QUAESTIO VII

De reconciliatione fraterna.

Quaeritur de reconciliatione fraterna, ratione huius praecepti dati 5 Matth., 23: Si offers munus tuum ad altare etc. Et primo quaeritur cui datur hoc praeceptum, an lacso, aut laedenti, aut utrique. Et videtur quod laedenti tantum. Augustinus in Glossa: " Si in mentem venerit quod frater tuus habet aliquid adversus te, sed non si tu adversus cum habes "; ergo soli laedenti praeceptum est. Et ibidem : Frater tuus,

" quem laesisti". Item, alia Glossa : " Si fratrem deforis laesisti, reconciliare ei; et si adversarius exstiterit, esto benevolus, ut fiat amicus".

Contra, Chrysostomus : "Mihi videtur melius quod mittit iniusta patientem ad iniusta facientem". Et huius causam reddit ex littera, dicens: "Non dicit 'permuta te', sed 'permutare', hoc est reconciliare ". Laesus autem reconciliatur, et non laedens; ergo hoc praeceptum factum est laeso.

Item, Hieronymus : " Non dicit 'si tu habes aliquid adversus fratrem tuum', sed 'si frater tuus habet aliquid adversus te', ut durior tibi imponatur reconciliationis necessitas". Sed durior necessitas reconciliandi est ut laesus petat reconciliationem: ergo praeceptum fit laeso.

Item in Glossa Augustini : " Si non licet fratri irasci, multo minus in animo retinere quod in odium queat converti ". Sed odium est in laeso ; ergo loquitur de laeso.

Responsio: Glossa Augustini loquitur de debito reconciliationis ad quam homo tenetur: ad hoc enim tenetur quilibet, quod si laeserit aliquem, quod reconciliet eum sibi, saltem quantum in se est: qui vero laesus est, non tenetur facere quod reconcilietur laedenti. Chrysostomus autem loquitur de perfecto: de honestate enim perfectionis est, quod laesus cat ad laedentem et faciat quod ei reconcilietur. Et quod sic intelligat Chrysostomus, patet per id quod sequitur : " Si enim permutaberis, id est reconciliaberis, per amorem qui est in illum, et me habebis propitium, et tunc cum multa caritate poteris offerre munus tuum".

Vel potest dici quod praeceptum est laeso, quia tenetur ire pedibus mentis et reconciliari fratri suo, id est esse paratus ad reconciliationem si laedens petat; et sic forte intelligit Chrysostomus. Unde dicit : " Si enim inflammatus es, quomodo offeres " ? Dicendum ergo quod Augustinus intelligit de reconciliatione veniae, quae fit per petitionem veniae, et hoc competit laedenti soli; Chrysostomus autem de illa quae fit per praeparationem, et ad hanc tenetur laesus.

Ad illud quod dicit Hieronymus, dicendo m quod ipse vocat 'duriorem necessitatem reconciliationis' petere veniam et offerre emendam. Ad haec autem duo tenetur laedens; laesus vero noa tenetur offerre emendam. Unde ipse subdit : " Quamdiu illum placare non possumus, nescio an nostra munera Deo offeramus ".

Sed circa hoc ultimum quaeritur utrum ille qui laesit aliquem et scit quod si petat veniam ab ipso, inflammabitur magis, utrum in die Paschae debeat communicare non petita venia. Si enim petat veniam, scandalizat proximum, cum debeamus proximum servare in caritate quantum possumus. Si non petit et communicat, facit contra hoc praeceptum Evangelii : Vade prius reconciliari fratri tuo: munus enim 'ante altare' offert, qui in Christum credit, secundum Augustinum ; quod oportet fieri in reconciliatione. Quid ergo agendum est ei ?

Respondendum est quod, quando aliquis fecerit multa pro placando adversario, dubitaret tamen adhuc an aliquid omiserit per quod possit placari, tunc non est communicandum: potest enim esse quod aliquid omiserimus, licet nesciamus quid. Si autem sciat se omnia fecisse quae potest facere, tunc potest communicare. Secundum primum casum dicit Hieronymus quod " quamdiu placare non possumus, nescio an munera nostra Deo offeramus". Si autem aliquis fuerit tibi iniuriatus, et credas quod nisi prius adeas ipsum, nunquam petet veniam, sed procedet in peius, tunc teneris facere quidquid potes ut ipse tibi reconcilietur. Unde Augustinus in sermone De verbis Domini : "Vides iniuriatum tibi perire, et negligis ? Peior es tacendo quam ille iniuriando. Quando autem aliquis peccat in nos, habeamus memoriam: non pro nobis, (nam gloriosum est iniurias oblivisci], sed obliviscere iniuriam tuam, non vulnus fratris tui".

