IN CAPUT II DANIELIS

COMMENTARIUS.

" In anno secundo regni Nabuchodonosor. " Hic tangitur revelatio facta Danieli in visione impii regis Nabuchodonosor, et dividitur in partes duas, in somnii visionem, et interpretationis inquisitionem, ibi, v. 2: " Praecepit autem, rex. "

Circa somnii visionem duo dicuntur, visio scilicet et deletio: et hoc est:

" In anno autem secundo. " Hieronymus: " Si post tres annos pueri ingressi " sunt in conspectu regis, quomodo in " secundo anno somniasse nunc dicitur? " Hoc ita solvunt Hebraei: Secundus " annus hic dicitur, quo omnibus bar-" baris gentibus imperavit, Assyriis, et " aegyptiis, Moabitis, et reliquis nationi-" bus, non tantum Judaeis, et Chaldaeis. " Unde Josephus: " Post annum se-" eundum aegyptiacam captivitatis Nabu-" chodonosor vidit mirabile somnium,

" et fugit ab eo. " " Regni Nabuchodonosor, " quo scilicet ut monarcha regnare coeperat. " Vidit Nabuchodonosor somnium, " Judith, II, 3: Dixitque, scilicet Nabuchodonosor, cogitationem suam in eo esse, ut omnem terram suo subjugaret imperio. Cum non sit videre nisi secundum intellectum, per hoc intelligitur, quod aliquid de intelligentia habuit confuse et indistincte. Per hoc autem quod dicit, somnium, nota quod haec visio in imaginibus corporalibus erat descripta. Et hoc est somnium quod differt a visione, et oraculo, quod visio est ostensio rerum in veritate ut futurae sunt, oraculum autem expressa rerum praedictio, et somnium est revelatio percepta a diis, vel a divinis viris: quae autem a cibis causantur vel actibus hominum, phantasmata dicuntur.

Et subdit de causa oblivionis: " Et conterritus est spiritus ejus. " Spiritus hic dicitur corporalis rector formarum, qui quando in terrore confunditur, delentur formae quae in eo sunt, et deletis formis somnium cadit in oblivionem, et hoc est quod sequitur: " Et somnium ejus fugit ab eo. " Terroris autem istius causa fuit magnitudo visionis. Job, IV,

13 et 14: In horrore visionis nocturnae, quando solet sopor occupare homines, pavor tenuit me, ei tremor, et omnia ossa mea perterrita sunt. Job, VII, 14: Terrebis me per somnia, et per visiones horrore concuties,

" Praecepit autem rex, " Tangitur hic interpretis inquisitio, et dicuntur duo, scilicet inquisitio, et inventio, ibi, v. 14: " Tunc Daniel requisivit de lege. "

In prima duo sunt, interpretum vocatio, et interpretationis requisitio, ibi, v . 3: " Et, dixit ad eos rex. "

Dicit ergo: " Praecepit autem rex, " Nabuchodonosor scilicet, " ut convocareniur, " ad eum scilicet, " ario li et magi. " Alia translatio, " incantatores, et philosophi. " Ario li enim interfecta animalia carminibus sacrificant, et in extis divinant, propter quae carmina incantatores dicuntur. Magi autem sunt qui de singulis philosophantur. " Et Chaldaei, " Astronomi scilicet vel Mathematici, ut dicit Glossa: " et malefici. " Glossa: " Qui victimis utuntur " et sanguine, et saepe contingunt cor-" pora mortuorum, qui proprie necro- " mantici dicuntur a AdminBookmark quod est

" mortuus, quia in mortuis divinant. " " Ut indicarent regi somnia sua. " Somnia dicit in plurali propter multas partes somnii. Hieronymus: " Secundum " artem mathematicam principes et reges " illius gentis omnia faciunt, unde in " nativitate Domini primi ortum ejus " notaverunt, et Bethlehem venientes " puerum adoraverunt. Ex quo accipi " tur, quod ortus Salvatoris non per " creationem novae stellae, sed per natu-" ralem cursum stellarum deprehensus " est. " Cujus contrarium tenet Ecclesia. Ad hoc dicendum videtur, quod Hieronymus non negat novae stellae, creationem, sed dicit quod cum Mathematici caelestia saepe contemplentur, quidam inter alios etiam lucem creatae stellae primi viderunt in ortu Salvatoris, quam non vidissent, si caelestia contemplati non fuissent. " Qui cum venissent, " convocati scilicet, " steterunt coram rege, " reverenter audituri praecepta regis.

" Et dixit ad eos rex. " Tangitur hic interpretationis requisitio, primo sub comminatione, secundo sub sententiae interminatione, ibi, v, 12: " Quo audito , rex, in furore. "

In primo tria sunt: primo enim simpliciter requirit: secundo, sub promissione, et paena: tertio, impossibilitatis evasione: quae patent in littera.

Dicit ergo: " Dixit ad eos rex, " Quaeritur, quare dixit, et quaesivit quod impossibile fuit? Ad hoc dicendum, quod Mathematici ex astris dicunt causari inferiora, et ideo cum profiterentur se scire cursus stellarum, et quas impressiones facerent in inferioribus, quaerebat rex quas in anima sua stellae fecissent impressiones. " Vidi somnium. " Recolit se vidisse, sed quid viderit ignorat. " Et mente confusus, " quia prius dixit spiritum esse contemtum, " ignoro, " supple, distincte, " quid viderim , " quamvis indistincte sciam me aliquid magni vidisse. Hieronymus: " Umbram et qua-" si auram, et vestigia somnii retine-" bat ut aliis referentibus posset quod " viderat reminisci, non a mentientibus " decipi. " Et attende, quod hoc simpliciter dixit coram Mathematicis, ut ipsi ex se prorumperent in narrationem interpretationis.

