionis residet penes conscientiam. - Item, hoc videtur per Basilium dicentem: " Conscientia est naturale iudicatorium)) etc.; ergo correptio non est nisi huius excitatio: est enim iudex exterior et interior.

Item, 10 Ier., 23: Non est hominis via eius, nec viri ut etc. Item, Prov. 16, l: Hominis est praeparare animam etc.; ergo solius Dei est correctio, licet correptio possit dici hominis, in quantum potest praeparare animam vel prohibere, sed non corrigere. Quae ergo differentia inter correptionem et correctionem ?

Solutio: Corripere dicitur quasi simul rapere: unde componitur a 'con' et 'rapere'. Corrigere quasi simul regere: unde componitur a '''con' ''et 'r''egere'. Quando ergo quis est exsistens in peccato, ignorans quod peccatum est, oportet eum revocare a peccato, monstrando ei peccatum. Paulatim enim decidit homo vel in plura peccata vel in maius peccatum propter gravitatem peccati. Peccatum enim inclinat deorsum, Is. 46, l: Onera vestra quasi gravi pondere etc, et solvitur peccatum per poenitentiam etc. Oportet ergo violentiam quamdam fieri in elevando illum; unde oportet quod aliquid sit retrahens ipsum per violentiam. Hoc autem fit per correptionem ex caritate, quae elevat et corripientem et illum qui corripitur, quantum est de se. Et haec est manifestatio caritativa peccati. Et talis manifestatio dicitur esse correptio ; et haec est dispositio ad correctionem, secundum illud : Deus fecit hominem rectum ''etc. ; correctio enim est ipsum rectificare. Dico igitur quod simpliciter loquendo, Domini est dirigere et corrigere ; nihilominus per modum dispositionis praelati est a peccatis corripere. Unde praelatus dicitur corripere, quia dispositionem antecedentem ad correctionem facit, et etiam aliquo modo corrigere ; haec autem duo sequitur directio. Unde dico quod directio plus addit, quae solius Dei est. Unde iste est ordo, quod correptio disponit ad correctionem, correctio ad directionem, qua Deus dirigit usque in finem.

Secundo ad quos pertineat etc. Circa primum sic: Matth. 18, 15: Si peccaverit in te frater tuus, Glossa: "Ita peccat qui fratrem suum videns peccare tacet, sicut qui poenitenti non indulget". Sed poenitenti indulgere tenentur omnes ; ergo et non tacere sive corripere.

Item, Rom. 1,32: Non solum qui talia agunt etc, Glossa: " Consentire est tacere" etc. Sed non consentire tenentur omnes: ergo etc.- Item, I Tim. 5,22: Neque communicaveris peccatis alienis, Glossa: "Communicat si ea palpat, et si ipsum possit corripere et negligit". Sed non communicare tenentur omnes ; ergo etc.

Item, maior est eleemosyna spiritualis quam corporalis. Sed in necessitate tenentur omnes ad corporalem, Ambrosius : "Pasce fame morientem" etc. ; ergo etc. Sed correctio est eleemosyna spiritualis: ergo etc.

Item, Augustinus in libro De sermone Domini in monte : "Iniuria quae illata est propriae personae sustinenda, sed iniurias Deo illatas corrigere debemus ". Sed talia sunt peccata omnium, sive superiorum sive inferiorum ; ergo etc.

Item, Augustinus : " Videns fratrem tuum tibi iniuriando perire, peior es tacendo quam ille iniuriando ". Sed non iniuriari tenentur omnes ; ergo etc.

Item, Eccli. 17, 12: Unicuique mandavit de proximo suo; ergo, cum haec demandatio maxime intelligenda sit ubi imminet periculum animae, patet etc.

Item, III Reg. 20, 39: Custodi virum istum etc.; ergo, cum illud non sit dictum sub typo praelati, sed simpliciter sit dictum, patet etc.

Item, Augustinus, I libro De civitate, cap. 9 : "Ad hoc speculatores, id est praepositi populorum, constituti sunt in ecclesiis, ut non parcant obiurgando peccata ; nec ideo tamen ab huiusmodi culpa alienus, qui licet praepositus non (sit), in eis tamen quibus vitae necessitate coniungitur, multa monenda vel arguenda novit, et negligit".

Hoc idem videtur per textum Evangelii : Si peccaverit in te etc: non dicit subditus. Item, quia dicitur: Si te non audierit, adhibe etc: hoc enim non est necessarium praclato, cum sine testibus possit et habeat corrigere et punire incorrigibiles. Item, quia dicitur: Die Ecclesiae; ibi enim iam qui corrector fuerat, inducitur ut denuntiator vel accusator: quod non pertinet ad praelatum, sed potius quod sit iudex.