Sed contra hoc videtur dicere Chrysostomus , Matth. 18, 17: Sit tibi quasi ethnicus et publicanus etc: " Illi qui non emendat se,

finem imponit dicens: Sit tibi quasi " etc; ergo de vulnere illius non est curandum.

Incendii m quod si aliquis non vult emendare aut petere veniam post canonicam correptionem, tunc est habendus 'quasi ethnicus'; sed propter hoc non debemus contemnere vulnus illius: dicit enim Augustinus quod excommunicati diligendi sunt.

Deinde quaeritur an omni debeamus reconciliari. Et videtur quod sic: Augustinus in Glossa: " Petens veniam si praesens est". Ergo, si servus est praesens, debet dominus petere veniam: est enim servus par domino in quantum est homo.

Quod concedinius, nisi sit periculum contemptus auctoritatis domini. Unde, ubi praesumitur contemptus, non est petenda venia expresse, ut dicatur 'ignosce mihi', sed alloquendo familiarius et blandius solito. Unde Augustinus in sermone De concordia fratrum : "Durum videtur ut dominus a servo debeat veniam petere ; durum videtur si iubeam quod dominus servo, quem iniuste caedendo laesit, sic dicat: Ignosce mihi, Da mihi veniam ; non quia non debeat facere, sed ne ille incipiat superbire. Et si non potest dicere, quia non oportet, 'da mihi veniam', blande illum alloquatur. Blanda enim allocutio veniae est postulatio".

Deinde quaeritur quantum possit homo differre reconciliationem. Et hoc determinat Apostolus, Eph. 4, 26: Sol non occidat super iracundiam vestram. Et quaeritur quare non dicit: 'Sol non oriatur super iracundiam vestram', cum de die ira possit procedere in opus magis quam de nocte. - Et dicendum quod hoc est quia in nocte viget melancholia, et tunc inflammatur ira. Alia causa est quia, cum homo est solus de nocte, plus fervet ira, cum non sit a quo retrahatur. Et hoc est quod dicit Chrysostomus : " Formidavit Apostolus noctem, ne solum assumens vulneratum, gravius vulnus operetur. In die enim multi sunt circumstantes et retrahentes, sed in nocte maior tempestas fit, et tunc diabolus magis accendit iram". De malo solitudinis dicit Seneca : " Nemo est ex imprudentibus qui relinqui sibi debeat. Tunc mala consilia agitant: tunc aut aliis, aut sibi ipsis futura pericula struunt; tunc cupiditates improbas ordinat: tunc quidquid aut metu aut pudore celabat aliis exponit: tunc audaciam acuit, libidinem irritat, iracundiam instigat ". Et alibi : "Magna pars peccatorum tollitur, si peccatori testis assistat". Et alibi : "Omnia nobis mala solitudo persuadet".

Deinde quaeritur an teneamur reconciliare alios discordantes. Quod sic, videtur. Dicit enim Chrysostomus : "Pacificemus inter se discordantes, committentes nos inter parces". Et hoc probat per legem Exodi : "Inimicorum asinos sublevare oportet ; ergo multo fortius inimicorum animas".

Respondeo: Si possum eos pacificare commode et sine scandalo, et videam quod aliunde non possunt pacificari, tunc teneor.

Deinde quaeritur utrum post reconciliationem teneamur ad ostendendum omnia signa pristinae amicitiae. Quod videtur, quia viso signo quocumque rancoris, offenditur proximus ; ergo nullum [signum] rancoris est ostendendum. Item, dicit Augustinus : "Licet inimicum non diligerem ergo multo magis licet signa dilectionis non ostendere.

Respondeo: Post reconciliationem debemus erga reconciliatos signa communis amicitiae habere, ut salutare et loqui ; signa tamen familiaritatis prioris non teneor ei ostendere, ut est revelare secreta et hujusmodi. Quod autem dicit Augustinus, 'licet inimicum non diligere', id est dilectionis signa, sicut dictum est, non ostendere; et sumitur ibi 'dilectio' pro 'signo'.

Item, cum solus Deus dimittat peccata , quomodo dicitur homo peccatum proximo dimittere ? - Dicendum quod Deus dimittit peccata dimittendo offensam suam et delendo peccatum ipsum ; homo vero potest dimittere offensam suam, sed non potest dimittere peccatum ; et ideo dicitur quod solus Deus dimittit, quia solus Deus delet.

Item quaeritur an liceat petere vindictam. Et videtur quod sic. Dicit Augustinus : " Omnis Christi actio nostra est lectio". Sed Christus vindicat suas iniurias et alienas: unde ad Hebr. (10, 30): Milii vindicta et ego retribuam, Glossa: " Alienas iniurias vindicat et suas".