Unde sequitur:

" Resp ond, er unique Chaldaei , " hoc est, Mathematici, " regi syriace, " hoc est, Chaldaice: quia Syriaca lingua est Chaldaica: " Rex, in sempiternum vive ! " Hieronymus: " Superius non sa-" Iutaverunt, quia non fuerant ausi loce qui ut inferiores: sed post quam locuti tus est rex, ipsi volentes respondere, " prius salutant captantes benevolentiam

" a parte auditoris. " " Die somnium servis tuis: " hoc enim accipiunt pro fundamento, ex cujus similitudinibus conjiciant interpretationem: et hoc est quod sequitur: " Et interpretationem ejus indicabimus. " Quia interpretatio conjecturalis est, et non immobilis veritatis, et talem interpretationem non quaerebat rex. Et attende, quod perceptio somnii significat, quod impii etiam aliquid altum de caelestibus percipiunt, sed territi de austeritate paenitentiae, quod conceperunt, perdunt. Job, xxxiii, 15 et 16: Per somnium, in visione nocturna, quando irruit sopor super homines, et dormiunt in lectulo, tunc aperit aures virorum, ei erudiens eos instruit disciplina,

. " Et respondens rex, " Tangit hic inquisitionem interpretationis cum promissione praemii, et comminatione poenae: et hoc est:

" Et respondens rex ait Chaldaeis. " Solos Chaldaeos, seu Mathematicos alloquitur: quia illi citius divinabant. " Sermo recessit a me, " hoc est, somnium de quo est sermo: " nisi indicaveritis mihi somnium, " prius scilicet, " et conjecturam ejus narraveritis, " hoc est, interpretationem conjecturalem, " peribitis vos, " puniti scilicet in corpore, " et domus vestrae, " res scilicet familiae, " publicabuntur, " hoc est, publicae direptioni damnabuntur.

Et subjungit promissiones:

" Si autem somnium, " primo. scilicet, " et conjecturam ejus nataveritis, " postea scilicet, " praemium, " quod meruistis, " et dona, " etiam ultra meritum ex munificentia regali, " et honores, " in demonstrationibus scilicet, sicut Joseph , et Mardochaeus , " multum accipietis a me. " Multum, non in uno loco, nec in uno tempore, sed ubique et semper. Esther, II, 18: Dona largitus est juxta magnificentiam principalem. Et post comminationes, et promissiones, subinfert intentionem: " Somnium igitur, " primo, " et interpretationem ejus, " secundo, " indicate mihi. " Ac si dicat: Si somnium dixeritis, credam interpretationi.

" Responderunt secundo, " Chaldaei scilicet, " atque dixerunt ei, " scilicet regi: " Rex somnium dicat servis suis " (regiam majestatem in ipso confitentur, et in se servitium, ut benevolentia et blanditiis eum alliciant), " et interpretationem ejus indicabimus. " Ac si dicant: Interpretari nescimus, nisi quid interpretemur, nobis dicatur: non enim possunt scire quid in corde hominis sit, I ad Corinth ii, 11: Quis enim hominum scil quae sunt hominis, nisi spiritus hominis, qui in ipso est ? Significat autem eos spiritualiter, qui conjecturas cordium suorum, et cogitationes ad suum sensum volunt interpretari, Isa. xxx, 10: Loquimini nobis placentia: videte nobis errores.

" Respondit rex, et ait. " Durius modo alloquitur, ut magis terreat: " Certe novi quod tempus redimitis, " ambage scilicet verborum, " scientes quod recesserit a me sermo, " per oblivionem scilicet, et sic quaerentes impossibile, vultis evadere.

" Si ergo somnium non indicaveritis mihi, " cum dicatis vos nosse dispositiones astrorum, quae dicitis esse causas somniorum, " una est de vobis sententia, " hoc est, similis, et firma, haec scilicet, " quod interpretationem quoque fallacem, " quae secundum rem non eve-

niet, " et deceptione plenam, " qua me fallere nitimini, " composueritis, " hoc est, confinxeritis, " ut loquamini mihi, " hoc est, locutione detinealis me, " donec tempus pertranseat, " et aliis occupatos ista dimittam. Simile est, Isa. xxviii, 13: Manda, remanda: manda, remanda: exspecta, reexspecta: exspecta, reexspecta. His concludit intentionem: " Somnium itaque dicite mihi, ut " tali experimento " sciam , " hoc est, scire possim, " quod interpretationem quoque ejus, " hoc est, somnii, " veram loquimini. " Somnium enim et interpretatio secundum Mathematicos ad idem refertur ut causam.

" Respondentes ergo Chaldaei, " Astronomi scilicet, " coram rege, dixerunt, " impossibilitatem scilicet humani ingenii cognoscentes, et inconsuetum esse, quod talia quaerantur, allegantes: et hoc est: " Non est homo super terram, " qui scilicet terrenus sit, super caelum enim est qui potest hoc, " qui sermonem tuum, rex, " hoc est, o rex, " possit implere. " Joan III, 31: Qui est de terra, de terra est, et de terra loquitur. Qui de caelo venit, super omnes est. Unde de se, et sanctis dicit Paulus, I. ad Corinth ii, 12: Nos autem non spiritum hujus mundi accepimus, sed Spiritum qui ex Deo est, ut sciamus quae a Deo donata sunt nobis. Et allegant consuetudinem, dicentes: " Sed neque regum quisquam magnus, " dignitate, et divitiis, " et potens, " dilatatione potestatis, " verbum hujuscemodi, " hoc est, rem de qua posset esse verbum, " sciscitatur, " hoc est, sciscitari consuevit, " ab omni artato, et mago , ei Chaldaeo . " Haec in praehabitis exposita sunt. Isti enim promittunt scientiam futurorum se habere.

Et subjungunt rationem:

" Sermo enim quem tu quaeris, rex, " hoc est, o rex, " gravis est, " super hominum cogitationem positus. Psal. CXXXVIII, 6: Mirabilis facta est scientia tua ex me: confortata est, et non potero adeam. " Nec reperietur quisquam, " supple, hominum purorum, " qui indicet illum in conspectu regis, " hoc est, possit indicare. Sapient. IX, 14: Cogitationes mortalium timidae, et incertae providentiae nostrae. " Exceptis diis, " hoc est, divinis hominibus. Psal. lxxxi, 6: Ego dixi: Dii estis, et filii Excelsi omnes. " Quorum non est cum hominibus conversatio. " Sanctorum enim hominum conversatio in caelis est. Ad Philip. III, 20: Nostra conversatio in caelis

" Quo audito. " Hic tangitur intimatio paenae. In hoc autem commendatur quod prius audivit. Joan VII, 51: Numquid lex nostra judicat hominem, nisi prius audiverit ab ipso ? Sed in hoc vituperatur quod sequitur, " in furore, et in ira magna. " " Furor est fer" vens ira, " ut dicit Gregorius. Ira autem appetitus paenae in vindictam. Unde, livore vindictae exagitatus, durissimam protulit sententiam, hanc scilicet, " ut perirent omnes sapientes Babylonis. " Jacob. I, 20: Ira viri justitiam Dei non operatur. Qui autem sapientes interfici praecepit, stultos dilexit, secutus consilium. Roboam .