Contra, obicitur quod solum ad praclatos, etiam illa correctio fraterna de qua Matth. 18, 15-17. Primo per hoc quod, quando legitur in ecclesia illud evangelium , pracponitur: Dixit Iesus ad discipulos suos et ad Simonem Petrum, qui gerit typum praelatorum. Et per hoc quod statim subiungitur : Quaecumque ligaveritis etc. Item, Augustinus, I libro De civitate Dei, 9 cap. .

Item, videtur quod subditi ad minus superiores non debeant corrigere, Gal. 2, ?? Cum venisset Petrus Antiochiam, in faciem ei restiti, Glossa: "Tamquam par: hoc enim non auderet facere, si sciret se imparem fore

Item, II Reg. 6,6-7: Extendit Oza etc, ubi innuit Gregorin. in Glossa quod arca praclatus, Oza subditi, qui dum ad arcam manum reprehensionis mittunt, protinus a vita sua temeritate deficiunt"; ergo etc.

Item, I Reg. 24,6: Percussit David cor suum, eo quod abscidisset oram chlamydis Saul, Glossa gregorii : "Facta praepositi ons gladio ferienda non sunt, etsi recte reprehendenda videantur ".

Solutio. Duplex est correctio: una quae pertinet solum ad praelatos, ratione sponsionis quam faciunt et officii, de qua Prov. 6, 1: Spopondisti pro amico etc. Est etiam alia quae fit ex caritate fraterna, et haec est de qua fit mentio in Evangelio ; et omnes obligat semper, sed non ad semper, cum sit praeceptum affirmativum. Notandum ergo quod ad hujusmodi correptionem exiguntur duo, quorum altero sublato, non peccat qui non corrigit. Unum est (quod sciat) non tantum pracsumpta, sed certa scientia; secundum, quod probabiliter dictet ei conscientia quod ille se corriget; haec dico in fraterna correctione. Si enim certa scientia desit, aliquando plus provocatur qui corripitur. Similiter, si non speratur per manifesta signa de correctione, non tenetur: iam enim auditum est quod omnes dicunt fere: 'Noli me tangere, et loquimini non plura'. Praelatus autem, etsi etiam non habet manifesta signa, tamen tenetur ex officio ; Ezech. 3, 17: Fili hominis, speculatorem dedi te etc.

Tamen videtur ex hoc quod dicitur, si te non audierit, adhibe testes, quod deficientibiis signis correctionis etiam teneamur. Sed dicendum quod est correctio amoris, quae fit inter te et ipsum solum; et pudoris, quae coram testibus ; et timoris, quae fit cum dicitur Ecclesiae. Deficientibus autem signis primae, adhuc possunt haberi signa secundae; et tunc procedere tenemur ad secundam, aliter non. Similiter deficiente secunda, possunt signa haberi tertiae; et tunc procedendum ad tertiam, aliter non.

Quia tamen argumenta videntur [dicere] quod omnes tenentur et semper, ideo solvenda sunt. Dicendum ergo ad primum quod peccat qui tacet, scilicet quando tacendum non est, scilicet cum credit correctionem posse valere vel non nocere.

Similiter ad secundum, quod consentire est tacere, cum possis arguere, id est cum credis te arguendo posse peccantem corrigere: vel cum possis, id est debeas. Simile Gen. 19, 22: dixit angelus ad Loth: Non potero jacere quidquam etc, id est non debeo ; et 18, 17: Non enim celare potero Abraham etc, id est non debeo. Vel cum possis arguere, id est cum habeas potestatem et auctoritatem ad arguendum ; et sic obligat solum praelatos.

Alterum solvit se: non enim dicitur simpliciter: 'communicat si corripere negligit', sed addit: 'si possit', id est posse credat; aliter non tenetur. Nec est hoc de homine desperare, sed maius periculum evitare. Licet enim non credat modo posse corrigi, sperat tamen quod aliquando corrigatur.

Ad aliud dicendum quod, sicut non teneor in quacumque necessitate dare alicui eleemosynam corporalem, sicut cuidam (asserenti) quod ab alio velit recipere, vel vehementius quod a me non recipiet: sic est de spirituali.

Ad quintum dicendum quod 'peior es tacendo', scilicet cum credis posse proficere.

Similiter ad sextum et septimum, quod tenetur bene custodire et corrigere, cum possit vel credit posse, sed non si non credat etc. Et licet non semper sit certus se non posse, non tamen ob hoc semper tentare debet, quia forte ex hac tentatione faceret proximum cadere in maius, scilicet in odium fraternum vel huiusmodi.

Quod obicitur, quod solum ad praelatos, quia ad evangelium praeponitur: Dixit Iesus discipulis suis et ad Simonem etc, dicendum quod hoc non dicitur quia solum ad eos pertinet, sed quia principalius ad eos spectat, quia et ratione fraternitatis et ratione officii.

