Pauli Galeardi Ad Librum S. Philastrii De Haeresibus Praefatio.

1053C 1. Philastrii nomen inter ecclesiasticos scriptores, jamdiu ab ipso antiquitatis aevo adeo notum est, ut non alicujus verbis indigeat, quo magis clarescat, aut illustretur. Fuit enim Gaudentii Brixiae episcopi in sede Brixiana antecessor, a quo etiam non uno 1053D in loco eximiis laudibus celebratur ; ejus vero liber de Haeresibus cum primum vulgatus fuit, tanta famae celebritate viguit, ut non solum prior ante alios hujus argumenti scriptores, atque adeo ante ipsum Epiphanium ab Augustino memoretur, verum etiam vel ex ipso Philastrii Opere, qui tanto plures quam Epiphanius haereses enumeravit, inferat Augustinus, quam difficile sit tractatum de Haeresibus conscribere, atque hinc excusationem sibi petat ab hujusmodi Opere suscipiendo, scribens ad Quodvultdeum 1054C . Licet enim Epiphanium Philastrio doctiorem pronuntiet, non tamen propterea factum affirmat ut ille pauciores, hic plures complexus sit haereses, quod multa a Philastrio inter haereses numerentur quae vere haereses non sint; de quo hunc bene multi 1054D jampridem cum Bellarmino , novissime vero Bochortus , et Caveus accusant: sed quod aliud uni eorum videretur esse haeresis, aliud alteri. Hoc autem omnino definire, difficile revera esse monet idem Augustinus; et profecto quamvis minime inficiari velim, Philastrium in hoc de Haeresibus libro, fortasse non uno in loco, plus religionis zelo, et Catholicae veritatis amori, quam judicio, diligentiaeque tribuisse; notum est nihilominus αἱρέσεως appellationem late patere, et quandoque non tam errorem 1055A in Fide, quam institutum, aut sectam aliquam designare; qua notione utitur Augustinus loquens de sectis variis Philosophorum ; immo occurrit saepius eodem sensu etiam in Actis Apostolorum XXIV, 5, προτοστάτην τῆς τῶν Ναζαραίων αἱρεσεως, auctorem, et praesidem sectae (haeresis) Nazaraeorum; ibid., 14, κατὰ τὴν ὁδὸν ἥν λέγουσιν αἵρεσιν secundum sectam quam dicunt haeresim; et XXVI, 5, ὅτι κατὰ την ἀκριβεστάτην αἱρεσιν της ἠμετέρας θρησκείας ἔζησα φαρισαῖος, quod secundum exquisitissimam sectam (haeresim) nostrae religionis vixerim Pharisaeus. Recte igitur Melchior Canus de locis Theologicis lib. 12, c. 8, animadvertit, nomen haereseos apud Graecos veteres, et Latinos auctores generale esse, et unamquamlibet sectam designare, ut Platonicam, Stoicam, Peripateticam; 1055B licet Christiani deinde scriptores contracto vocabulo haeresim vocem sectam, et divisionem, qua quis a communi se Ecclesiae Fide sejungit. Apud Augustinum II contra Cresconium cap. 4, haeresis est diversa sequentium secta; et in libro de Singularitate clericorum, auctor ejus Operis, quisquis tandem ille sit, antiquus certe, et saltem Origeni, aut Cypriano aequalis, haeresim vocat eam , quae tum maxime Ecclesiae mores invaserat Agapetarum corruptela.

