IN CAPUT V DANIELIS

COMMENTARIUS.

" Baltassar rex. " In ista parte ostenditur ruina mundi per regnum Christi, In destructione regni Babylonis: excellentia Danielis ostenditur in interpretatione visionis sensibilis, sicut a principio dictum est: et habet partes duas, scilicet interpretationem visionis, et honorem interpretantis, infra, VI, 1: " Placuit Dario. "

Interpretatio visionis tres partes habet, scilicet visionis revelationem: et visionis interpretationem, ibi, v. 17: " Ad quae respondens Daniel. " Et visionis impletionem, ibi, v. 30: " Eadem nocte interfectus est. "

Prima pars tres habet partes, scilicet causae meritoriae descriptionem: sententiae promulgationem, ibi, v. 5: " In eadem hora. " Et regis et aliorum conturbationem, ibi, v. 6: " Tunc facies regis. "

In prima notantur quatuor, vanitas scilicet festivantium, edacitas convivantium, sacrilegium vasa consecrata in usibus propriis profanantium, et blasphemia Deum verum inhonorantium.

Et hoc est:

" Baltassar rex, " Hieronymus: "Iste " Baltassar non fuit filius Nabuchodo-" nosor, ut vulgo creditur: sed, ut

" ait Berosus, qui Chaldaeam scribit " historiam, et qui eamdem sequitur, Jo-" sephus , post Nabuchodonosor, qui " in Chaldaea regnavit annis quadra-" ginta quatuor successit Evilmerodach, " filius ejus, de quo scribit Jeremias , " quod in primo anno regni sui, levave-" rit caput Joakim, regis Judae, eteduxe-" rit eum de domo carceris. Huic succes-" sit filius ejus Neglisar, qui habuit filium " Labosordach, patrem hujus Baltassar: " quo a Medis et Persis occiso, destru-" ctum est regnum Chaldaeorum. " Item, Hieronymus: " Tradunt Hebraei, quod " irritam putans Dei promissionem, qua " Jeremias captivitatem Judaeorum dixe-" rat relaxandam , quasi spei vanae ili" sultans captivorum, fecit grande convi-" vium. "

Dicit ergo: " Baltassar reae, " ut regalis notetur ambitio, " fecit grande convivium. " Grande dicitur propter multitudinem apparatus, convivium autem propter jucunditatem epulantium. " Optimatibus suis mille. " Mille dicitur, quia maximus numerus est, ut intelligatur inmaximo numero fuisse invitatos. Esther, I, 3: Fecit grande convivium cunctis principibus et pueris suis. Quod vituperatur, Luc. XVI, 19: Induebatur purpura, et bysso: ei epulabatur quotidie splendide. Vituperatur etiam, quod divitibus fecit, et non pauperibus. Luc. XIV, 12 et seq.: Cum facis prandium, aut caenam, noli vocare amicos tuos, neque fratres tuos, neque cognatos, neque vicinos divites, ne forte et ipsi.te reinvitent, et fiat tibi retributio. Sed cum facis convivium, voca pauperes, debiles claudos, et caecos, Et beatus eris, quia non habent retribuere tibi: retribuetur enim tibi in resurrectione justorum. Marc. VI, 21: Cum dies opportunus accidisset, Herodes natalis sui caenam fecit principibus, et tribunis, et primis Galileae. " Et unusquisque secundum suam bibebat aetatem, " Glossa: " Se-" cundum aetatem eiant convivio or-" dinati, et nemo ultra vires bibere coge-" batur: ut scilicet quilibet tantum ca-" peret, quantum aetati suae sufficeret. " Esther, I, 8: Non erat qui nolentes cogeret ad bibendum. Et intelligitur aetas spatium adeptae dignitatis, non vitae. Ex tunc enim honor debebatur. Sapient. IV, 8 et 9: Senectus venerabilis est non diuturna, neque annorum numero computata: cani autem sunt sensus hominis, et aetas senectutis vita immaculata. Genes. xliii, 33: Sederunt coram eo, primogenitus juxta primogenita sua, et minimus juxta aetatem suam,

Et adjungit de vasorum profanatione per sacrilegium:

" Praecepit ergo jam temulentus rex. " Oppositio est in adjecto: rex enim a regendo dicitur. Et temulentia tollit regnum. Temulentus enim ebrius est: ebrius autem regnum rationis non habet. I Reg. I, 14: Usquequo ebria eris ? digere paulisper vinum quo mades. Proverb. xxiii, 20: Noli esse in conviviis potatorum. Proverb. XXXI, 4: Noli regibus, o Lamuel, noli regibus dare vinum: quia nullum secretum est ubi regnat ebrietas. " Ut afferrentur vasa aurea et argentea, " quae scilicet consecrata fuerant ad usus templi, in quibus ad ostensionem magnifice bibere volunt. Significant autem haec vasa libros et auctoritates Scripturae, vel fideles animas, quas diabolus in haereticis, vel malis hominibus, ad suas adhibet delectationes et abusus, sicut dicitur, II Paralip.

XXXVI, 11 et 18: Omnes tradidit in manibus ejus. Universa vasa domus Domini,

tam majora quam minora. " Quae asportaverat Nabuchodonosor pater ejus, " hoc est, proavus ejus. " De templo, " Hoc dicit ad aggravationem, quia sacrilegium erat de templo accipere. Et ad aggravationem peccati addit: " Quod fuit in Jerusalem. " II Machab. v, 15: Templum quod universa terra sanctius, supple, est. I ad Corinth iii, 17: Si quis templum Dei violaverit, disperdet illum Dominus. " Ut biberent in eis rex, " quia profanum erat quod homo vasis Dei uteretur, sicut praeceptum est, Exod. xxxv,. 5 et seq. " Et optimates ejus, " quod profanius fuit. " Uxoresque et concubinae, " quod fuit profanatissimum, ut scilicet in usum scorti vas Domini converteretur. Hoc tamen hodie videmus fieri, quando thesauri domus Domini in abusum scorti convertuntur. II Machab. VI, 4: Templum luxuria et commessationibus gentium erat plenum, ei scortantium cum meretricibus: sacratisque aedibus mulieres se ultro ingerebant.

Et sicut praecepit, sic opere impletum est: et hoc est:

" Tunc allata sunt vasa aurea, " cultum Domini decentia, " et argentea quae asporiaverat de templo, " Nabuchodonosor scilicet, " quod fuerat in Jerusalem, " ubi summa vigebat sanctitas. Psal. XCII, 5: Domum tuam decet sanctitudo. " Et biberant in eis rex, " malum exemplum dando, " et optimates ejus, " malo exemplo corrupti, " et uxores, et concubinae ejus, " ne edacitati deesset luxuria. Ad Ephes. v, 18: Nolite inebriari vino, in equo est luxuria. Hieronjmius: " Venter mero aestuans, " facile despumat in luxuriam. "

Et subjungit de blasphemia: " Bibebant vinum, " mundanae scilicet laetitiae, et erroris, quod multis causa peccati est. Proverb. xxiii, 31 et 32: Ne intuearis. vinum quando flavescit, cum splenduerit in vitro color ejus: ingreditur blande, sed in novissimo mordebit ut coluber, et sicut regulus venena diffundet. " Et laudabant deos suos, " In blasphemiam scilicet Creatoris, Job, xv, 5: Docuit iniquitas tua os tuum, et imitaris linguam blasphemantium. " Aureos. " Aurum adorat, qui sapientiam saeculi, veneratur. " Et argenteos, " quod fuit cultorum eloquentiae. Psal. cxiii, 4: Simulacra gentium argentum et aurum. " Et aereos. " aes sonorum est, et carmina significat poetarum, quae quidam venerantur. Significat etiam reboationes advocatorum. " Et ferreos, " quod significat ligamenta syllogismorum, quae cun cta domant. Jerem. VI, 30: Argentum reprobum vocate eos, quia Dominus projecit illos, " Ligneos, ei lapideos: " quod significat faciles et tamen per obstinationem duras inventiones eorum. Baruch in epist Jerem. VI, 3: Videbitis in Babylonia deos aureos, et argenteos, et lapideos, et ligneos in humeris portari.