Similiter quod subiungitur, quaecumque etc, non propter hoc subiungitur quia ad eos tantum, sed respondet ei quod dictum est: Die Ecclesiae; quasi dicat: Ecclesia habet potestatem compellendi eos, id est praelati Ecclesiae, et propterea hoc subdidit: Quaecumque.

Ad primum eorum quae videntur probare quod subditi nullo modo, dicendum quod immo. Quod autem dicitur, Vestiti ei tamquam pari', dicendum. quod aliud est resistere, aliud corripere. Resistere enim, quod quodam modo in vim et potentiam sonat, non habent subditi ; sed corrigere ex caritate bene possunt.

Ad aliud dicendum quod glossa illa non intelligitur de correptione, sed de reprehensione: et non quacumque, sed discreta: unde etiam ibidem dicitur quod "a vita sua temeritate deficiunt".

Ad aliud dicendum quod Tacta praepositi ferienda non sunt', id est corripienda: ferire?dum sonat magis in reprehensionem quam correptionem. Vel potest dici quod illud magis respicit detractionem quam correptionem: unde etiam in textu dicitur quod David praescidit oram chlamydis Saul silenter, id est praeposito nesciente.

Postea quaeritur utrum pertineat ab bonos et malos: et si ad bonos, utrum magis ad magis potentes, vel ad magis bonos. De primo, Augustinus : "Melius est christianos, tam frigidos quam ferventes, inscios corripere quam tacere".

Item, Bernardus : " Si scires te, quod absit, reprobum, deberes adhuc redarguere a veritate recedentes ".

Item, si malus non tenetur, ergo per peccatum absolvitur a praecepto et reportat commodum: quod cum non sit, patet etc.

Contra, Isidorus, De summo bono : " Non debet aliena vitia corripere, qui adhuc vitiorum contagiis servit".

Matth. 7. 5: Hypocrita, eice etc, Glossa: "Ille iustus reprehensor, qui in se non habet quod reprehendat ".

Item, Gregorius : " Qua mente mederi properat, qui in facie vulnus portat" ? - Luc. 6, 41: Quid vides festucam, Glossa: "Vere peccans peccantem castigare non potest".

Item, quaeritur specialiter de illo qui est in peccato manifesto et est in officio: quia cum opportunitas sit vel possit esse, et ei incumbat ex officio, sequitur etc.

Contra: scandalizat alios talis: ergo etc. Videtur perplexum.

Solutio: Aliter est dicendum de correctione annexa officio et de non annexa. In primo statu tenetur, tamen debet se facere idoneum: et si non, adhuc tamen tenetur. Nec scandalizat autem sic faciendo, quia illud dictum vel factum non est minus rectum' secundum quod procedit ex officio. Potest tamen esse ex aliqua dispositione in illo qui exercet actum, ut non teneatur ex officio, sed ex caritate. Qui autem non tenetur ex officio, debet removere inidoneitatem, cum inter tales exigatur opportunitas tam ex parte corripiendi quam ex parte corripientis, et postea corrigere ; nisi forte ipse corripiens esset peccator, tamen occulto peccato, non manifesto ; vel nisi crederet vehementer illum verbis suis velle acquiescere etiam si sit manifestus. Non obstat Canon , quia non intelligitur (de correptione) privata, sed de denuntiatione vel accusatione quae fit coram iudice. Unde auctoritas Augustini intelligitur de occulto. Praeterea, aliud est esse occultum, aliud vitiosum, quia 'vitiosum' magnitudinem peccati importat. Similiter auctoritas Bernardi de occultis intelligitur: auctoritates Gregorii et Isidori de manifestis.

Postea, licet ex praedictis possit haberi, ad pleniorem intelligentiam quaeritur utrum subditus possit corrigere praelatum, et specialiter utrum teneatur eum corripere increpatione fraterna. Quod non, per habita in primo problemate Aliter potest haberi de Oza et David etc.

Item, Num. 12, 10: Maria arguens Moysen propter Aethiopissam percussa est lepra.

Item, I Tim. 5, l: Seniorem te ne increpaveris, Glossa: "Aetate vel dignitate"; ergo etc.

Item, Psalmus: Tibi soli peccavi etc, Glossa: " Rex non habet hominem qui facta sua diiudicet"; et ibidem: "Rex omnium superior, et ideo a solo Deo arguendus".

Contra, II Reg. 12, 7-12, Nathan arguit David. Item, super illud I Reg. 24, 5 : "Si quando propter infirmitatem abstinere vix possunt, extrema quaedam atque anteriora sive exteriora mala superiorum humiliter loquantur"; ergo etc. - 2 Gal., 11: Paulus restitit Petro, qui erat maior.

Item, omnes sumus fratres in Christo, et correctio fraterna fratres respicit: ergo etc, sicut etiam caritas fraterna ad omnes extenditur.

Solutio: Est peccatum operis et peccatum in fide; in ultimo fit praelatus inferior, et ideo etc. Sed in primo distinguendum quod est correptio in poena et ex officio, et haec est superiorum respectu inferiorum, sed non c converso. Alia est in verbo, et haec omnium est, etiam subditorum, et maxime denuntiatio evangelica occulta.