" Et egressa sententia, " hoc est, divulgata et publicata, " sapientes interficiebantur, " hoc est, ad interficiendum quaerebantur. Habacuc, I, 4: Quia impius praevalet adversus justum, propterea egreditur judicium perversum " Quaerebaturque Daniel, ei socii ejus, ut perirent, " accusantibus eos scilicet

aliis, qui invidebant eis: quia cum sapientibus non intraverant, et de eis non quaerebatur. Sapient. ii, 24 et 25: Invidia diaboli mors introivit in orbem terrarum: imitantur antem illum qui sunt ex parte illius.

" Tunc Daniel. " Tangitur hic interpretis inventio, et habet quatuor para grap hos, scilicet induci aram impetrationem, revelationis acceptionem, grati a r u m a ctionem, interpretis examinationem: quae per ordinem patent in littera. Et hoc est:

" Tunc Daniel requisivit de lege atque sententia. " Lex dicitur commune edictum interficiendi sapientes: sententia vero sententialiter prolata condemnatio. " Ab Arioch, principe militiae regis. " Cum enim esset de curia, a principe quaesivit sicut a consocio. Princeps autem militiae fuit qui ordinabat milites et militiam secundum Cerethi et Phcrethi legiones. Pherethi enim dicuntur mortificantes, quia pessimos trucidant: Ceretlii autem vivificantes, quia bonos vivificabant. " Qui, " scilicet princeps, " egressus fuerat, " supple, cum Pherethi, " ad interficiendos sapientes Babylonis. " Quam crudelitatem etiam Daniel improperat ei, infra, ibi, v, 19: " Quos volebat interficiebat, ei quos volebat percutiebat, "

" Et interrogavit eum, qui a rege potestatem acceperat, " interficiendi scilicet, quia illius intererat, et ille scire poterat, " quam ob causam, " meritoriam scilicet sapientium Babylonis, " tam crudelis sententia, " supple, de omnibus sapientibus occidendis, " a facie regis, " hoc est, ab imperio regis, " esset egressa, " cum sit contra sententiam Dei. Ezech. xviii, 20: Filius non portabit iniquitatem patris, et pater non portabit iniquitatem filii. " Hic " quierunt Hebraei, ut dicit Hierony-

" mus, cur Daniel et tres pueri non " ingressi sunt ad regem cum aliis sa-" pientibus, et tamen cum eis jussi sunt " perire ? Et sic solvunt: Cum rex dona " maxima et summum honorem prece mittebat sapientibus, ire ad regem " noluerunt, ne dignitatem et divitias " viderentur ambire. Solvunt etiam aliter " dicentes, quod Chaldaei sapientes in-" videntes sapientiae puerorum et glo-" riae, quasi soli praemia essent recep-" turi, sine pueris ingressi sunt, sed " postea cum sors cederet in contrarium, "paenae voluerunt habere consortes. " " Cum ergo rem indicasset Arioch Danieli, " eo quod absens Daniel fuit, cum rex dedit edictum,

" Daniel ingressus, " supple, ad. regem, " rogavit, " audaciam sumens ex hoc quod erat de curia, " ut tempus daret sibi, " rex scilicet, " ad solutionem, " somnii scilicet et interpretationis, " indicandam regi. " Sed contra hoc objicitur illud Matthaei, x, 10: Nolite cogitare quomodo, aut quid loquamini: dabitur enim vobis in illa hora quid loquamini. Et id Psalmi xxx, 11: Dilata os tuum,, et implebo illud. Ad hoc dicendum, quod Dominus non prohibet deliberationem simpliciter, sed deliberationem et praemeditationem humanae rationis: quia si illi Sancti inniterentur, viderentur de fide dubitare: inducias autem faciendae orationis, et impetrandae revelationis, et ordinandae responsionis secundum fidem non prohibet Dominus. Et hoc est quod dicit Hieronymus: " Tempus sibi dari petit, non ut sagaci citate mentis occulta perquireret, sed " ut Dominum occultorum obsecraret, "

" Et ingressus est domum suam Daniel, " impetrato scilicet tempore, et dilatata sententia, ingreditur domum ut occultius oret, ei quietius. Matth VI, 6: Tu autem, cum oraveris , intra in cu-Inanium tuum, et clauso ostio, ora Patrem tuum in abscondito. Sapient. viii, 16: Intrans in domum meam, conquiescam cum illa, scilicet sapientia. " Ananiaeque, et Misacli, et Azariae, sociis suis, indicavit negotium. " Alios sibi in precibus adjungit, ne videatur praesumere de privilegio sui meriti, ut quorum est commune discrimen, communis sit oratio. Jacob. v, 16: Orate pro invicem ut salvemini.

Et hoc est quod sequitur:

" Ut quaererent misericordiam, " qua miseri indigent in periculo constituti. Thren. III, 22: Misericordiae Domini quia non sumus consumpti, quia non defecerunt miserationes ejus. " A facie Dei caeli. " Hieronymus: " Ad diffe-" rentiam eorum deorum qui in terra " versantur, et daemoniacis artibus et " praestigiis terrenos deludunt. " Deus tamen caeli dicitur, ut continens caetum, et omnia quae in eo sunt. A facie autem ejus quaeritur, hoc est, a praesentia luminis gratiae ipsius. Psal. lxxix, 4: Ostende faciem tuam, et salvi erimus, " Super sacramento isto, " hoc est, sacro secreto. Quia sacrum est, quod divinum est: secretum autem, quia supra cognitionem nostram elevatum est. " Et non perirent Daniel, et socii ejus, " a quibus vita et consolatio pendebat omnium captivorum, " cum caeteris sapientibus Babylonis, " per eos liberandis. Hieronymus: " Diligit inimicos, bene-" facit odientibus, orat pro persequenti-a bus, sicut praecipitur, Matth. v, 44.

" Tunc Danieli. " Tangitur hic revelatio Danieli facta quasi principali.