- Item, II Reg. 14,7, de muliere Thecuite, quae dixit ad David: Universa cognatio consurgit adversus ancillam tuam dicens: Trade eum qui occidit fratrem suum, ut occidamus eum pro anima fratris eius, quem interfecit; ergo licebat eis occidere eum.

Item, Num. 35, 19: Propinquus occisi statim interficiet eum; ergo non solum iudici, sed etiam cuilibet licet accipere vindictam de proximo suo; multo magis de se ipso.

Item, vindicta est species iustitiae ; videtur ergo quod homo possit se vindicare, cum alia opera iustitiae liceat tacere.

Praeterea, Deus in se ipso non [iniuriatur], sed in servo suo; ergo servus magis: ergo ad ipsum spectat magis accipere vindictam.

Item, licet accipere emendam ; sed quid est emenda nisi quaedam vindicatio ?

Contra, Rom. 12, 19: Non vosmetipsos defendentes, carissimi. Et ad Hebr. 10, 30: Mihi vindicta. Levit. 19, 18: Non quaeras ultionem.

Item, Marc. 11, 25: Dimittite, si quid habetis versus aliquem, et dicit Interlinearis : " Si quid querimoniae"; ergo videtur quod non liceat movere querelam de iniuria sibi illata coram iudice.

Item quaeritur quare Dominus magis sibi retinuit proprie vindictam et gloriam quam misericordiam, cum ei tamen proprium sit misereri, id est quare non licet cuilibet facere opera iustitiae, nisi datum sit ei a Deo, licet autem cuilibet facere opera misericordiae.

Solutio: Concedo quod omnis Christi actio etc. ; sed cum ipse sit iudex, et non nos, non sequitur quod (si) ipse vindicat, quod etiam nos possumus vindicare. Ier. (29, 23): Ego sum testis et iudex.

Quod obicitur: Tota cognatio etc, ut occidamus, id est ut trahamus ad iudicem, quod occidat.

Ad tertium respondeo quod intelligitur, secundum Glossam super eumdem locum, de homicida convicto et expulso a civitate refugii.

Ad quartum patet solutio, cur licet aliqua opera iustitiae facere, et non licet illud cuilibet, sed soli Deo: quia ipse solus propria auctoritate a quocumque potest exigere vindictam; et praeterea Deus exigit vindictam ut ordinet peccata ad decorem iustitiae, quod homo nec scit facere nec potest.

Ad aliud dicendum quod ultio respondet peccato; solus Deus est in quo peccatum non est, et ita in quo nil vindicandum ; unde ei reservatur vindicta. Ioan. 8, 7: Qui sine peccato est etc, quasi dicat: non debet vindicare, in quo est ab quid vindicandum (vel) ulciscendum. Sed bene habemus a nobis quo moveamur ad opera misericordiae, nam naturaliter sumus in miseria; unde Prov. 19, 22: Indigens misericors. Et eodem modo dicendum est de gloria, quia nihil habet homo a se unde glorietur, sed a Deo, I Cor. 4, 7: Quid habes quod non accepisti ? sed Deus a se ipso habet omnia.

Ad aliud dicendum quod homo petendo emendam, petit quod suum est; unde, si quis opprobria dixit mihi, in quo imminuta est fama mea, et illud non possit restitui, possum tamen repetere aestimationem damni; sicut si aliquis accommodat equum, si equus moritur, restituit pretium. In his omnibus non propria, sed communis rei utilitas finaliter attendenda est.

Quaeritur quid sit dicere 'dimitte proximo petenti te'. Si culpam, contra: solus Deus dimittit culpam, Marc. 2,7. Si poenam, ergo tenemur non conqueri coram iudice.

Ad idem, in GlossaMarc. 11,25, supradicta , ubi dicitur quod dimittamus, si quid habemus querimoniae.

Et praeterea videtur quod si sit familiaris valde qui iniuriatus est, tenetur (offensus) ad eamdem familiaritatem: aliter non videtur dimittere totam poenam, quia privat eum aliquo modo, si minor sit familiaritas. Si dicas: non omnino punire, sed aliquantulum, tunc videtur potius debere dicere 'remitte' quam 'dimitte'.

Item, videtur quod rancor cordis dimittendus sit, et hoc debet sufficere. Dicitur enim : Si non dimiseritis ex corde, quasi dicat: sufficit ex corde dimittere.

Sed tunc obicitur: rancor est affectio animorum, et affectiones non subsunt libero arbitrio; ergo non tenemur dimittere rancorem.

Respondeo: Debemus dimittere poenam nobis debitam pro iniuria, poenam dico quam voluntas nostra libidinosa et improba et inordinata dicar nobis inferendam ; non tenemur autem dimittere poenam debitam et ordinatam et rationabilem. Unde dimittit peccatum proximo, qui non vult ut puniatur nisi poenitentia ordinata: vult enim bonum ei et servit eius utilitati, licet non voluntati. Unde et eleemosyna est peccatum dimittere, et eleemosyna est peccatum ordinate punire .