Quod obicitur de Maria, dicendum quod propter modum vituperatur correptio illa, quia ipsa detrahendo Moysi hoc dixit, et ista mala est. Est etiam alia irrisoria, et haec similiter, de qua Gen. (9, 22), quae figuratur in filio Noe secundo, qui detexit verenda. Est etiam alia scandali sive cum scandalo, et haec in Oza figuratur. Debebat enim in humeris portare, sicut dicitur 7 Num., 9; quod quia non fecit, dedit materiam scandali. Hac tres argutiones reprehenduntur propter modum.

Ad illud: Seniorem etc, dicendum quod hoc dicit quia in senibus est quaedam pronitas ad scandalum cum corriguntur a suis interioribus: nihilominus tamen admonendi sunt. Unde Bernardus, Ad Eugenium : "Moneo te, non arguo ".

Ad aliud de Nathan, dicendum quod Nathan hoc fecit ex imperio Dei, qui maior est rege. Quod obicitur, quod rex non habet maiorem se etc, dicendum quod intelligendum est de suo ordine, scilicet saecularis potestatis ; sed potestas ecclesiastica est super regalem. II Paral. 26, 16-19, habetur de Ozia qui voluit usurpare potestatem ecclesiasticam: unde IV Reg. 11, 15-20, Ioiada arguit reginam.

Quod obicitur, quod spiritualis homo etc, non est intelligendum quod spiritualis de omnibus debet arguere vel iudicare, sed tantum de pertinentibus ad salutem. Unde dico quod in corripiendo potestas praeeminet: ex natura enim potentia praecedit scientiam vel virtutem: unde potestas ante scientiam, et scientia ante virtutem. Exigitur tamen ratio scientiae et virtutis ad hoc quod ordinate procedat correptio a potentia.

Item, quacritur utrum tantum fideles teneamur corrigere, qui fratres sunt religione, vel etiam infideles, qui tantum natura. Et videtur quod tantum christianos: 5 enim I ad Cor., 12, dicit Apostolus: Quid milii de iis qui foris sunt iudicare ? - Contra: fraterna correctio ex caritate procedit; caritas autem ad omnes se debet extendere.

Quod concedendum est. Illud Apostoli intellige de iudicio censurae ecdesiasticae, quia Ecclesia non debet eos excommunicare nec excommunicat, licet reddentes eis aliqua excommunicet: sed tamen debet corripere.

Postea quaeritur occasione praedictorum utrum teneamur manu retrahere quos videmus et scimus ire ad peccandum. Quod sic, videtur, quia tenemur retrahere volentem se immergere in aqua; ergo multo fortius etc. Item per simile, quia tenemur auferre gladium frenetico, et ergo etc.

Item, Prov. 24, 11-12: Erue eos qui ducuntur ad mortem etc. Si dixeris: vires non suppetunt etc: ergo nulla videtur excusatio quin etc.; ergo multo fortius fortiores tenentur etc.

Occasione linius similiter quaeritur utrum principes teneantur eicere meretrices de locis suac ditionis. Quod sic, videtur, quia tenerentur eicere latrones corporales qui homines occiderent corporaliter ; ergo multo fortius etc. Prov. 6, 26: Mulier pretiosam viri animam capit.

Augustinus, libro II De ordine : "Aufer meretrices, et turbaveris omnia libidinibus ". Et ponitur exemplum de cloaca, quia licet nihil sit sordidius, si tamen nulla esset in civitate, omnia destruerentur fetoribus. Ergo videtur Augustinus velle quod sicut cloaca non debet destrui, sic etc.

Solutio: Ad primum dicendum quod non tenemur vi vel manu homines retrahere a peccato ; nec est simile de exemplariter inductis in morte corporali ad mortem spiritualem, quae in sola voluntate potest incurri et non est in voluntate nostra. Immo si vellemus eos retrahere a fornicatione, induceremus forte in maius peccatum, scilicet odium vel huiusmodi, occasionaliter dico, vel homicidium, saltem voluntatis. Et hoc patet in simili de frenetico: si enim freneticus vellet sibi solum digitum amputare, et non possemus subtrahere ei gladium nisi amputando manum vel peiorem plagam faciendo quam faceret sibi, non tenemur nec debemus auferre gladium. Sic in proposito.

Quod obicit, quod non videtur excusatio etc, dicendum quod verum est, non tamen a qualibet morte spirituali, quia eo ipso forte induceret peiorem etc.

Quod quaeritur de principibus, utrum teneantur etc, dicendum quod sic, maxime manifestas. Augustinus autem non intendit dicere quod permittendae sint, sed ostendit bonum quod elicit Dominus ex hoc malo, scilicet quod est permittere ipsas. Elicit enim ex hoc quod non est tanta libidinum confusio quanta esset vel esse posset si omnes eicerentur meretrices. Unde non propter hoc excusantur a negligentia sua qui eas non eiciunt.