XL

" Mysterium, " hoc est, secretum. AdminBookmark enim Graece, Latine sonat secretum. " Per visionem, supple, non per somnium, sed per apertam rerum demonstrationem. Psal. xxxv, 10: In lumine tuo videbimus lumen. " Nocte, " quando scilicet clausi erant sensus exteriores. Isa. lviii, 10: Orietur in tenebris lux tua, et tenebrae tuae erunt sicut meridies. " Revelatum est, " velamine scilicet quo nobis secretum fuit ablato. Psal. xxviii, 9: Vox Domini revelantis cervos, ei revelabit condensa, et in templo ejus omnes dicent gloriam.

Unde sequitur de gratiarum actione in communi, et in singulari: et hoc est: " Et benedixit Daniel, " hoc est, bona quae a Deo procedunt, Deo dixit et attribuit per gratiarum actiones. Eccle. I, 7: Ad locum, unde exeunt flumina, revertuntur ut iterum fluant. cc Deum caeli: " quia de caelo venit illuminatio, non de terra. Eccli. XXIV, 6: Ego feci in caelis ut oriretur lumen indeficiens .

" Et locutus ait. " Locutus dicitur, ut de corde procedere intelligatur: " Sit nomen Domini benedictum. " Nomen quasi notamen dicitur: et in hoc exprimitur, quod notitia bonitatis et potentiae in sanctis ostenditur. " A saeculo et usque in saeculum, " hoc est, a saeculo omnium patrum in omnia saecula filiorum, in quibus numquam defecerunt illuminationes bonitatis divinae. Idem est in Psal. CXII, 2: Sit nomen Domini benedictum ex hoc nunc et usque in saeculum.

Et subjungit de quo gratias agit: " Quia sapientia, " hoc est, scientia dispositionis universorum. Proverb. viii, 30: Cum eo eram cuncta componens. " Et fortitudo, " perficiendi scilicet quod dispositum est. Job, IX, 19: Si fortitudo quaeritur, robustissimus est. " Ejus sunt, " Dei scilicet, sicut fontis et primae causae.

Et hoc ostendit in effectu, subdens: " Et ipse mutat tempora, et aetates, " hoc est, scit et potest mutare. Tempora dicuntur secundum quod sunt spatia in molibus caelestibus: aetates autem secundum quod illa spatia relinquuntur in inferioribus. Psal. CIII , 9: Terminum postiisti , quem non transgredientur. Item, Psal. xxx, 16: In manibus tuis tempora mea . " Transfert regna, " a gente scilicet in gentem, " atque constituit, " regna scilicet in regnantibus. Eccli. x, 8: Regnum a gente in gentem transfertur propter injustitias, et injurias, ei contumelias, ei diversos dolos. Et innuit jam fere interpretationem de mutatione regnorum. Luc. I , 52: Deposuit potentes de sede, et exaltavit humiles. " Dat sapientiam sapientibus. " Jacob. I, 5 : Si quis vestrum indiget sapientia, postulet a Deo, qui dat omnibus affluenter, et non improperat. " Ei scientiam, " supple, dat, " intelligentibus, " hoc est, intus in corde legentibus. " Disciplinam. " Glossa: " Morum correctionem diligentibus. " Sapient. I, 4: In malevolam animam non introibit sapientia, nec habitabit in corpore subdito peccatis.''

"Ipse revelat profunda, " in se scilicet profunditate mysteriorum. Eccli. I, 2: Profundum abyssi quis dimensus est ? " Et abscondita, " hominibus scilicet. Matth XI, 25: Abscondisti haec a sapientibus ei prudentibus, ei revelasti ea parvulis. " Et novit, " hoc est nosse facit, " in tenebris constituta, " quoad causas scilicet, quia causae talium nobis tenebrosae sunt, et occultae. Ad Roman. XI , 34: Quis cognovit sensum Domini ? Aut quis consiliarius ejus fuit ? Isa. xl, 14: Cum quo iniit consilium, et instruxit eum ? " Et lux cum eo est, " illuminationis scilicet omnium. 1 ad Timoth. VI, 16: Lucem habitat inaccessibilem.

Et subjungit de gratiarum actione in singulari:

" Tibi, Deus patrum nostrorum, confiteor. Hieronymus: " Ne videatur suis " attribuere meritis, refert hoc ad pa" trum justitiam, et Dei virtutem, qui " seminis eorum etiam in captivitate " miseretur. " " Teque laudo. " Singulariter laudat, qui singulare donum accepit. Eccli. LI, 8: Laudabit usque ad mortem anima mea Dominum. " Quia sapientiam ei fortitudinem dedisti mihi. " Sapientiam in revelatione secretorum, fortitudinem in constantia, quia nec promissis, nec terroribus moveor. Isa. xl, 31: Qui sperant in Domino, mutabunt fortitudinem. " Et nunc ostendisti mihi, " soli scilicet, " quae rogavimus te, " non ego solus, sed. nos quatuor. Hieronymus: " Arro- " gantiam fugit, ne solus impetrasse vict deatur. " " Quia sermonem regis aperisli nobis, " hoc est, sermonem de somnio regis. Amos, iii, 7: Non facit Dominus Deus verbum, nisi revelaverit secretum suum ad servos suos Prophetas.

" Post haec Daniel. " Agitur hic de examinatione interpretis, et habet paragraphos tres, scilicet interpretis oblationem, interpretis introductionem, et interpretis examinationem: quae patent in littera. Et hoc est:

" Post haec Daniel ingressus ad Arioch, " principem scilicet militia?, " quem constituerat rex, " Nabuchodonosor scilicet, " ut perderet sapientes Babylonis. " Proverb. I, 16: Pedes illorum ad malum currunt, et festinant ut effundant sanguinem. Mirabile enim erat stultis parcere, et praecipere ut sapientes perderentur: cum scriptum sit, Sapient. VI, 26: Multitudo sapientium sanitas est orbis terrarum, " Sic ei locutus est, " scilicet Daniel. Proverb.

XXXI, 26: Lex clementiae in lingua ejus, " Sapientes Babylonis ne perdas. " Mira charitas, pro his qui eum perdere quaerebant, orat ne pereant. Matth v, 44: Orate pro persequentibus, ei calumniantibus vos. Isa. LIII, 12: Pro transgressoribus rogavit, ne perirent, " Introduc me in conspectu regis. " Arrogantiam vitat, quia ipse recto itinere poterat ire, et tamen per alium petit introduci. Psal. cxxx, 1: Neque ambulavi in magnis, neque in mirabilibus super me. " Et solutionem regi narrabo, " I Petr. III, 15: Parati semper ad satisfactionem omni poscenti vos rationem de ea, quae in vobis est, spe. Qui enim solus acceperat, aliis per charitatem participat. Sapient. vii, 13: Quam, scilicet sapientiam, sine fictione didici, et sine invidia communico.