Ad aliud dicendum quod omnes tenemur dimittere rancorem ex corde. mortalem scilicet, et affectum rancoris. Tamen credo quod imperfectus non tenetur ad signa communia dilectionis, ut est salutatio et huiusmodi, maxime si praesumit quod ex hoc facilius iniurietur ei. Sed tamen si videret [eum] in ultima necessitate, tenetur ei consulere et succurrere. De perfecto autem dico quod tenetur ad signa caritatis communia, non tamen tenetur ad revelationem secretorum suorum, sicut prius dictum est ; nec ex hoc subtrahit aliquod beneficium, sed magis pracstat quam si secreta sua ut prius revelaret.

Quod obicitur, quod rancor non subest libero arbitrio, dicendum quod est rancor passio, et iste non subest libero arbitrio: et est rancor voluntatis nocendi. et iste subest et est dimittendus.

Item quaentur utrum de iniuria nobis illata liceat coram iudice conqueri. Et videtur quod non. Luc. 6, 37: Dimittite et dimittetur vobis, Glossa: " Dimittite iniurias", id est culpam, non poenam.

Contra, Marc. 11,25: Dimittite si quid habetis, Interlinearis : " Querimoniae ". I Cor. 6,7: Omnino delictum est in vobis : " Tale peccatum est litigare, cum pax esse debeat". Et ibidem Augustinns dicit quod "peccatum est iudicium habere contra aliquem. Sed ne excuses quod iuste hoc egeris, quia pateris iniuriam, quam iudicis sententia a te amoveri vis, quia sequitur : Quare non magis iniuriam accipitis "?

Solutio: Homo potest dupliciter considerari: ut singularis persona et discreta, vel ut pars propriae reipublicae. Si repetat sua ut sibi, scilicet ut singulari personae, peccat, saltem venialiter; et sic intelliguntur omnia quae videntur facere [pro hoc] quod non licet sua repetere coram iudice. In quantum vero est pars populi, et prout utilitatem publicam respicit et pacem proximorum, potest repetere ; et secundum hoc intelliguntur ea quae videntur dicere quod licet sua repetere.

Item, Deus primo et principaliter est diligendus ; ergo opera dilectionis primo sunt exhibenda ei; ergo prius est offerendum Deo quam reconciliandum proximo.

Contra: qui praecepto Dei obedit, munus ei offert.

Item, super illud : Vade prius: " Non munus repellit, sed caritatem proximi quaerit, sine qua nemo ad caritatem Dei pervenit ; unde prius caritatem proximo exsolvat, qui munus suum Deo placere optat". Expone: 'pervenit', id est perfecte venit ; vel sic: id est non apparet pervenisse. Auctoritas non excludit (?) converti ad Deum, sed prius oportet converti ad proximum, ut praedicta glossa testatur.

Item, Chrysostomus : " Nisi quem factis laeseris, factis placaveris, sine causa oras Deum, sine causa eleemosynas facis de rebus quibus alios spoliasti. Si cogitatu offendisti fratrem, cogitatu reconciliare: si factis offendisti, factis reconciliare".

Con?ra, Augustinus : " Absurdum est fratrem transmarinum esse quaerendum ", si ita accidenti unde Glossa super illud: Vade etc. dicit: "Non pedibus, sed animo humili te prosternas in conspectu illius cui oblaturus es, vel petendo veniam si praesens est". - Item, Glossaibidem: " Non prohibet offerre sine caritate, sed prohibet non habere caritatem in offerendo. Praccipit enim caritatem proximi in Veteri et in Novo Testamento ".

Item, tenetur* reconciliari singulis membris in lacsionc unius? Quod videtur, quia scandalum morbus est contagiosus, et auctoritas est , quod "noxia publica publico egent remedio".

Item, Augustinus exponit: " Notandum quod non dicit si tu habes aliquid adversus fratrem tuum', sed 'si frater tuus habet aliquid adversum te'. Tunc enim frater noster adversus nos aliquid habet, cum nos laedit. Pergendum ergo ad reconciliationem, et si veniam postulare voluerit quod in nobis peccavit, clementer est dimittendus. Si autem contumax et superbus perseveraverit ille qui in te peccavit, non necesse est ut tu veniam ei postules ; sed tamen propter Deum ex corde dimitte. ut securus, accedens ad altare, dicere possis : Dimitte nobis debita nostra " etc. Haec tamen distinctio in hac reconciliatione servanda est: ut si is qui alium laesit, temporale damnum intulit, iuste restituat; si autem per convicia tantum proximo fecit iniuriam, sufficere creditur sola veniae postulatio ad satisfactionem. Unde sequitur : Et tum venietis, offeres munus titum.