Postea quaeritur pro quanto tenetur quis scire fratrem suum peccasse. Circa quod licet non sit obiectum, notandum tamen quod non quaelibct suspecta vel praesumpta scientia sufficit ad hoc quod teneamur eum corrigere, quem peccasse nos scire praesumimus; sed oportet quod sit certa, sicut ex visu vel auditu, quo audivimus ipsum peccatum suum facientem. Unde Augustinus in libro De poenitentia dicit quod, "quamvis quaedani vera sint, non tamen facile credenda sunt, nisi certis indiciis demonstrentur ".

Postea quaeritur utrum procedendum sit in correctione quando peccat multitudo. Et videtur quod sic. Augustinus : " Delinquentium multitudo in paucis punienda est, ut eorum exemplo ceteri terreantur et ad poenitentiam provocentur)). Item, Ad Aurelianum : "Magis monendo quam minando agendum est cum multitudine peccantium "; ergo corrigenda est multitudo.

Contra, Augustinus, De verbis Domini : " Tolerandi sunt mali propter pacem, et non corporaliter exeundum ab illis, sed spiritualiter, quantum licet salva uniuscuiusque pace ".

Ratione huius quaeritur de causa dilationis correctionis.

Ad istud ultimum respondendum secundum Sanctos, quod multae possunt causae esse. Aliquas tangit Augustinus, De civitate Dei , dicens: " Si propterea quisque obiurgandis et corripiendis male agentibus parcit, quia opportunius tempus inquirit, vel metuit ne deteriores fiant, vel metuit ne alios puniant vel a fide avertant, non videtur esse occasio cupiditatis, sed consilium caritatis". Item Hieronymus : " Frustra niti, et nihil aliud nisi odium quaerere, extremae dementiae est".

Item, qui meliori bono sive melioribus actibus, scilicet contemplationi, intenditur, potest supcrsedere correctioni, iuxta illud Matth. 8, 22: Sinite mortuos sepelire etc. ; quasi dicat: supersedendum minori bono propter maius bonum. Item, quando iudici notum est crimen, ad quem spectat correctio, et iam testes producuntur ut superior iudex corrigat, tunc potest inferior supcrsedere correctioni. Item, quando timetur scandalum potestatis vel communitatis vel multitudinis.

Ad primum ergo dicendum quod multitudo arguenda est cum lenitate ; unde Augustinus : " Non aspere, non imperiose,

non duriter arguenda est multitudo, sed per patientiam diu exspectanda". 9 Luc., 54-55: Vis dicimus ut ignis descendat de caelo etc. ? et dixit Dominus: Nescitis etc, Glossa Augustini : "Discipulos suos arguit, Samaritanos relinquit, ad poenitentiam exspectans". Item, Matth. 13, 29-30: Sinite zizaniam, Glossa Augustini : "Multitudo vel princeps non est excommunicanda", id est multum detrahendum est severitati propter principem et multitudinem. Augustinus : " Quod non potest corrigere salvo vinculo pacis, excludat ; vel quod salvo vinculo pacis non potest excludere, aequitate improbet, id est non consentiat, firmitate supportet". Aliquando enim supportandum, aliquando dissimulandum, aliquando improbandum. Et sequitur in auctoritate: "Et tunc erit ab illa maledictione securus: Vae eis qui dicunt malum bonum etc, Is. 5, 22".

Postea quaeritur de ordine correctionis qui dicitur Matth. 18, 15-17, utrum pertineat ad primum modum corrigendi vel secundum. Et videtur quod pertineat ad illam correctionem quae procedit ex amore fraternae caritatis, quia dicere Ecclesiae, hoc non convenit praelato, qui est caput Ecclesiae.

Item, quaeritur de hoc quod dicit: Adhibe unum vel etc. Contra: in Deut. 19,15: In ore duorum vel etc.; ergo unus non sufficit. Item, ad quid vocantur testes ? Numquid ut convincantur coram Ecclesia ? Constat quod non, quia sic proceditur in modo accusationis coram iudice, et non in correctione quae debet fieri amore fraterno. Sed quod dicitur, inter te et ipsum, modus est secundum caritativam correctionem: ergo non videtur bene dicere.

Item, quaeritur quid per 'Ecclesiam' significatur, an multitudo fidelium ? Si sic, tunc videtur quod multi hoc scandalizarentur.

Item, quaeritur utrum iste ordo servandus sit a praelatis, an tantum a caritative corrigentibus. Item, aut istud praeceptum intelligitur de occultis, aut de manifestis. De manifestis non videtur, quia dicit: Corripe inter te et ipsum: cum de talibus dicatur I Tim. 5, 20: Peccantes coram omnibus etc. Si de occultis, hoc non videtur, quia dicit: Die Ecclesiae: iam enim sic esset proditor fraterni criminis. Ergo nullo casu contingere videtur hic ordo servandus; [ergo] per praedicta videtur quod non bene determinetur ordo correctionis fraternae.