" Tunc Arioch festinus introduxit Danielem ad regem. " Festinus, quia invite exsequebatur praeceptum. Ezech. XXXIII, 11: Nolo mortem impii, sed ut convertatur impius a vita sua, et vivat. " Et dixit ei, " regi scilicet: " Inveni hominem de filiis transmigrationis Juda, " boc est, qui transmigrati fuerant cum Joakim, rege Juda, " qui solutionem regi annuntiet. " Et quaeritur litteraliter, quomodo ita cito credidit Arioch ? et vult Hieronymus, quod " in. aliis experimentum habuerat, quod " propheticum habebat spiritum, et " propter hoc credidit ei, " I ad Corinth ii, 10: Spiritus omnia scrutatur, etiam profunda Dei.

" Respondit rex. " Tangitur hic examinatio. " Et dixit Danieli, cujus nomen erat Baltassar. " Nomen enim ei ad Chaldaicam linguam sic fuerat mutatum. Dicit enim Hieronymus, quod " haec consuetudo praevaluit, et in bo" nis et in malis, quod mutato statu alite cujus personae in altius, etiam nomen

" mutabatur, sicut Genes. xli, 45, vo" catus est Joseph salvator mundi. " " Putasne vere potes ? " hoc est, sine deceptione et fictione, " mihi indicare somnium quod vidi, " quia scio prognosticum esse futurorum, " et interpretationem ejus ? " Et volebat scire utrum ex conscientia spiritus habitantis in eo loqueretur. Job, XXXII, 8: Ut video, spiritus est in hominibus, et inspiratio Omnipotentis dat intelligentiam.

" Et respondens Daniel coram rege, ait, " hoc est, publice, et constanter.

Matth x, 18 et 19: Ad praesides et ad reges ducemini propter me, in testimoni illis et gentibus, Cum autem tradent vos, nolite cogitare quomodo aut quid loquamini. Et, ibidem, v. 20: Non enim vos estis qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri qui loquitur in vobis. " Mysterium, " hoc est, secretum, "quod rex interrogat, " hoc est, cujus solutionem quaerit. Eccli. iii, 12: Altiora te ne quaesieris, et fortiora te ne scrutatus fueris, " Sapientes, et magi, ei arioli, " haec in praecedentibus exposita sunt, " et aruspices. " Aruspices sunt augures qui in his quae ex auris, vel aere fiunt, promittunt divinationem, sicut volatu, vel garritu avium, vel auditu tonitruorum, vel occursu bestiarum. " Nequeunt indicare regi. " Hieronymus: " Aufert " regi pravam suscipionem, ne existi-" maret inveniri posse humana soler" tia, quod solius Dei habet notitia. "

Et hoc est quod sequitur:

" Sed est Deus in caelo, " continens scilicet quaecumque caeli ambitu continentur. Sapient. I, 7: Spiritus Domini replevit orbem terrarum: ei hoc quod continet omnia, etc, hoc est, caelum. " Revelans mysteria, " quorum solus habet notitiam. Daniel. XIII, 42: Deus aeterne, qui absconditorum es cognitor,qui nosti omnia antequam fiant. " Qui indicavit tibi, rex Nabuchodonosor, " per somnium, scilicet in visione imaginaria, " quae ventura sunt novissimis temporibus. " Numer. xii, 6: Per somnium loquar ad illum. Tempora autem novissima nominat, quia visio decursum mundi usque ad finem significat. I ad Corinth x, 11: Scripta sunt ad correptionem nostram, in quos fines saeculorum devenerunt.

" Somnium tuum, " Tangit hic narrationem somnii et interpretationis, et habet duas paries, scilicet somnii revelationem, et revelantis honorem, ibi, v, 46: " Tunc rex Nabuchodonosor. "

In primo duo sunt, revelatio somnii, et revelatio interpretationis, ibi, in medio v. 36: " Interpretationem quoque ejus. "

In revelatione somnii duo sunt, causa somnii, et somnium, ibi, v. 31: " Tu, rex, videbas. "

Causas somnii primo tangit in universali, secundo in particulari: et hoc est:

" Somnium tuum, " hoc est ad te pertinens. " Et visiones capitis tui. " Hieronymus: " Somnium et visiones " pro eodem accipit hic, nisi quod som-" usum est in comparatione ad dormien-" tem, visiones autem ad rerum de-" monstrationes. " Osee, XII, 10: Ego visionem multiplicavi, scilicet eis. Capitis dicit, ne credamus sensibilem fuisse visionem, quia tantum dixisset visiones oculorum tuorum. Numer. XXIV, 4: Qui cadit, et sic aperiuntur oculi ejus, hoc est, cadit in somnium, et somniando cognoscit futura. " In cubili tuo, " ut sequestralum significet a tumultu quando divina percepit. Osee, ii, 14: Ducam eam in solitudinem, et loquar ad cor ejus, " Hujusmodi sunt, " in summa scilicet. Et attende quod dicit Glossa, quod sex sunt genera somniorum . Duo sunt quae omnes expe- perimento cognoscimus. Unum ex nimia ventris inanitione, secundum ex nimia ventris plenitudine: et haec duo per causam naturalem sunt in somniante. Tertium ex illusione quam diabolus scilicet facit in phantasmatibus. Quartum ex cogitatione simul et illusione, quae partim causatur ab homine, partim a daemone. Quintum a Spiritus sancti revelatione, quod fit multis modis. Sextum quod simul fit ex cogitatione, et revelatione, et tale fuit istud somnium.

Et hoc est:

" Tu, rex, cogitare coepisti in strato tuo, " hoc est, coagitare, et conferre, " quid esset futurum post haec, " hoc est, post regnum tuum, sicut homines desiderant scientiam futurorum, sicut et discipuli dixerunt ad Dominum, Matth XXIV, 3: Dic nobis quod erit signum adventus tui, et consummationis saeculi ? " Et qui revelat mysteria, " solus scilicet, " ostendit tibi, " quamvis malo et indigno, " quae ventura sunt, " Matth v, 45: Qui solem suum oriri facit super bonos et malos. Hieronymus: " Cujus tanta est clementia ut etiam inice pio regi Nabuchodonosor dispensatio" nis suae qua mundum regit, mysterium " revelaret. " Joan xv, 22: Si non venissem, et locutus fuissem eis, peccatum non haberent.

