CAPUT V.

De causa effectiva lapidum secundum veram sententiam, et de proprio instrumento ipsius.

Nos autem ex omnibus his sententiam veram colligentes, dicimus causam veris- sime generativam esse virtutem mineralem lapidis formativam. Virtus enim mineralis quaedam communis virtus est efficiens et lapides et metalla, et ea quae sunt media inter haec. Et ideo addimus, quod sit lapidis formativa, ut efficiatur lapidi propria : et quia propria nomina hujus virtutis non habemus, ideo per similia oportet declarare quae sit illa virtus. Dicamus igitur quod sicut in semine animalis quod est superfluum nutrimenti descendit a vasis seminariis vis formativa animalis,quae format et efficit animal, et est in semine per modum illum quo artifex est in artificiato quod facit per artem : sic est etiam in materia aptata lapidibus virtus formans et efficiens lapides et producens ad formam lapidis hujus vel illius. Expressius autem hoc potest videri in gummis quae distillant ex arboribus : illas enim videmus esse humidum vehementer passum a sicco terrestri, et ideo coagulari a frigido, quae quando manent in arbore non distillantes, vis arboris generat ea in ligna et folia et fructus. Per omnem autem eumdem modum fit, quod cum materia sicci passi ab humido unctuoso, vel materia humidi passi aptatur lapidi a sicco terrestri, et generatur in ipsa ex virtute stellarum et loci, sicut infra ostendetur,virtus formativa lapidis, sicut generativa in semine a testiculis quando semen fuerit attractum ad vasa seminaria, et unaquaque materia secundum speciem propria virtus. Et hoc est

dum speciem propria virtus.Et quod dixit Plato, quod secundum merita materiae infunduntur virtutes ccelestes, quae res naturae operantur. Sicut autem in Physicis libris ostendimus, omnis vir-. tus formans et faciens aliquid ad formam speciei, habet instrumentum proprium quo sua facit opera et producit: ideo et haec virtus in materia propria lapidum existens, habet duo instrumenta secundum naturae diversitatem. Unum quidem est calidum humidi extractivum digestivum inducens coagulationem ad formam lapidis in terrestri quod passum est ab humido uncluoso : et hoc calidum dirigis

tur in opere a virtute formativa, quemadmodum dirigitur calidum quod digerit et transmutat semen animalis, a virtute formativa quae est in semine : aliter enim absque dubio illud calidum si esset excellens, incineraret materiam : aut si non esset sufficiens, relinqueret eam indigestam et ad formam lapidis incongruam. Alterum autem instrumentum est in materia humidi aquei, quod passum est a sicco terrestri: et hoc est frigidum humidi non tantum constrictivum, sicut in metallis fit, sed quod sit etiam humidi expressivum : hoc enim vehementissime indurat et coagulat. Et quia humidum omnino exprimit, in tantum quod non remanet in materia nisi secundum solam continuationem, ideo tales lapides nullo modo calido sicco possunt liquari. Et hoc est quod dicit Aristoteles, quod crystallus generatur ex aqua remoto universaliter calido. Cujus signum est, quod operationes alchimicae deficiunt in liquandis lapidibus sine alterius materiei humidae appositione. Patet etiam quare difficiles et imperfectae praecipue in lapidis factura plus quam in metallorum factura sunt operationes alchimicorum. Et hoc ideo est, quia virtutem formativam non dant materiae : sed ars incerta est eis pro formativa, et calidum ustivum est eis pro instrumento, et hoc incertissime operatur : virtus autem a caelo data loco et materiae, quae formativa vocatur, est certa, et materia et instrumento, et instrumentum materiae habet convenienter proportionata, et ideo certissima est natura in operationibus suis. Est etiam et aliud notandum de isto instrumento, quoniam licet frigiditas nullo modo sit operans ad vitam in his quae sunt animata,tamen operatur ad lapides : eo quod mineralia proxima sunt elementis, et elementa secundum parum in ipsorum materiis transmutantur : propter quodetiam in eis qualitates elementorum remanent parum alteratae, etc.