Admonitio In Subsequentem Altercationem.

Epistolae CLXXVIII locum in superioribus editionibus hactenus occupavit supposititia isthaec Altercatio, quamvis se ipsa res prodat indiciis cum certis, tum 1154 manifestis. Narrat quidem Augustinus in epistola, quae nunc ordine est CCXXXVIII, se cum Pascentio de fide coram disputasse: verum in illa disputatione obtinere ab adversario non potuit, ut notarii exciperent quae dicebantur; hujus autem Altercationis acta sic referuntur, quasi omnia a notariis de verbo excepta fuerint: illa disputatio Carthagine habita fuit, juxta Possidium c. 17; haec in titulo praenotatur acta Hippone. Atque huic praefuisse fingitur Laurentius quidam judex, qui Laurentius in exordio significat altercationem aliquam vehementem inter partes pridem praecessisse; at in illa Carthaginensi disputatione nullus praesidebat judex; intererant tantummodo honorati viri aliquot, rei gestae testes futuri; neque ante illum diem colloquium ullum cum Pascentio habuerat Augustinus, uti ex eadem epist. CCXXXVIII, n. 8, intelligitur.

Superest igitur ut haec altera dicatur esse Altercatio posterius habita. Atqui Possidius unicam agnoscit collationem cum Pascentio; cujus collationis exitum, necnon epistolas ejus occasione postea ultro citroque scriptas memoriae mandavit perquam diligenter; haudquaquam silentio missurus secundam solemnioremque coram judice collationem, si ipsi nota fuisset, praesertim in qua judex sententiam dixisset secundum Augustinum. Adde nullam hujusce collationis mentionem fieri in Retractationum libris, tametsi alias, quaecumque in scriptis relictae sunt, collationes recenseat Augustinus; nec dubitare liceat, quin Retractationes ediderit aliquanto post illud tempus, quo ipse Pascentium aetatis ac dignitatis merito superiorem habebat, ut dicitur hic et in epist. CCXXXVIII, n. 1.

Jamvero dum istius Altercationis gesta percurris, initio quidem credas dies nonnullos a primo congressu ad hunc secundum effluxisse. Quod enim hic a Laurentio dictum legis, si post illud totum quod pars parti, persona personae convicii intulit pridem, etc., ad ea procul dubio referas, quae de primo congressu recitantur in epist. CCXXXVIII. Et certe inter utrumque congressum aliquod admittendum fuerat intermedium tempus, quo nimirum ambae partes Carthagine venirent Hipponem, utque eas ad se mutuo mitterent epistolas, quas ante posteriorem congressum datas fuisse liquet. Attamen Pascentius continuo inducitur de superiori congressu sic loquens, quasi pridie habitus fuisset: Et quoniam hesterna die, inquit, cum laudabiliter sanctum virum . . . Auxentium nominarem, et quem idem vir e duobus fuisset secutus, utrum Arium an Eunomium idem frater Augustinus scrupulosius inquireret; ego anathema continuo memoratis Ario et Eunomio dicere non dubitavi, flagitans ut ipse quoque ὁμούσιον anathematizaret, eo quod scriptum in Libris dominicis minime reperiatur, etc. Id videlicet reipsa gestum fuit in prima collatione juxta epist. CCXXXVIII, n. 4, nisi quod illud de Auxentio non ipse Augustinus quaesivit, sed Alypius. Neque, opinamur, quisquam suspicabitur hoc rursum contigisse altero die, qui Altercationem secundam proxime praecesserit. Quis etenim in animum inducat querelam eamdem adversus ὁμούσιον motam fuisse iterum a Pascentio, atque ipsum ad solemne certamen coram Laurentio praeside descendisse ut id 1155 unum etiam tertio obtenderet, nempe quod ea vox scripta in Libris dominicis non reperiatur; posteaquam ipsum Augustinus ex voce Ingeniti, quam Pascentius de Deo Patre usurpaverat, tam egregie confutasset in primo certamine, uti in epist. CCXXXVIII narratur?

Ad haec res hic agitur admodum frigide ab utraque parte, adeo ut sibi invicem vix respondeant nisi interloquente et compellente Laurentio. Et sane pseudo-Pascentius ille non eum refert Arianum comitem, qui a Possidio describitur, fidem catholicam atrociter ac jugiter oppugnans, et quamplurimos sacerdotes Dei, simpliciori fide viventes, dicacitate ac potestate exagitans ac perturbans; denique post primam collationem magis magisque iratus et furens, mendacia multa pro fide sua falsa jactans. Neque felicius alter Augustini personam agit; pauca opportune, multa inerudite, perturbate omnia atque indigeste proferens, nihilque resipiens eam disserendi facultatem, qua instructus Augustinus aliis in disputationibus eminere solebat.