" In eadem hora. " Tangitur hic sententiae promulgatio, et dicit: " In eadem hora, " ut notetur paena respondere culpae, II Machab. VI, 13: Multo tempore non sinere peccatoribus ex sententia agere, sed statim ultiones adhibere, magni beneficii est indicium. " Apparuerunt digiti, " hoc est, species sensibiles digitorum, " quasi manus hominis. " Quasi dicit, quia non erat vere manus, sed species manus. Et dicit hominis, quia ad modum hominis, et ad intellectum figuratae fuerunt. Isa. viii, 1: Sume tibi librum grandem, et scribe in eo stylo hominis. " Scribentis, " ob perpetuam rei memoriam. Et attende, quod dixit supra, IV, 28, ubi rex per paenitentiam restituendus fuit, vox de caelo ruit, quae disparuit: significabat enim iram Dei cito finiendam. Hic autem ubi. interficiendus fuit rex, et regnum dissipandum, scribi- tur in perpetuam rei memoriam. Habacuc, II, 2: Scribe visum, et explana eum super tabulas, ut percurrat qui legerit eum. " Contra candelabrum, " ut scilicet cuncti viderent. II Reg. XII, 12: Tu fecisti abscondite, ego autem faciam verbum istud in conspectu omnis Israel, et in conspectu solis. " In superficie parietis, " ne tecta esset littera. Matth x, 26: Nihil est opertum, quod non revelabitur, " Aulae regiae, " ubi multorum fuit frequentia. Jerem. XVII, 1: Peccatum Juda scriptum est stylo ferreo in ungue adamantino, exaratum est super latitudinem cordis eorum. " Et rex adspiciebat articulos manus scribentis, " ut scilicet cognosceret imminere sibi paenam. Psal. xlix, 21: Arguam te, et statuam contra faciem tuam,

" Tunc facies regis commutata est. " Hic tangitur de regis conturbatione, et sunt duo quae hic dicuntur, scilicet conturbatio regis de inquisitione interpretis, et reginae consilium, ibi, v. 10: " Regina autem, pro re quae acciderat, "

In prima quatuor sunt, scilicet regis conturbatio, et interpretum compellabo, sapientium saeculi defectio, et ex hoc amplior regis confusio.

Dicit ergo: " Tunc facies regis commutata est, " in pallorem scilicet. Eccli. xiii, 31: Cor hominis immutat faciem illius, sive in bona, sive in mala. II Machab. iii, 16: Facies, et color immutatus declarabant internum animi dolorem. "Et cogitationes ejus, " quae quasi coagitationes dicuntur, quando homo multa revolvit, quod naturale est homini conturbata, et confuso. Job, xx, 2: Cogitationes meae variae succedunt sibi, ei mens in diversa rapitur. " Conturbabant eum. " Psal. xxxvii, 11: Cor meum conturbatum est, scilicet in me. " Et compages renum ejus dis solvebantur, " ubi scilicet superiora inferioribus junguntur. Psal. lxxii, 21 et 22: Renes mei commutatisunt, et ego ad nihilum redactus sum. " Et genua ejus ad se invicem collidebantur, " prae timore scilicet. Isa. XXI, 3 et 4: Corrui cum audirem, conturbatus sum, cum viderem Emarcuit cor meum.

Et subdit de exclamatione ad interpretem:

" Exclamavit itaque rex fortiter, " ut intensio clamoris, intensionem significaret cordis: naturale enim est homini in angustia clamare, Baruch, III, 1: Anima in augustus, et spiritus anxius clamat ad te. " Ut introducerent magos, Chaldaeos, et aruspices. " Glossa: " Obii" tus eorum quae Nabuchodonosor acci-" derant, antiquum gentis suae sequitur " errorem, magos vocans, non Dei proci phetam. " III Reg. XXII, 8: Remansit, vir unus per quem possumus interrogare Dominum: sed ego odi eum, quia non prophetat mihi bonum, sed malum. " Et proloquens rex ait sapientibus Babylonis, " hoc est, procul et publice loquens, ut ab omnibus audiretur, ut esset verbum magis irrevocabile: " Quicumque legerit scripturam hanc, " quae scilicet apparuit in pariete: et dicitur legere, qui ad intellectum legit. " Et interpretationem ejus manifestam mihi fecerit: " quod facere non potest qui non intelligit. Daniel, x, 1: Intelligentia est opus in visione. " Purpura vestietur, " quod signum regale fuit, " et torquem, auream habebit in collo, " Glossa: " Quod summae " dignitatis erat: torquis enim dabatur " insignum, quod collum solutum non " erat ad insipienter loquendum. Aurum " enim sapientiam significat. " Proverb. I, 9: Addatur gratia capiti tuo, et torques collo tuo. Purpura vero sanguine purpuris colorata vestis est, qua non licebat nisi regibus uti. " Et tertius in regno meo erit, " Glossa, " Post me unus " de tribus principibus, tertiam partem " regni habens. " Genes. xli, 41 et 42:

Ecce, constitui super universam terram aegypti. Tulitque annulum de manu sua, et dedit eum in manu ejus: ve stivitque eum stola byssina, et collo torquem auream circumposuit. Glossa: " Apud Judaeos, reges unctio facit: " apud Medos quatuor insignia, scilicet " purpura, fibula, annulus, et diadema. " Unum horum sine aliis concessum, cc non dabat honoris plenitudinem, sed " participationem. Scriptura haec signifi-" cat sacram Scripturam, quae praemo-" net homines de paenis futuris. Legit " autem, et interpretationem dat, qui " de Scripturis profert monita salutis. " Ad Roman. xv, 4: Quaecumque scripta sunt, ad nostram doctrinam scripta sunt, ut per patientiam et consolationem Scripturarum spem habeamus: hic purpuram accipit in devotione sanguinis Domini. Isa. lxiii, 2: Rubrum est indumentum tuum, et vestimenta tua sicut calcantium in torculari, passionis scilicet Christi. Torquem accipit in eloquii discretione. Eccli. VI, 25: Injiee in torques illius collum tuum, " Et tertius in regno meo erit: " est enim regnum in hierarchia supercaelesti, et caelesti, et Ecclesiastica, ad quod assumitur qui Scripturam interpretatur. Luc. xxii, 29: Ego dispono vobis sicut disposuit mihi Pater meus, regnum.

" Tunc ingressi sunt, " cupiditate munerum scilicet, " omnes sapientes rvgis . , " Ad. Roman. VIII, 6: Prudentia carnis, mors est. " Et non potuerunt nec scripturam legere. " Isa. XXIX, 11: Erit vobis visio omnium sicut verba libri signati, quem cum dederint scienti litteras, dicent: Lege istum: et respondent: Non possum, signatus est enim. Et hoc est quod sequitur: " Nec interpretationem ejus indicare regi: " scriptura enim non intelligitur. nisi eodem spiritu, quo edita est. Joan XIV, 26: Ille docebit vos omnia , et suggeret vobis omnia quaecumque dixeras vobis.

" Unde rex Baltassar satis conturbatus est. " Psal. XXXVII, 11: Cor meum conturbatum est in me, dereliquit me virtus mea. " Et vultus illius immutatus est, " in tristitiam scilicet et pallorem: quia hoc ipsum inconstantiae indicium fuit, scilicet ad diffusionem vultus dejici in tristitiam: unde a contrario laudatur Anna, I Reg. I, 18, quod vultus illius non sunt amplius in diversa mutati. Eccli. xxvii, 12: Homo sanctus in sapientia manet sicut sol: nam stultus sicut luna mutatur. " Sed et optimates ejus turbabantur, " pro rege scilicet. Matth ii, 3: Audiens Herodes rex, turbatus est, et omnis Jerosolyma cum eo.

Sequitur de consilio reginae: et dicuntur tria, scilicet qualiter venit, et quod consilium sapiens dedit, et quod rex consilio obedivit.