" Mihi quoque. " Arrogantiam evitat, et humilitatem ostendit. " Non in sapientia , " humana scilicet, " quae est in me, " per studium humanum, " plusquam in cunctis viventibus, " supra hominem enim est, " sacramentum hoc revelatum est, " hoc est, sacrum secretum, I ad Corinth ii, 11: Quae Dei sunt, nemo cognovit, nisi Spiritus Dei. Matth XI, 27: Nemo Patrem novit nisi Filius, ei cui voluerit Filius revelare.

" Sed ut interpretatio, " somnii scilicet, " regi manifesta fieret, " ad omnium scilicet aedificationem. I ad Corinth XIV, 12: Quoniam aemulatores estis spirituum, ad aedificationem Ecclesiae quaerite ut abundetis. " Et cogitationes mentis tuae scires. " lnnuit somnium ex parte provenisse ex cogitatione, et cum regi cogitationes suas dicit, quas nemo nosse potuit, nisi Deus, etiam in caeteris credat veritatem.

Et subdit somnii narrationem: " Tu, rex, videbas, " somniando scilicet. Cantic. v, 2: Ego dormio, et cor meum vigilat. " Ei ecce, " scilicet evidenter apparens, " quasi statua una grandis. " Quod dicit, quia non. erat, in rerum veritate, sed imagine. Unde alia translatio dicit " imago, " quae dicitur statua, quia per similitudinem statuit eum cujus est imago. Hic dicitur una, propter unius mundi decursum: grandis, propter invincibilem potestatem. " Statua illa magna, " divitiis scilicet et robore, " et statura sublimis, " dignitate scilicet et honore, " stabat contra te, " hoc est, in conspectu tuo. Et nota, quod mundum sub figura, et non sub veritate ostendit, et plus est umbra quam veritas. Judic. IX, 36: Umbras montium vides quasi capita hominum, ei hoc errore deciperis, I ad Corinth VII, 31: Praeterit figura hujus mundi. " Et intuitus ejus erat terribilis, " statuae scilicet: et hoc fuit propter crudelitatem regum. Nahum, III, 7: Omnis qui viderit te, resiliet a te.

" Hujus statuae caput ex auro optimo erat. " Caput significat initium potestatis mundanae, quae in principio sui minus corrupta fuit, sicut aurum sincerius est aliis metallis. II ad Timoth. III, 13: Mali autem homines et seductores profi-cient in pejus, errantes, et in errorem

mittentes. " Pectus autem ejus, et brachia de argento. " Significat quod pectora meditabantur argentum per avaritiam, et brachia eorum confortabantur per munera. Et in his corruptio quaedam est urbanitatis. Baruch, III, 18: Qui argentum thesaurizant, et aurum, in quo confidunt homines, et non est finis acquisitionis eorum. " Porro venter et femora, " supple, statuae illius, " ex aere, " supple, erant. Et significant eos qui a faece tyrannidis purgabiles non sunt, sicut aes non purgatur, et nihil nisi sonum quemdam interiorem imperii ostendunt, sicut illi in quos divisit Alexander regnum suum . Jerem. VI, 30: Argentum reprobum vocate eos, quia Dominus projecit illos,

" Tibiae autem ferreae: pedum, " imaginis scilicet, " quaedam pars erat ferrea, " tantum tibiae ex toto erant ferreae, " et quaedam fictilis, " quod inferius exponetur: humana enim potestas ferrea inrigiditate, et fictilis est per naturam. II Machab. VII, 16: Potestatem inter homines habens, cum sis corruptibilis, facis quod vis.

" Videbas ita, " de regnis mundi scilicet, " donec abscissus est, " de rupe massae humanae, et hoc est, " de monte, " eminentiae scilicet Patriarcharum, et Prophetarum, et beatae Virginis. Jerem. XXXI, 23: Benedicat tibi Dominus, pulchritudo justitiae, mons sanctus. " Lapis, " solidissimus virtute, et veritate. Psal. CXVII, 22: Lapidem quem reprobaverunt aedificantes, hic factus est in caput anguli. " Sine manibus, " humanis, hoc est, sine virili semine. Isa. VII, 14: Ecce virgo concipiet, et pariet filium. " Et percussit statuam, " hoc est, mundanae potestatis figuram, virtute scilicet divinitatis suae, et praedicatione, " in pedibus ejus, " hoc est, in ultimo regno, " ferreis et fictilibus, "

hoc est, in partibus fortibus et debilibus. Eccli. XXXVI, 12: Contere caput principum inimicorum dicentium: Non. est alius praeter nos. " Et comminuit eos, " pedes scilicet. Psal. xvii, 43: Comminuam eos ut pulverem ante faciem venti, ut lutum platearum delebo eos,

" Tunc contrita pariter, " scilicet cum pedibus, " ferrum, " tibia scilicet " testa, " pedum, " aes, " renum, " argentum, " pectoris et brachiorum, " et aurum, " capitis. Hujus causa fuit, quia priora regna redacta sunt ad ultimum: et Ideo, illo contrito, omnia contrita sunt, sicut qui aedificat super arenam, Matth. VII, 26 et 27: Similis erit viro stulto, qui aedificavit domum suam super arenam: et descendit pluvia., et venerunt flumina, ei flaverunt venti, et irruerunt in domum illam, et cecidit, et fuit ruina illius magna. Similem stultitiam fecit qui aurum, argentum, aes, ferrum, in luto fictili fundavit, " Et redacta sunt quasi in favillam aestivae areae, " hoc est, in favillam stipulae, quae relinquitur in area aestiva ad modicum ignis irae Domini succensa. Isa. I, 31: Erit fortitudo vestra ut favilla stuppae, et opus vestrum quasi scintilla: et succendetur utrumque simul, et non erit qui exstinguat, " Quae rapta sunt vento. " Psal. XXXIV, 5: Fiant tamquam pulvis ante faciem venti, " Nullusque locus inventus est in eis, " quo scilicet possent redire ad veritatem et dignitatem. Isa. XXXVIII, 11: Non adspiciant hominem ultra, ei habitatorem quietis. " Lapis autem, " solidae scilicet virtutis, et veritatis. Isa. xxviii, 16: Ecce ego mittam in fundamentis Sion lapidem, lapidem probatum, angularem, pretiosum, in fudamenlo fundatum. " Qui percusserat statuam, " mundanae scilicet dignitatis. Joan XVI, 33: Confidite, ego vici mun-dum. " Factus est mons magnus, " scilicet dignitate, potestate, et gratia. Isa. ii, 2: Erit in novissimis diebus praeparatus mons domus Domini in vertice montium, et elevabitur super colles. " Et implevit universam terram, " per metonymiam, hoc est, homines habitantes in terra. Joan I, 16: De plenitudine ejus nos omnes accepimus, et gratiam pro gratia.