Item, ponantur casus circa hoc. Et primo ponatur quod aliquis vehementer credat fratrem suum propter eum nullo modo se corrigere, sed potius despi??? cum sit persona despicabilis; credat tamen quod corriget se si dicat coram bonis et authenticis personis: tunc videtur quod talis debeat dimittere primum gradum ordinis et incipere a secundo; et sic non semper servandus est ordo ille.

Occasione horum etiam quaeritur: ponatur quod aliquis sciat aliquem peccasse et pronum esse etiam ad aliquod peccatum ; et veniat ad cum aliquis episcopus, volens ei, secundum eius testimonium, bene facere, et quaerat ab eo utrum ipse laudet quod conferat illi beneficium. Tunc quaeritur quid debet respondere. Si dicat: 'non laudo, quia fornicator est', proditor est criminis. Si dicat: 'non laudo', nolens tamen prodere peccatum, episcopus forte habebit illum suspectum de peiori. Si dicat quasi evadendo: 'bene poteritis invenire meliorem', non sufficit: dicet enim forte episcopus: non quaero meliorem omnibus, sed sufficit mihi quod sit bonus. Si dicat: 'non bene novi eum', hoc non sufficit: potest enim esse quod episcopus bene sciat eos esse familiares et notos ad invicem. Vel forte est confessor suus, et hoc forte scit episcopus. Quomodo ergo respondebit ?

Item, ponatur quod aliquis abbas promittat bona multa alicui monacho suo coram aliis, et bene innuat se velle dare. Postea, aliis scientibus, confiteatur ei idem monachus, et inveniat eum peccatorem et nolentem se corrigere, sed pronum iterum ad peccandum. Post haec, vacante aliquo prioratu, rogent pro illo monacho alii, qui audierunt quanta bona ei promisit. Quaeritur si debeat dare. Si dat, tunc facit contra [con]scientiam. Si non det, tunc alii, videntes quod ante conformem haberet voluntatem, habebunt suspectum eum. Item, secundum hoc videtur ex confessione sua incommodum reportare.

Item quaeritur de canonico iurato ecclesiae suac, qui postea fit iuratus episcopi: posito quod episcopus voluerit alienare res ecclesiae suae, quaeritur utrum canonicus ille debeat dicere Ecclesiae. Videtur quod non: si enim dicit, ergo est periurus adversus episcopum: si non dicit, ergo est periurus adversus ecclesiam suam.

Item, ponatur quod dominus Papa ad aliquod capitulum aliquem inquisitorem mittat, qui inquirat super criminibus tam capituli quam singularum personarum. Esto igitur quod sit ibi aliquis qui sciat de aliquo canonico quod fecerit aliquod occultum peccatum. Posito igitur quod inquisitor praecipiat sub poena excommunicationis veritatem non tacendam de illo canonico, quaeritur si ille qui scit eum peccasse, tenetur eum accusare, posito quod non primo corripuerit eum inter se et ipsum. Nam si non accusat, videtur excommunicatus: si autem accusat, videtur facere contra ordinem Evangelii.

Item, posito quod sit ibi aliquis qui multoties viderit fieri inquisitiones et correctiones multas, sed post, propter accusationes, oriri scandala et odia: quaeritur utrum talis, timens hoc futurum ex accusatione debeat vel possit tacere quod scit, vel propter praeceptuni accusare.

Item, non videtur necesse quod huiusmodi accusationes praecesserint caritativa monita. Legimus enim multos bonos aliquos accusasse, nec tamen aliquam monitionem caritativam praecessisse: sicut de Ioseph, qui accusavit fratres etc, Gen. 37, 2; et de Mardochaeo, qui accusavit eunuchos etc, Esther 6, 2; in quibus non fit mentio de aliqua monitione quae praecesserit.

Solutio: Dicendum quod correctio fraterna tres habet comites, qui tanguntur 19 Eccli., 13-15: Corripe amicum tuum etc. Debes enim amore fraternitatis corripere eum inter te et ipsum, et si te non audierit, nec ex amore tuo revocatur, debes adhuc ex fraterno amore alium vocare, ut verecundiam sustinens, sic saltem revocetur. Et hoc est quod dicit: Advoca unum vel duos. Debent etiam esse amici, et tales ad quos potuerit peccatum illius pervenire aliquo modo: et tales etiam qui ex amore fraternitatis sint testes, 19 Levit., 17: Ne oderis fratrem tuum ex corde, sed publice argue eum, id est aliquo teste advocato. Si vero neutro istorum modorum vult resilire, scilicet nec amore nec pudore, sequitur tertius gradus, ut dicas Ecclesiae, ut sic saltem timore retrahatur, secundum illud Prov. 15, 27: Per timorem etc. Unde ibi sequitur: Sit tibi sicut ethnicus etc, ad terrendum. Et per hoc patet quod intelligitur illud de caritativa correptione fraterna, et solutio aliorum quae praeobiciuntur.

