CAPUT IV.

De causa generativa sive effectiva lapidum secundum diversas opiniones Philosophorum.

Causa vero efficiens lapidum ab omnibus fere qui sermonem de lapidibus fecerunt, dicitur esse virtus mineralis. Cum autem haec virtus communis sit tam in lapidibus quam in metallis omnibus operans, insufficienter videbitur esse assignata causa lapidum efficiens : cum neque distinctione neque specificatione certificatum sit ab eis qualis sit ea quam dicunt esse virtutem mineralem. Nec aliquid ab Avicenna invenitur plus, nisi quod per virtutem mineralem lapides ex terra et aqua generentur. Hermes autem in libro quem de miner ali virtute scribit, dicere videtur causam generativam lapidum esse virtutem quamdam, quam unam dicit esse in omnibus, sed propter diversitatem rerum generatarum diversa sortiri vocabula. Exemplum ponens de lumine solis, quod solum omnium est generativum, et cum participatur, non per unam solam passivorum potestatem, diversa operatur in eis, Placuit autem sibi hanc virtutem, primo quidem dare Marti sicut fonti virtutis illius, sed tantum variari secundum proportionem applicationis luminis aliarum stellarum et materiae suscipientis ipsam, sicut diximus, et exinde diversa genera lapidum et metallorum in diversis iocis generari. Quod dictum omnino innaturale est: eo quod hic non quaerimus causas agentes et moventes primas, quae forte sunt stellae et stellarum virtutes et dispositiones: hoc enim alterius scientiae proprium est : sed quaerimus causas efficientes proximas, quae in materia existentes, materiam transmutant. Si enim conveniens esset dictum Hermetis jam scita causa generationis lapidum, omnium generabilium sciremus causam efficientem. Scimus enim motum et virtutem caelestium causam esse aliam a natura, ortum et occasum siderum et radios eorum. Adime autem causae istae sunt aequivoce agentes, et nihil communionis cum materia generauillum habentes. Nos autem secundum proprietatem naturalis scientiae causas quaerimus suis effectibus proprias et maxime materiam et univoce transmutantem.

Propter hoc enim Empedocles satis posterior Hermete confirmavit lapides calido ustivo generari, assertionem sumens ex antiqua fabula de Pyrrha et Deucalione dicta, in qua lapides magnae matris ossa dicuntur. Ossa secundum Empedoclem maxime ex Vulcani partibus componuntur. Sed hoc falsum est omnino, cum nos sciamus, et infra erit ostensum, quosdam lapides ex frigido generari. Jam enim in libro Meteororum diximus, quod ea quorum materia est aqua praecipue, frigido coagulantur. Amplius autem non bene se habet dictum Empedoclis : quoniam mox in secundo de. Anima ''ostendemus calidum elementum ustivum esse in cineres,et non consumere ad determinatam speciem, nisi aliqua moveatur virtute alia, et ab ipsa ad spe-

ciem dirigatur, sicut calor digestivus motus ab anima convertit hoc quod transmutat ad speciem carnis et nervi et ossis et similium partium animati corporis.

Democritus autem et quidam alii elementatum dicunt habere animas, et ipsas esse causas generationis lapidum : propter quod dicit animam esse in lapide sicut in quolibet alio semine generandae rei, et ipsam movere calorem intrinsecum materiae in lapidis generatione, eo modo quo movetur malleus a fabro ad securis et serrae generationem. Haec autem stare non posse alibi ostendimus : anima enim non in sensibilibus sed vegetabilibus primum invenitur : nullam enim habent lapides operationem anima) congruentem, cum nec alimento neque sensu utantur, nec omnino vita secundum aliquem actum vitae. Dicere autem propter solam generationem animam esse in lapidibus, non bene se habet : eo quod generatio non est secundum generationem animatorum vegetabilium et animalium sensibilium. Haec enim omnia videmus ex seminibus suis proferre suae speciei generata : lapis autem nihil horum facit omnino. Sed nec videmus omnino lapides ex lapidibus generari : sed videmus unumquemque lapidem generari ex causa aliqua quae in loco suae est generationis : propter quod lapis virtutem generativam nullam videtur omnino habere.

Quidam autem ex his qui nostro tempore in alchimicis studuerunt,dicere omnino videntur omnem lapidem per accidens generari, et non esse causam propriam aliam suae generationis. Dicunt enim calidum igneum,in quocumque loco invenitur, materiam aptam assando, in lapidem vertere sicut fit in. lapide cocto per assationem ignis : et dicuntur isti lapides non habere proprium aliquod generativum., sed principium materiale solum. Adhuc autem non habere lapides formam aliquam secun dum speciem, sed passiones quasdam materiae, sicut duritiem habere pro forma, quemadmodum in libro Meteororum determinatum est. Coagulatio et coagulationis effectus species et passiones materiae sunt et non formae substantiales. Persuadent autem et hi sententiam hanc ex operationibus alchimicorum, quae omnes calido assativo videntur fieri, et generari lapides et metalla uno tali effectivo : eo quod non oportet effectivum proprium habere in natura in qua nihil ad speciem substantialem deducitur propter ipsius speciei carentiam et defectum. His autem intolerabilis sequitur error, quod videlicet omnis lapis cum omni lapide ejusdem sit speciei, sed differunt secundum magis et minus in illa specie materiali. Omnes enim coagulationem et effectum ejusdem duritiem pro speciebus secundum hos acceperunt. Quod autem hoc falsum sit, diversae diversorum lapidum virtutes ostendunt et operationes, quae omnino lapidum species diversas consequuntur. Amplius autem oportet lapides in eadem specie esse cum metallis quae eadem generatione coagulationem et duritiem pro speciebus acceperunt. Adhuc autem si non esset efficiens causa lapidum nisi calidum exsiccativum, tunc omnis lapis solveretur per humidum frigi dum, sicut probavimus in quarto Meteororum, quod non vidimus contingere. Istae ergo sunt sententiae per errorem dictae ab Antiquis de causa lapidum generativa.