" Hoc est somnium, " quod scilicet vidisti. " Interpretationem. " Incipit narrare interpretationem: et hoc est: " Interpretationem quoque ejus dicemus coram te, rex, " hoc est, publice, et manifeste. Proverb. I, 6: Animadvertet parabolam, et interpretationem, verba sapientium, et aenigmata eorum.

" Tu rex regum es, " hoc est, aliis regibus imperans. Apoc. XIX, 16: Habet in vestimento, ei in femore suo scriptum: Rex regum, et Dominus dominantium. " Et Deus caeli, " qui omnia continet, " regnum, " hoc est, potestatem regnandi, " et fortitudinem, " subditos scilicet continendi, " et imperium, " subditis scilicet praecipiendi, " et gloriam, " in decore regni, " dedit tibi. " Psal. xx, 6: Gloriam et magnum decorem impones super eum,

" Et omnia, " supple, dedit tibi, " inquibus habitant, " per cordis desiderium, " filii hominum, " hoc est, civitates, villas, et oppida, " et bestiae agri, " quas venatione scilicet insequeris, " et volucres caeli, " quas capis aucupio,. " dedit in manu tua. " Psal. viii, 8 et 9: Omnia subjecisti sub pedibus ejus, oves et boves universas, insuper ei pecora campi, volucres caeli, et pisces maris. " Et sub ditione tua universa constituit, " et sic quasi imaginem suae potestatis te in terra fecit. Ezech. xxviii, 12 et 13: Tu signaculum similitudinis, plenus sa -

pientia, et perfectus decore : in deliciis paradisi Dei fuisti. " Tu es ergo caput aureum, " quod scilicet caetera excellit, sicut aurum omne metallum.

" Ei post te consurget regnum aliud minus te: " quia scilicet in urbanitatibus erit corruptum magis, sicut argentum deficit ab auro, et hoc est regnum Persarum, Isa. I, 22: Argentum tuum versum est in scoriam. " Et tertium regnum aliud aereum, " supple, significat, hoc est, quod sicut aes se habet ad aurum et argentum, ita se habebit ad alia regna: et hoc fuit regnum Graecorum sive Macedonum, quia non nisi sonoritatem, et non successionem exhibuit. Psal. IX, 7: Periit memoria eorum cum sonitu. " Quod imperabit universae terrae, " supple, fama potius quam effectu. Psal. xviii, 5: In omnem terram eximi sonus eorum.

" Et regnum quartum, " Romanorum scilicet, " erit ferreum, " per similitudinem scilicet, non per veritatem. Et explanat similitudinem: " Quomodo ferrum comminuit, et domat omnia, " comminuit conterendo sicut per malleum, et domat producendo in formas quas vult, " sic comminuet, " supple, quaedam resistentia sibi, " et conteret omnia haec, " hoc est, quidquid sublimitatis fuit in omnibus his. Job, xl, 6: Disperge superbos in furore tuo, et respiciens omnem arrogantem humilia.

" Porro quia vidisti pedum, et digitorum, " supple, in pede, " partem testeam figuli, " hoc est, partem de testa figuli, " et partem ferream, " supple, hoc significat quod " regnum divisum erit: quod tamen, " hoc est, quae divisiones, " de plantaria ferri orietur: " quia de fortitudine Romani imperii quaedam re- gna, fortia, quaedam debilia exorientur. Psal. ii, 9: Reges eos in virga ferrea, et tamquam vas figuli confringes eos. "Secundum quod vidisti regnum mistum testae, " per contactum scilicet et non per unionem, quia mali non. per unionem charitatis, sed per unionem fictionis conjunguntur. Psal. CXVIII, 155: Longe a peccatoribus salus. Osee, x, 2: Divisum est cor eorum, nunc interibunt. " Ex luto, " scilicet ortos.

" Digitos pedum ex parte ferreos, " supple, vidisti: quia de propria praesumebant. Amos, VI, 14: In fortitudine nostra assumpsimus nobis cornua. " Et ex parte fictiles, " hoc est, debiles et imbecilles. Isa. xl, 6: Omnis caro faenum, et omnis gloria ejus quasi flos agri. " Ex parte regnum erit solidum, " humana soliditate, quae tamen infirma est. Numer. XXIV, 21 et 22: Robustum quidem est habitaculum tuum: sed si in petra posueris nidum tuum, et fueris electus de stirpe Cin, quamdiu poteris permanere? " Et ex parte contritum,, " sicut videmus in partibus regni Romani. Psal. CIX, 1: Ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum. Isa. XIV, 5: Contrivit Dominus baculum impiorum, virgam dominantium.

" Quod autem vidisti ferrum mistum testae ex luto, " quod tamen per naturam fieri non potest, sed per tactum solum, significat, supple, quod "commiscebuntur quidem humano semine, " hoc est, per connubia, " sed non adhaerebunt sibi, " scilicet per charitatem, et spiritus unitatem: violabunt enim jura naturae, et inimici erunt ad invicem. Jerem. IX, 4 et 5: Omnis frater supplantans supplantabit, et omnis amicus fraudulenter incedet. Et vir fratrem suum deridebit, ei veritatem non loquentur. " Sicuti ferrum misceri non potest testae. " Mali enim non possunt concordare bonis, nec etiam inter se. Luc. XI, 23: Qui non est mecum, contra me est: et qui non colligit mecum, dispergit,

" In diebus autem. " Expositio secundae partis somnii, de regno Christi, et hoc est quod dicitur:

" In diebus regnorum illorum, " hoc est, in fine regnorum illorum, " suscitabit Deus caeli, " continens caelos scilicet, " regnum, " scilicet Christi, " quod in aeternum non dissipabitur. " Quia illo regno non succedet alterum, Isa. IX, 7: Multiplicabitur ejus imperium, ei pacis non erit finis. " Et regnum ejus alteri populo non tradetur. Daniel, VII, 14: Potestas ejus, potestas aeterna, quae non auferetur: ei regnum ejus, quod non corrumpetur. " Comminuet autem, et consumet universa regna haec, " Romanorum scilicet imperium. Isa. XXXVII, 25: Exsiccaui vestigio pedis mei omnes rivos aggerum, " Et ipsum stabit in aeternum, " exclusive scilicet, hoc est, in fine, quando aeternitas incipiet. Luc. I, 33: Regni ejus non erit finis.