Quod quaeritur postea: ad quid vocantur testes, Glossa super illud: Adhibe unum etc dicit quod ad accusandum: unum studio corrigendi, plures ratione convincendi sub testibus. Innocentius vero dicit: " Ut sint testes monitionis, non falsi criminis".

Ad aliud dicendum quod per 'Ecclesiarn significatur praelatus et multitudo. Cum enim praclatus videt quod per poenam quam infligit non emendatur, debet significare multitudini; unde Glossa dicit ibi: "Ad hoc vocabitur, ut obiurgatio multorum eum corrigat". Unde, quod dicitur 'denuntiandum Ecclesiae', intelligitur ubi [non] est spes correctionis ex verecundia coram pluribus ; unde etiam iudicio Ecclesiae separandus dicitur, cum dicitur: Sit tibi etc. Alia Glossa ibi exponit de praelato: " Ut detestationi eum habeat, ut qui non potuit pudore sanari, salvetur opprobrio, et pudore (!) sequestrationis emendetur ". Unde statim sequitur de potestate ecclesiastica quod quaecumque ligaveris etc: non tamen quod conveniat solis praelatis illud, scilicet corripere. Unde Anacletus : "Tam sacerdotes quam reliqui fideles summani debent habere diligentiam de iis qui pereunt, quatenus eorum redargutione aut corrigantur, aut si incorrigibiles sunt, deluantur ab Ecclesia "; et tunc sunt quasi ethnicus et publicanus.

Quod quaeritur, utrum praelato sit attendendus ille [ordo], dicendum quod praelatus potest considerari aut ut iudex, aut ut homo. Si ut homo, debet procedere sicut in correptione fraterna: ut iudex vero aliter debet.

Quod postea probatur, quod modus iste non est servandus, per casus praetactos , dicendum ad primum quod ille servandus est, nisi aliud infirmet praeceptum, sicut semper teneor honorare parentes, nisi aliud infirmaverit hoc, scilicet si sit haereticus. Sic est in proposito aliquando. Vel ut etiam ponebatur in casu secundo, scilicet quando aliquis credit despici et illum non corrigi nisi meliores personae adhibeantur ; tunc enim bene potest incipere a secundo gradu.

Quod quaent, utrum intelligatur de occulto etc, dicendum quod de occulto, progrediente tamen paulatim in manifestationem; vel de occulto quod non habetur per confessionem, I Tim. 5, 20: Peccantes coram omnibus etc., Glossa Augustini : "Tunc secreto argue, quia te solo sciente peccavit, ne si publice arguas, non sis corrector, sed proditor". Non dico de occulto quod relinquendum est iudicio sacerdotis ; nec de omnino manifesto, quod praelato corrigendum relinquitur. Nec dicitur talis proditor, quia dicit iis qui possunt prodesse et bona intentione. Et quanto plus progreditur delinquens, tanto amplius adhibendi sunt testes et corrigendus coram pluribus. Postmodum, si adhuc progreditur plus, tunc dicendum est Ecclesiae. Sunt tamen qui dicunt quod non debet adhibere testes nisi alter manifestaverit peccatum suum aliis scientibus.

Ad aliud vero quod quaeritur, qualiter respondendum sit episcopo etc., dicendum quod in illo casu non potest dari certa forma respondendi; caute tamen debet se observare homo et evadere ut potest, ne alium infamet vel conscientiam laedat.

De confessore dicen -dum quod nec de bono debet perhibere testimonium nec de malo pro aliquo. Si enim alicui de bono testimonium perhibeat, et nollet alias alii testimonium perhibere, licet taceret, posset tamen ex collatione secundi ad primum quodam modo conici quod secundus non esset ita bonus ut primus. Unde confessor nec in bono nec in malo debet perhibere testimonium alicui cuius confessionem audivit, sed hanc debet praetendere excusationem.

Ad aliud dicendum quod in casu posito abbas tenetur non dare monacho prioratum: non enim necesse est quod propter hoc oriatur suspicio mala de monacho. Possent enim esse multae verae causae quare non det ei, praeter illam, quia scilicet invenit eum in confessione peccatorem. Et quod obicitur, quod secundum hoc reportaret incommodum de confessione, dicendum quod non incommodum spirituale, sed hoc temporale.