2. Quo pacto Philastrii nomen scribi, atque efferri debeat, non satis constare videtur; Philaster enim, ac Philastrius promiscue apud antiquos nomen hoc usurpari video. Augustinus in epistola ad Quodvultdeum, postquam non semel Philastrium dixerat, rursum in Catalogo c. 41 sic habet: 1055C Philaster Brixianus episcopus; dein c. 45, Philaster ponit ambos sub singulis, et propriis numeris; c. 53, Philaster vero et hanc eis tribuit abstinentiam; et sic semper ubicumque in eo Catalogo Philastrium nominat. Philaster item legitur in Actis concilii Aquileiensis initio , et paulo post: cum episcopis Aquileiae in Ecclesia considentibus (post Justum Gallorum legatum) Philastro episcopo Brixiano ; deinde infra: Philaster episcopus Brixianus dixit . Philaster quoque dicitur Gregorio Magno lib. VI, ep. 15: Philaster in libro quem de Haeresibus scripsit; et auctori Praedestinati c. 52: Philaster scribit, Macedonium Spiritum sanctum deitatem Patris, et Filii dicere. Contra vero Philastrius constanter appellatur a Gaudentio serm. 21, qui est de vita et obitu Philastrii 1055D episcopi praedecessoris sui ; uti etiam in Praef. ad Benivolum : imbutum te admirabilibus doctrinis Apostolici per omnia viri patris nostri Philastrii; et Serm. 16, de Ordinatione sui : post illam venerandae memoriae patris mei Philastrii eruditissimam vocem. Philastrius item vocatur a Ramperto in Sermone de Translatione beati Philastrii , ut Recentiores transmittam, auctorem Appendicis ad Ildefonsum 1056A de Scriptoribus Ecclesiasticis c. 3, Joannem Trithemium c. 84, aliosque complures, quibus Philastrium potius quam Philastrum nominare placuit. Filastrius quoque, quamvis initio nominis sexta littera loco φ adhibita, occurrit in duplici inscriptione, quae eorumdem Brixianorum mss. ope servata, a nobis profertur in Notis ad Sermonem Ramperti : Assumptio Beatissimi Pp. Filastrii; et Filastrius Beatissimae Memoriae Hic Requiescit In Pace; quo pariter modo legitur hoc nomen in rhytmo, seu carmine acrosticho de Philastrio ad calcem Sermonum Gaudentii , ubi nomen hoc ita effertur: Filastrius Bricsiensis ( sic) Praesul; sicut et in cod. ms. bibliothecae Saibantis Veronae n. 244, qui a nobis laudatur in Notis 1056B ad Gaudentium ; in eo enim haec habentur: In Brixia civitate depositio Filastrii ipsius civitatis episcopi. De nominis origine non valde nobis laborandum puto. Pauca quaedam notavit cl. vir Joannes Albertus Fabricius in praef. editionis Hamburg. anni 1721, sed ea tanti non sunt, ut certum inde nominis ἔτυμον petere debeamus. Sunt qui velint, ut ipse ait, Filastrium Latine a filiastro derivatum, quod verbum pro privigno posterioribus saeculis usurpatum est, parva quidem immutatione, verum Fabricio ipsi origo haec non satis probatur; quin potius veriorem eam putat, qua Graece Philastrius amantem siderum sonat. Profecto Filiaster vocatur hic noster etiam a Petro de Natalibus Equilino episcopo I. VI Catal. Ss., c. 115, de finitione autem vocis haec habet Perottus 1056C Cornucop. p. CIX: Catullus nomen proprium est, a quo fit Catulaster, sicut ab Antonio Antoniaster. Sunt autem hujusmodi nomina in aster, et astra, et astrum desinentia, non diminutiva, ut aliqui putant, sed potius imitativa. Et paulo post: Filiaster, quo quidam pro privigno utuntur, non parvus filius, sed qui imitatur filium; et Parasitaster, non parvus parasitus, neque enim diceretur a Comico Parasitaster parvulus, sed qui imitatur parasitum.

3. Philastrii genus aeque ac patriam ignoramus. Gaudentius eum Abrahamo comparans, ejusque filium, Fidei atque operum exemplis dicens, haec habet : Credens Deo Fide plenissima, exiit et ipse de terra sua, et de cognatione sua, et de domo patris sui, et sequebatur verbum Dei, ab omnibus saeculi impedimentis 1056D exutus. Et paulo post: circumiens universum pene ambitum Romani orbis, Dominicum praedicavit verbum, Pauli apostoli idoneus imitator exsistens. Magna sane Philastrii laus, qua eum Gaudentius Abrahamo, et Paulo quodammodo aequare videtur; sed quamvis dicat, exiit de terra sua, et de cognatione sua et de domo patris sui, ubi rem ipsam propius attingere cernitur, nihil porro addit, quo patriam nobis, 1057A aut Philastrii genus ostendat. Nihil de hoc Rampertus , nihil alius quispiam; quin potius in eo rhythmo seu carmine de Philastrio quod paulo supra laudavimus, quodque antiquius esse constat saeculo nono, aperte dicitur, jam tum cujas esset Philastrius omnino ignorari. Ejus rythmi haec sunt verba :