" Secundum quod vidisti, " Visionem adaptat ad. interpretationem: unde sensus est: Secundum formam quam vidisti in similitudine, " quod de monte abscissus est lapis, " hoc est, solidum regnum virtute et veritate, " sine manibus, " virili scilicet operatione. Eccli. LI, 10: Respiciens eram ad adjutorium hominum, et non erat. Isa. lxiii, 3: De gentibus non est vir mecum. " Et comminuit testam, et ferrum, et aes, et argentum, et aurum, " hoc est, quaecumque sunt hujus mundi, omnia enim tamquam nihil reputavit. Ad Philip. iii, 7 et 8: Quae mihi fuerunt lucra, haec arbitratus sum propter Christum detrimenta... Propter quem, scilicet Chri- stum, omnia detrimentum, feci, et arbitror ut stercora, ut Christum lucrifaciam. Et subjungit de confirmatione somnii, et interpretationis veritate: " Deus magnus, " qui omnia per sapientiam et potentiam ambit, " ostendit regi quae ventura sunt postea, " hoc est. post eum: ostendit autem ad emendationem regis. Sap. xii, 2: Admones et alloqueris, ut relicta malitia credant in te, Domine. Job, XXXIII, 16 et 17: Erudiens eos instruit disciplina, ut avertat hominem ab his quae facit, et liberet eum de superbia. " Et verum est somnium. " Ecce confirmatio, hoc est, narratio somnii, " et fidelis, " hoc est, verax, " interpretatio ejus. " Deuter. XXXII, 4: Deus fidelis, et absque ulla iniquitate, justus et rectus.

" Tunc rex Nabuchodonosor. " Tangitur hic honor interpretantis in adoratione, confessione, et exaltatione, quae per ordinem patent in littera.

De adoratione dicit:

" Tunc rex Nabuchodonosor cecidit in faciem suam. " Glossa: " Qui cadit in " faciem, videt in quo cadat: qui autem " retro cadit, nescit quo cadat. " Unde creditur, quod Heli, sacerdos Domini, perditus sit, quia retro cecidit . I ad Corinth XIV, 25: Cadens in faciem suam adorabit Deum, pronuntians quod vere Deus in vobis sit. " Et adoravit Danielem, " hoc est, Deum in Daniele. Psal. CXXXI, 7: Adorabimus in loco ubi steterunt pedes ejus, hoc est, ubi cognovimus vestigia ejus. " Et hostias, " hoc est, pro exauditione, " et incensum, " pro divinitatis devotione, " praecepit ut sacrificarent ei, " ut scilicet et Deum exauditorem cognoscere. Psal. cxl, 7: Dirigatur oratio mea sicut incensum in conspectu tuo. Et de hostiis subjungit, ibidem: Elevatio manuum, mearum sacrificium vespertinum, quod erat sacri fi-

cium solemnissimum, agnus scilicet qui in vespere offerebatur.

Et subjungit de confessione fidei et veritatis:

" Loquens ergo rex, ait Danieli, " experimentum scilicet accipiens divinitatis. " Vere Deus vester, " quem vos scilicet a patribus colitis, " Deus deorum est. " IV Reg. v, 15: Vere scio quod non sit alius Deus in universa terra, nisi tantum in Israel. " Et Dominus regum, " hoc est, sua ditione continens reges terrae. Esther, xiii, 9: In ditione tua cuncta sunt posita. " Revelans mysteria. " Psal. L, 8: Incerta et occulta sapientiae tuae manifestasti mihi. " Quoniam tu potuisti, " per gratiam ejus, " aperire hoc sacramentum, " hoc est, hoc sacrum secretum. Isa. xxii, 22: Dabo clavem domus David super humerum ejus.

Et subjungit de honore interpretis, et qualiter interpres in prosperis constitutus est, et non est oblitus sociorum suorum.

Et hoc est:

" Tunc rex Danielem in sublime extulit, " demonstrando scilicet, et in potestatem constituendo, sicut dicitur, Genes. xli, 43: Clamante praecone, ut omnes coram eo genu flecterent, et praepositum esse scirent universae terrae aegypti. " Et munera multa, et magna dedit ei, " in quibus Porphyrius redar- guit Danielem: sed Daniel accepit, ut concaptivis jministraret, quibus rex injuste abstulerat. Psal, CXI, 9: Dispersit, dedit pauperibus : justitia ejus manet in saeculum saeculi. " Et constituit eum, " vice sua, " principem super omnes provincias Babylonis, " hoc est, subjectas regno Babylonis, " principem, " in potestate scilicet, " et praefectum, " in judiciis, " et magistrum, " in ordinatione legum, " super cunctos sapientes Babylonis. " Genes. xli, 44: Absque tuo imperio non movebit quisquam manum aut pedem in omni terra aegypti.

Et subjungit de recordatione sociorum, cum esset in prosperis:

" Daniel autem postulavit a rege, " hoc est, licentiam accepit. Psal. II, 8: Postula a me, et dabo tibi gentes haereditatem tuam. " Et, " supple, licentia accepta, " constituit super opera, " supple, publica, " provinciae Babylonis. " Psal. viii, 7: Constituisti eum super opera manuum tuarum. " Sidrach, Misach et Abdenago. " Psal. xliv, 17: Pro patribus tuis nati sunt tibi filii: constitues eos principes super omnem terram. " Ipse autem Daniel, " praecipuus scilicet inter eos, " erat in foribus regis, " ut scilicet regem teneret in favore sui, et captivorum. Matth XXIII, 37: Quoties volui congregare filios tuos, quemadmodum gallina congregat pullos suos sub alas? II Machab. xv, 14: Hic est fratrum amator, et populi Israel.