Ad aliud dicendum quod iuratus Ecclesiae debet episcopum accusare Ecclesiae: non enim debuit iurare episcopo quod servaret ei fidem contra primum iuramentum suum, vel simpliciter contra iustitiam. Quod etsi iuravit, debet tamen accusare eum et agere poenitentiam de secundo iuramento, quia male iuravit. Sicut enim dicitur super illud Ier. 4,2: Iurabis: Vivit Dominus, in veritate etc: " Hos tres comites debet habere iuramentum ; quod si unum defuerit, non est verum iuramentum, sed periurium "; et sunt verba Hieronymi.

Ad aliud dicendum quod si peccatum canonici publicum et notum luerit, tenetur alter accusare eum, licet non praecesserit caritativa correctio ; et non peccat, licet non observet ordinem. Libenter enim servaret si posset. Et praetcrca non se habet in ratione corrcptoris, sed magis inducitur ut testis. Si autem sit occultum peccatum, non debet eum accusare: ad occulta enim peccata non se extendit inquisitio vel potestas inquisitionis.

Ad aliud dicendum quod si peccatum sit publicum, debet qui scit illud accusare, licet timeat scandalum et incertam speret correctionem. Quantum enim in ipso est neminem scandalizat, ex quo iam publicum est; et practerea ipse non est certus de incorrectione. Si vero sit occultum, nullo modo debet.

Ad aliud dicendum quod non est simile de iis qui fuerunt ante Legem vel sub Lege, et de iis qui sunt in tempore gratiae. Isti enim tenentur ad perfectionem Evangelii, alii autem non tenebantur ; et propter hoc apud illos non praecessit caritativa admonitio, apud istos vero debet, nisi aliud infirmet praeceptum.

Postea quaeritur de motivo huius operis. Quaeritur ergo utrum procedat ex virtute iustitiae vel misericordiae: hac enim virtutes circueunt omnia opera. Et videtur quod iustitiae, nam super illud: Inter te et ipsum, Matth. 18, 15, GlossaRabani : " Peccantem zelo iustitiae corrigamus, et poenitenti viscera misericordiae pandamus".

Contra, quod misericordiae, Augustinus in Enchiridion : "Qui corripit aliqua poena emendatoria, eleemosynam dat, quia misericordiam praestat. Multa enim bona praestantur invitis, quia consulitur eorum utilitati, non voluntati".

Respondeo: Iustitia debet esse ibi et misericordia. Iustitia respicit actum, ut peccator corripiatur: misericordia autem modum actus: temperata enim debet iustitia esse, et si possibile est, cum lenitate corrigendus est. Ratio autem tangitur Iob 26, 13: Obstetricante manu eductus est etc. ; ita cum mansuetudine debet educi peccatum. Leo : "Leniter castigatus, reverentiam exhibet castiganti: asperitatis vero nimiae increpatione (offensus), nec increpationem recipit nec salutem ". Gregorius : " Sit amor non emolliens, rigor non exasparans, zelus non immoderate currens, pietas non plus quam expedit parcens".

Postea quaeritur de modo correptionis. Et videtur quod cum asperitate debeat fieri. 2 Tit., 15: Argue, obsecra cum omni imperio. Item, 1 Tit., 13: Increpa eos dure, ut sani sint in fide.

Contra, Gregorius: " Sit amor non emolliens" etc. ut supra. Item, Augustinus, Contra Parmenianum : " Non sit in corrigendo piger, sed corripiat iustus in misericordia"; ergo in mansuetudine debet fieri. Item, II Tim. 4, 2: Increpa in omni patientia: ergo etc.

Solutio: Distinguendus est status corrigendorum. Quidam enim indigent correctione levi, quidam aspera. Si corrigibiles sunt, convenit eis levis correctio ; si vero in malis radicati, dura. Augustinus : " Corripiat iustus in misericordia ; vel si * personam gerit et ratio conservandae pacis admittat, coram omnibus peccantes arguat, ut ceteri timeant ; et separet a communione vel ab aliquo gradu honoris. Et haec omnia cum dilectione corrigendi, non cum odio persequendi".

Quaeritur ultimo, licet hoc ex praedictis aliquo modo possit haberi, utrum propter timorem odii dimittenda sit correctio. Quod sic, videtur. Prov. 9, 8: Noli arguere etc, Glossa: "Non est timendum ne derisor, cum arguitur, contumelias tibi inferat, sed timendum ne tractus ad odium deterior fiat"; ergo videtur quod propter odii timorem dimittenda sit.

Contra, Chrysostomus : "Melius est odium propter Deum quam amicitia propter ipsum. Cum enim amamur propter Deum, debitores eius sumus ; cum vero odio habemur propter ipsum, debitorem eum reddimus "; ergo propter odium non est dimittenda.

Solutio: Aliquando provenit odium ex causa quae deberet excitare ad dilectionem, sed aliquando ex re quae iuste praebet occasionem odii, sicut quando incircumspecte arguit aliquis. Quando vero circumspecte corrigimus, ita quod non eo praebemus occasionem odii, tunc non est dimittendum. Sic intelligitur auctoritas Chrysostomi.