Turribus quorum genitus hic fuit,
Nullus ex nobis meminit, sapit nec:
Scimus hoc sed nos, Abraham beatum
Esse secutum.
Qua igitur ratione ductus, Hispanum, eum vocet Ughellus , gente forsan Italum Caveus , minime perspicio; non enim crediderim Ughello aut Caveo innotuisse quod siluit Gaudentius, quodque octavo, aut nono saeculo minime compertum fuit. Porro Philastrii res gestas recenset Baronius ad A. C. 369, n. 1057B 27, quo in loco Gaudentii testimonio usus, in summa ejus laude ponit, quod Mediolani Auxentio Arianae haereseos propugnatori, invicta constantia restiterit; atque ea de causa flagris caesus, strenue pro Fide Catholica tuenda certaverit. Testimonium Gaudentii est hujusmodi: Sancto enim Spiritu plenus (de Philastrio loquitur) non solum contra Gentiles et Judaeos, verum etiam contra haereses omnes, et maxime contra furentem eo tempore Arianam perfidiam; tanto Fidei vigore pugnavit, ut etiam verberibus subderetur, et in corpore suo stigmata Domini nostri Jesu Christi portaret. Nam et in Mediolanensi urbe idoneus olim custos Dominici gregis fuit, Ariano repugnans Auxentio, priusquam beatus eligeretur Ambrosius . Haec Gaudentius de Philastrio, quatuordecim annos, ut 1057C ipse ait, post ejus obitum, Brixiano populo commemorabat; ac proinde A. C. 401 si Philastrii κοίμησις, et Gaudentii successio, ex communi Scriptorum calculo conferatur in annum 387, ut plerique, ne dicam fere omnes, faciunt; quamvis Samuel Basnagius Flotte-Manuillaeus Philastrii mortem anno 386 collocet , quo in loco praeclarum etiam Gaudentii de Philastrio elogium Annalibus suis consignat. Ante Ambrosii assumptionem ad Mediolanensem cathedram, Philastrii certamina statuenda esse, Gaudentii testimonium sane evincit; quare Baronius ea recenset ad A. C. 369 , quando nempe Auxentii dolis, Hilario Pictaviensi episcopo Mediolano discedere compulso (quod anno 365 contigisse recte animadvertit Pagius , post ejus discessum remansisse Philastrium Mediolani, 1057D ut quoquo modo posset, Catholicum populum fidelem in officio contineret, idem Baronius conjicit . Itaque cum Ambrosii electio in annum incidat 374 , hinc si Baronii conjectura probetur, plane consequitur, Ecclesiae Mediolanensis tutelam ac defensionem, intra id decennium, quod ab anno 365, ad annum 374, intercedit, Philastrio esse assignandam; 1058A hoc enim temporis intervallum non obscure Gaudentii verba indicant: in Mediolanensi urbe idoneus olim custos Dominici gregis fuit, Ariano repugnans Auxentio, Priusquam Beatus Eligeretur Ambrosius. In eodem rhythmo de Philastrio, ea quae Catholicae Fidei tuendae causa Mediolani passus est, his versibus designantur :

Regis aeterni amabilis minister,
Perfidae sectae monita, magis sed
Arianorum fore falsa dixit
Semper ubique
Intimo sensu veluti repugnans.
Sedulis flagris sua membra fundunt
Caesa currentem rosei coloris
Saepe cruorem.
Et paulo post:

Sed tibi, Auxenti, miser, imperite,
Restitit fortis Fidei vigore.