Et hoc est:

" Regina autem. " Josephus: " Avia regis. " Origenes: " Mater Baltassar. " Aviae enim matres vocantur, unde potuit nosse praeterita, quae rex ignorabat. " Pro re quae acciderat regi, et optimatibus ejus, " nova scilicet et stupenda; " domum convivii ingressa est, " ad nova enim concurritur undique: " et proloquens ait: Rex, in aeternum vive ! " A salutatione incipit, ut tristitiam temperet. Matth x, 12: Intrantes autem in domum, salutate eam, dicentes: Pax huic domui. Et subdit consolationem: " Non te conturbent cogitationes tuae. " Joan. xiv, 27: Non turbetur cor vestrum, neque formidet. " Neque facies tua immutetur, " in dejectionem scilicet et tristitiam. Unde laudatur Joseph, Genes. xliii, 31, quod lota facie tristitiam dissimulavit. Unde Philosophus in I Ethicorum dicit, quod " felicis est " decenter ferre fortunas. "

Et subdit consilium:

" Est vir in regno tuo. " Bene vir. Gregorius: " Vir est qui contra bifor-" mes fortunae insultus biformi con-" stantia mentis militat praemunitus. " " Qui spiritum deorum sanctorum habet in se. " I Joan IV, 13: De spiritu suo dedit nobis. " Et in diebus patris tui, " hoc est, atavi tui, vel proavi. Glossa: " More Scripturae quae avos, et " deinceps patres appellat. " " Scientia et sapientia inventae, sunt in eo, " hoc est, tam in humanis quam in divinis peritia: prae omnibus enim doctus est, qui a Deo doctus est. Luc. XXI, 15: Dabo vobis os, et sapientiam, cui non poterunt resistere et contradicere omnes adversarii vestri. " Nam et rex Nabuchodonosor, pater tuus, " qui scilicet talis, et tantus fuit, quem et tu imitari debes. Proverb. IV, 1: Audite, filii, disciplinam patris, et attendite ut sciatis prudentiam, " Principem magorum, " hoc est, magnorum Philosophorum, " incantatorum, " qui carminibus in herbis vel animalibus divinant, " Chaldaeorum, " qui in astris, " et aruspicum, " qui in extis sacrificiorum juxta aras, " eum constituit, " non quod participationem haberet cum eis, sed ut regimine praeesset. Psal. CIV, 21 et 22: Constituit eum dominum domus suae, et principem omnis possessionis suae, ut erudiret principes sicut semetipsum. " Pater, inquam, tuus, o rex. Hoc repetit ut nepotem ad tanti patris imitationem provocet. Ad Hebr XII, 9: Patres quidem carnis nostrae eruditores habuimus, et reverebamur eos.

Et repetit rationem:

" Quia spiritus amplior, " plura scilicet comprehendens, " et prudentia, " in agibilibus humanis, " intelligentia -que, " in civilibus. Psal. XXXI, 8: Intellectum tibi dabo, et instruam te. " Et

interpretatio somniorum, " prophetalium scilicet. Genes, xli, 15: Vidi somnia, nec est qui edisserat: quae audivi te sapientissime conjicere. " Ostensio secretorum, " in visionibus intellectualibus. Psal. L, 8: Incerta et occulta sapientiae tuae manifestasti mihi. " Ac solutio ligatorum. " Ligata sunt, quae obscuris aenigmatibus et allegoriis involuta sunt. Sapient. viii, 8: Signa ei monstra scil antequam fiant, et eventus temporum et saeculorum. " Inventae sunt in eo, " per experientiam scilicet: haec autem inventa sunt per spiritum queni accepit. Sapient. VII. 15: Ipse sapientiae dux est, et sapientium emendator, " Hoc est in Daniele, cui rex, " scilicet Nabuchodonosor, " nomen imposuit Baltassar, " Hieronymus: " Ubi-" que sunt virtuti sua praemia: Danie" lem faemina barbara tantis laudibus " praedicat. " Proverb. XXXI, 31: Date ei de fructu manuum suarum, et laudent eam in portis opera ejus, " Nunc itaque Daniel vocetur: " eo quod ille secundo spiritum Dei consulere potest. Et hoc est quod sequitur: " Et interpretationem ejus narrabit. " Eccli. viii, 9: Ne despicias narrationem presbyterorum sapientium, et in proverbiis eorum conversare,

" Igitur introductus est Daniel coram rege. " Ex modo loquendi videtur, quod absens fuerit. Genes. XXIV, 31: Ingredere, benedicte Domini: cur foris stas ? " Ad quem praefatus rex ait, " Baltassar scilicet: " Tu es Daniel de filiis captivitatis Judae. " Glossa, " de illis c. qui praedicere futura consueverunt. " Amos, III, 7: Non facit Dominus Deus verbum, nisi revelaverit secretum suum ad servos suos prophetas. " Quem adduxit pater meus rex de Judaea ? " In qua Deus revelator secretorum, notus est. Psal. lxxv, 2: Notus in Judaea Deus: in Israel magnum nomen ejus.