Nunc ad dictionem si animum advertamus, abhorret longe ab Augustini stilo, ut mox videre est in hisce loquendi formulis: O nobilissime fidei vir praesidens. Circumamictus verae carnis trabea. Veridicus ille secretorum interpres divinorum Joannes. Tanquam de immanitate non pervident trabis. Ubi et ipsa caro voluit de Virgine nasci dominica. Qua dicit intimatque Dei mortalibus secreta. Quid plura? Eadem est personarum omnium loquela, unum dicendi genus per totam Altercationem; quam nimirum una manus stilusque unus exaravit. Sed mirari subit illud quod in epist. CCXXXVIII, n. 9, legitur, Pro fide quam Reipublicae debes, non times maledicta provincialium; pro fide quam Christo debes, times calumnias Episcoporum: huc translatum fuisse hoc pacto, quasi ab Augustino dictum sit, Fidem Reipublicae debens Pascentius, fidei quoque suae, quam Christo debet, . . . dignetur nomen edicere. Quid enim ad rem minus apposite? Porro eadem ex epistola ductum est id, quod additur continuo de Pascentii potestate et aetate, praeter alia nonnulla.

Illud tandem haudquaquam praetereundum silentio, Augustini ad Pascentium epistolas contineri in nostris Mss. sexdecim, quo ex numero ne unus quidem codex adjunctam habet Altercationem illam: quam nonnisi seorsim reperire nobis licuit in tribus Mss., scilicet Laudunensi, Arnulfensi et Corbeiensi, qui omnes praedictis epistolis carent.

Quae cum ita sint, jam intelligis, erudite lector, nos ut id opusculi genus spuriis scriptionibus accenseremus, adductos fuisse multis et gravibus causis. Quibus postremo loco accedit non levis conjectura de vero ipsius auctore Vigilio Tapsensi episcopo, qui Vandalis arianam haeresim in Africa propagantibus, cum repugnare palam pro catholica fide disputando non sibi liceret, emisit in vulgus opuscula quaedam contra Arianos, inditis nominibus insigniorum Ecclesiae doctorum, Athanasii, Ambrosii, Augustini; et inter alia librum contra Felicianum Augustino tributum falso in superioribus editionibus, tom. VI, necnon hanc ipsam qua de agitur Altercationem, uti suspicamur ex similitudine 1156 et affinitate, quae inter eam aliasque Vigilii lucubrationes intercedit. Exempli gratia, quemadmodum in Altercatione Athanasii cum Ario, exhibet ille Probum cognitorem et judicem, qui initio adjuvat partes Arii, ut in fine secundum Athanasium ferat sententiam: ita hic nn. 5 et 7, Laurentius cognitor et judex favet nonnihil Pascentio, adeo ut eidem judici divinum judicium minitetur pseudo-Augustinus, cui demum pseudo-Augustino certaminis palmam Laurentius adjudicat. In illa paucis momenta sua proponit Arius, ut ab Athanasio multis refellatur: in hac Pascentius vix loquitur quidquam, nisi quo disputandi materies praebeatur pseudo-Augustino. Praeterea in utraque Altercatione occurrunt pares loquendi formulae, nempe in illa Probus: Quemadmodum credatis, inquit, decenti prosecutione signate. Et aliquanto post: Id quoque Athanasius sua prosecutione designet. In hac autem Laurentius, n. 5, dicit: Advertisne . . . . quid sua prosecutione designet, etc. Itaque methodus, stilus, sententiae, auctorem unum eumdemque referunt Vigilium. Is porro scribebat versus finem quinti saeculi. Unde minime mirum est Altercationem cum Pascentio sub Augustini nomine laudari a veteribus, uti laudatur non modo in Bedae vulgata collectione ad I Cor. XVI, et Philipp. II, quam collectionem Floro diacono Lugdunensi, qui medio saeculo nono floruit, tribuendam esse probatur in veterum Analectorum tom. I; sed etiam in ea, quae ibidem Bedae asseritur, hactenus inedita, scilicet ad I Cor. XVI.

Consule Bernardum Vindingum e familia Augustiniana Theologum, qui id operis spurium esse ante nos existimavit in Augustiniano Critico ad tomum II et ad tomum VI; quo posteriori loco recenset quindecim opuscula ab auctore, ut putat, uno et eodem profecta. Horum vero plurima Vigilio Tapsensi jam ab eruditis tribuuntur.