1058B 4. Fuisse Philastrium jam tum episcopali dignitate ornatum, cum pro Ecclesia Mediolanensi tot, tantisque se discriminibus objecit, vel ex eo conjici potest, quod parum omnino profuisset, privatum hominem in re tanti momenti, primipilum se, ac ducem Catholicis partibus exhibere; praesertim cum obsistendum esset Auxentio Ariano episcopo, qui Dionysio e Mediolanensi sede exturbato , Valentiniani imperatoris auctoritate fretus (eum enim fraudibus suis, technisque deceperat) nihil non audebat, nihil non obtinebat; Hilario ipso, ceu turbarum, et discordiarum auctore, Mediolano abire jusso . Accedit quod caeteri quoque Catholicae causae patroni, quibuscum Auxentio maxime negotium fuit, episcopali erant munere insignes; Eusebius 1058C nempe Vercellensis praesul, Hilarius Pictaviensis, et Evagrius Antiochenus, quem licet quisnam esset, ignorare se fateatur Baronius , Antiochenum tamen episcopum fuisse, perspicue docet Pagius . Verba item Gaudentii, quibus Philastrius dicitur in Mediolanensi urbe Idoneus Custos Dominici Gregis, episcopum aperte ostendunt, cum nonnisi episcopis populi custodia mandetur, iique dumtaxat, idonei Dominici gregis custodes vocari possint. Neque id movere nos debet, quod indignum Episcopo videatur, flagellis ac verberibus subdi; nam eodem modo mulctatum Eusebium quoque Vercellensem episcopum sub Constantio imperatore ab Arianis legimus in causa Athanasii; idque nos docent Acta passionis, seu Vitae S. Eusebii episcopi Vercellensis, 1058D quae ex vetustissimo cod. ms. Monasterii Nonantulani protulit Ughellus in episcopis Vercellensibus , in quibus haec habentur : Currentes autem Ariani abstraxerunt eum, rapiendo beatum Eusebium de consortio episcoporum, fortiterque eum verberibus flagellantes, semivivum reliquerunt; et paulo post: Item verberibus caesum interrogabant, si jam 1059A consentiens confiteretur. Consuetum Arianis facinus ostendit Athanasius in epist. ad solitarios: Dant igitur litteras (Eusebiani nempe, hoc est Ariani) ad Philagrium, auctoresque sunt, ut ille quamprimum cum Gregorio in Aegyptum abeat; ac statim jam inde episcopi flagellabantur, et acerbis vinculis constringebantur. Deinde mox ibi: Heu mihi quot ibi episcopi virgis concisi sunt! Et infra de iisdem Arianis loquens: Missis a Liberio (papa) ad Caesarem Eutropio presbytero, et Hilario diacono, alterum eorum, nempe presbyterum, in exsilium misere: alterius vero terga, detractis vestibus, flagellis conciderunt, flagellatumque extorrem fecere. Martinum Turonensem, cum haeresis Ariana per totum orbem, et maxime intra Illyricum pullulasset, publice virgis caesum narrat Sulpicius 1059B . Felix abbas, una cum Fulgentio qui postea fuit Ruspensis episcopus, flagellis caesi, jussu cujusdam Ariani presbyteri, memorantur ab auctore Vitae beati Fulgentii c. 10 et 11 .