" Audivi de te, " per reginam, et famam publicam, " quoniam spiritum deorum habeas, " in te scilicet. Psal. l, 12: Spiritum rectum innova in visceribus meis. " Et scientia, " saecularium scilicet, " intellig eniiaque : " Glossa, " oc-" cultorum. " " Ac sapientia. " Glossa, " divinorum. " " Ampliores, " supple, quam in aliis, " inventa sunt in te, " Act. VI, 10: Non poterant resistere sapientiae et Spiritui qui loquebatur.

" Et nunc ingressi sunt in conspectu meo, " cupiditate scilicet et muneribus ducti, et ideo excaecati, Deuter. XVI, 19: Munera excaecant oculos sapientium,, et mutant verba justorum. " Sapientes magi, " Jerem. IV, 22: Sapientes sunt ut faciant malum, bene autem facere nescierunt. " Ut scripturam hanc legerent. " II Esdr. viii, 8: Legerunt in Libro legis Dei distincte, ei aperte ad intelligendum. " Et interpretationem ejus indicarent mihi: " prognostica enim est futurorum. I ad Corinth XIV, 5: Major est qui prophetat quam qui loquitur linguis, nisi forte interpretetur ut Ecclesia aedificationem accipiat. " Et nequiverunt sensum hujus sermonis edicere. " Humana enim infirmitas ad sublimitatem sapientiae divinae pervenire non potest. Psal. cxxxviii, 6: Mirabilis facta est scientia tua ex me: confortata est, ei non potero ad eam.

" Porro ego audivi de te, " per reginam scilicet et famam publicam, " quod possis obscura interpretari. " Job, xxviii, 11: Abscondita in lucem produxit. " Et ligata dissolvere. " Sapient. VII, 21: Quaecumque sunt absconsa et improvisa, didici: omnium enim artifex docuit me sapientia. Item, Sapient. VIII, 8: Scit versutias sermonum, et dissolutiones argumentorum. " Si ergo vales scripturam legere, " ad intellectum scilicet. Psal. cxviii, 130:

Declaratio sermonum tuorum illuminat, et intellectum dat parvulis. " Et interpretationem ejus indicare mihi. " Luc. XIV, 27: Interpretabatur illis in omnibus scripturis, quae de ipso erant. " Purpura vestieris, " in signum regalis dignitatis, " et torquem auream circa collum tuum habebis. " Psal. xx, 6: Gloriam ei magnum decorem impones super eum, " Et tertius in regno meo princeps eris, " hoc est, unus de tribus, forte unos praefuit curiae, alter exercitui, tertius terrae: et videtur sumi de his quae dicuntur, II Reg. XXIII, 8: David... sedens in cathedra sapientissimus princeps inter tres,

" Ad quem respondens Daniel. " Hic incipit visionis explanatio, et habet tres paragraphos, scilicet interpretis commendationem, aviti peccati redargutionem, et successoris imitationem: et haec tria dicuntur in parte prima. In secunda antem ponit scripturae lectionem et interpretationem, ibi, v. 25: " Haec est autem scriptura. " In tertia autem interpretis pro interpretatione honorem, ibi, v. 29: " Tunc, jubente rege. "

Dicit ergo:

" Ad quem, " scilicet regem, " respondens Daniel, ait, " regiam scilicet potestatem non veritus. Eccli. xlviii, 13: In diebus suis non pertimuit principem, ei potentia nemo vicit illum. " Coram rege, " hoc est, libere et publice. I ad Timoth. v, 20: Peccantes coram omnibus argue, ut et caeteri timorem habeant. " Munera tua sint tibi, " Implevit quod dicitur, Matth x, 8: Graiis accepistis, gratis date. I Reg. xii, 3: Si de manu cujusquam munus accepi: et contemnam illud hodie, restituamque vobis. Liber enim non est, qui munus accipit. " Et dona domus tuae, " quae dives et abundans est, " alteri da. " Isa. xxxiii, 15 et 16: Qui... excu- tit manus suas ab omni munere,.. iste in excelsis habitabit, etc. Et differunt donum, et munus: quia donum est secundum quod procedit a dante liberaliter, munus autem secundum quod recipitur ab eo cui datur. " Scripturam autem legam Ubi rex, " gratis scilicet et liberaliter. Et dicit tibi, quia ad correptionem ejus legit: sed quia non sufficit legere sensum litterae, nisi spiritus latens in littera manifestetur, ideo addit: " et interpretationem ejus ostendam tibi, " II ad Timoth. II, 1: Cura teipsum probabilem exhibere Deo, operarium inconfusibilem, recte tractantem verbum veritatis.''

Et subjungit de peccati aviti improperatione, et paena: primo, ingratitudinem ad Dominum improperat, secundo, ad proximum.

Et hoc est:

" 0 reae, Deus altissimus. " Psal. XCIV, 3: Ilex magnus super omnes deos. " Regnum, " in. potestate scilicet, " et magnificentiam, " in divitiis, " gloriam, " in splendore dignitatis, " et honorem, " in reverentiam et subjectionem hominum, " dedit Nabuchodonosor, patri tuo. " Jacob. I, 17: Omne datum optimum et omne donum perfectum desursum est, descendens a Patre luminum.

" Et propter magnificentiam quam dederat ei, " supple, Deus. Jacob. i, 5: Dat omnibus affluenter, et non improperat. " Universi populi, " communitates scilicet civitatum, " tribus, " hoc est, contribules in civitatibus, " et linguae, " distinctae per diversas terras, " tremebant, " scilicet corpore, " et metuebant eum, " corde. Judith, III, 4 et seq., responderunt Nabuchodonosor omnes nationes: Sint omnia sub lege tua, nos et filii nostri, servi tui simus. Veni nobis pacificusdominus, ei utere servitio nostro, sicut placuerit tibi. Et subdit de injuria proximi: " Quos volebat interficiebat, " voluntate scilicet, non legibus utens in judicio: " et quos volebat percutiebat, " mutilando scilicet, vel aliter castigando: unde, Isa. XIV, 5 et 6, vocatur virga: Contrivit Dominus baculum impiorum, virgam dominantium, caedentem populos in indignatione plaga insanabili, subjicientem in furore gentes, persequentem crudeliter. " Et quos volebat exaltabat, " supple, non pro dignitate virtutis, sed quia erant ministri sceleris: " et quos volebat humiliabat, " non pro culpa sceleris, sed quia persequebatur virtutem. Sapient. VI, 5: Cum essetis ministri regni illius, non recte judicastis, nec custodistis legem justitiae, neque secundum voluntatem Dei ambulastis.

" Quando autem elevatum est cor ejus, " in superbiam scilicet contra Deum. Ezech. XXVIII, 17: Elevatum est cor tuum in decore tuo. " Et spiritus illius ob firmatas est ad superbiam, " ita ut etiam diceret, Isa. XIV, 13: In caelum conscendam, super astra Dei exaltabo solium meum. " Depositus est, " supple, a Deo, " de solio regni sui. " Luc. i, 52: Deposuit potentes de sede " Et gloria ejus ablata est. " Ezech. xxviii, 17: Perdidisti sapientiam tuam in decore tuo, in terram projeci te,

" Et a filiis hominum ejectus est, " sicut patuit supra, IV, 30 et seq. 1 ad Corinth. v, 13: Auferte malum ex vobis ipsis, " Sed et cor ejus cum bestiis positum est, " ut bestialia scilicet cogitaret, et vellet. Jerem. xv, 1: Ejice illos a facie mea, et egrediantur. " Et cum onagris erat habitatio ejus, " hoc est, cum asinis aggrestibus, ab AdminBookmark quod est asinus, et