5. De tempore quo Philastrius sedere in episcopatu Brixiano coeperit, non liquet. Eum ante annum 365, quo Hilarius Mediolano abire jussus, episcopatus gradum tenuisse, ea quae mox dicta sunt, persuadere possunt; quare Baronius ipse ubi de certaminibus ab episcopis cum Auxentio Mediolani habitis disserit, Philastrium cum Eusebio Vercellensi, et Evagrio Antiocheno conjungit ; quin etiam paulo post recensens Auxentii flagitia, quibus episcopos Catholicae Ecclesiae vexabat, Philastrium expresse episcopum vocat . Quod sententiae huic 1059C refragari videatur, illud porro est perpendendum; nempe cum in concilio Aquileiensi, quod anno 381 celebratum est, inter episcopos descripti recenseantur, quartus ordine Limenius Vercellensis, quintus vero Anemius Sirmiensis, hosque constet longe post annum 365 factos esse episcopos; minime putari posse Philastrium Limenio et Anemio esse episcopatu antiquiorem, eo quod in eodem concilio describatur octavus. Ferebat enim disciplina, ut conciliis episcopi, tam in sedendo quam in subscribendo ordinem servarent, quo fuerant ad episcopatum evecti; ut prodit aperte Gregorius l. IX, ep. 108 edit. Ben. (al. 113) . in qua Metropolitae, loco et honore servato, subdit: Caeteros vero episcopos secundum ordinationis suae tempus, sive ad consedendum in 1059D concilio, sive ad subscribendum, vel in qualibet alia re, sua attendere loca decernimus. Concilium Bracarense I, can. 24: Conservato Metropolitani episcopi primatu, caeteri episcoporum secundum suae ordinationis tempus, alius alii sedendi deferat locum . Limenium 1060A vero et Anemium longe post annum 365 episcopos fuisse factos, illud ostendit, quod Limenius Vercellensis Ecclesiae post Eusebii obitum antistes creatus fuerit, Eusebii autem obitus a Baronio consignetur anno 371 ; Anemium vero aut ipso anno 380 qui proxime Aquileiense concilium anno 381 celebratum praecessit, ad episcopatum Sirmiensem provectum fuisse, ut putat Baronius , vel certe post annum 374, cui Ambrosii electio ad Mediolanensem cathedram assignatur, statuendum sit ex Paulino in Vita Ambrosii; Ambrosius enim Sirmii Anemii ordinationi interfuit, ibique Arianos compescuit, qui Justinae potentia freti turbas ciebant, ipsumque Ambrosium de Ecclesia pellere conabantur. Sed quamvis haec ita se habeant, majora 1060B nihilominus rationum momenta sunt, quibus ad credendum adducimur, Philastrium multo ante Limenium, et Anemium, episcopum esse factum. Patet enim Gaudentii auctoritas, cujus verba superius relata nonnisi episcopo aptari queunt; neque, ut jam diximus, Ecclesiae Catholicae causa ab homine privato, inter tot procellas, pro rei magnitudine satis opportune suscipi poterat, neque ab alio quam ab episcopo satis pro dignitate defendi. Illud etiam valde est considerandum, num tot episcopi post Limenium, et Anemium Aquileiensi concilio subscripti (sunt enim ferme octo et viginti) tam modico temporis spatio creati, et sedibus suis impositi credi possint, ut rite eos post Limenium, et Anemium, qui essent episcopatu antiquiores, subscripsisse putandum sit; 1060C praesertim ubi Anemius anno 380, nempe unico tantum anno ante concilium Aquileiense, Sirmiensis episcopus factus fuerit, uti Baronio placuerat? Anemio certe Philastrium episcopatu fuisse antiquiorem ex eo satis constat, quod Anemius Sirmii episcopus Ambrosio praesente ordinatus fuerit, Philastrius vero priusquam beatus eligeretur Ambrosius, in Mediolanensi urbe Ariano repugnans Auxentio, Idoneus Custos Dominici Gregis a Gaudentio appelletur . Relinquitur itaque ut in ejus concilii subscriptionibus, non is fuerit examussim ordo servatus, qui ab ecclesiastica regula praescriptus erat; cujus quidem rei vel illud argumento esse potest, quod in laterculo Episcoporum eidem concilio praefixo, Philastrius octavus numeretur, initio vero Actorum occurrat 1060D undecimus; ac Gallorum legati Constantius Arausicanus, Proculus Massiliensis, et Justus Lugdunensis, alio ordine in laterculo, alio initio Actorum inter episcopos collocentur. Monuerunt jampridem viri docti , nihil esse perturbatius sessionibus, et 1061A subscriptionibus non solum episcoporum, sed etiam Metropolitarum in synodis; proinde ex iis nihil certi erui posse, si earum Acta edita consulantur. Hoc autem in Tractoriis etiam epistolis nonnumquam obtinuisse, ut episcopi perturbato ordine iisdem inscriberentur, docet nos Augustinus ep. 217, ubi his verbis cum Victorino episcopo de eadem re conqueritur: Deinde ad ipsos Numidas ita perturbato, et neglecto ordine scriptum, ut nomen meum tertio loco invenerim, qui novi quam post multos episcopus factus sum, quae res et aliis injuriosa est satis, et mihi invidiosa.

6. Ut autem quae de Aquileiensi concilio, et episcoporum nominibus ibi descriptis, hucusque dicta sunt, clariora adhuc fiant; visum est ipsius 1061B concilii initium oculis subjicere, ex quo unusquisque, quanta fuerit perturbatio in episcoporum nominibus huic concilio ascribendis, facilius a semetipso cognoscat.