AdminBookmark venatio. Et haec daemonia significant, quae cor peccatoris inhabitant. Isa. XXXIV, 14: Occurrent daemonia onocen-tauris, et pilosus clamabit alter ad alterum. " Faenum quoque, ut bos, comedebat, " hoc est, in jumentinis et bestialibus delectabatur. Job, xxx, 4: Mandebant herbas, et arborum cortices, et radix juniperorum erat cibus eorum " Et rore caeli corpus ejus infectum, est: " quia etiam donis bonitatis divinae, per ingratitudinem abutebatur ad infectionem. Sapient. XIV, 11: Creaturae De, in odium factae sunt, et in tentationem animabus hominum, et in muscipulam pedibus insipientium. " Donec cognosceret, " paenis scilicet attritus, " quod potestatem haberet Altissimus in regno hominum. " Job, xxv, 2: Potestas et terror apud eum est, qui facit concordiam in sublimibus suis. " Et quemcumque voluerit, suscitabit super illud. " Ad Roman. IX, 19: Voluntati ejus quis resistit ?

Et subdit de redargutione imitatoris filii, qui majori paena dignus erat, quia videns punitum atavum, non se correxerat. Et hoc est:

" Tu quoque, filius ejus, Baltassar, " non tantum natura, sed etiam imitatione malitiae. Sapient. IV, 6: Ex iniquis somnis filii qui nascuntur, testes sunt nequitiae adversus parentes. " Non humiliasti cor tuum, " ad paenitentiam scilicet sicut docet Psal. XXXIV, 13: Humiliabam in jejunio animam meam. " Cum scires haec omnia, " Nabuchodonosor scilicet, et exemplo illius corrigi debueras. Proverb. XIX, 25: Pestilente flagellato, stultus sapientior erit. Ptolomaeus Philosophus: " Qui exemplo " alterius non corrigitur alii corrigentur " ab ipso. "

" Sed adversum dominatorem caeli, " cujus scilicet templum usurpavit pater tuus, " elevatus es, " in superbiam. Daniel. XI, 28: Cor ejus adversus testamentum sanctum. Et post, v. 36: Adversus Deum deorum loquetur magnifica,

" Et vasa domus ejus, " hoc est, templi, " allata sunt coram te, " usibus scilicet hominum profananda. Matth VII, 6: Nolite dare sanctum canibus, neque mittatis margaritas vestras ante porcos. " Et tu, " supple, primus, " et optimates tui, " secundi, a te inducti, I Esdr. IX, 2: Manus etiam principum et magistratuum fuit in transgressione hac prima. " Et uxores tuae, " nobiliores, et quod pejus est, " concubinae tuae, " fomenta scilicet libidinis tuae, " vinum bibistis in eis, " quod ad libidinem incitaret. Unde, Genes. XIX, 33 et seq., cum filiae Loth provocarent patrem ad libidinem, dederunt ei vinum bibere. " Deos quoque aureos, " de pretiosiori metallo scilicet, " et argenteos, "candentes scilicet, " et aereos, " qui significant fictos, quia aes similitudinem auri mentitur, " et ferreos, " sicut Martem, et alios, quos in bellis et armis credebant habere potestatem. Osee, ii, 8: Dedi ei frumentum, ei vinum, et oleum, ei argentum multiplicavi ei, et aurum, quae fecerunt Baal. " Ligneos que, et lapideos, " qui scilicet de vili materia erant, et significant eos qui vilia Deo vero praeponunt. Jerem. II, 13: Me dereliquerunt fontem aquae vivae, et foderunt sibi cisternas, cisternas dissipatas, quae continere non valent aquas. " Qui non vident, neque audiunt. " Psal. cxiii, 5 et 6: Oculos habent, et non videbunt. Aures habent, et non audient. " Neque sentiunt. " Psal. CXXXIV, 17: Neque enim, est spiritus in ore ipsorum. " Laudasti. " Psal. x apud Hebraeos, 3: Laudatur peccator in desideriis animae suae. " Porro Deum, " verum scilicet, " qui habet flatum tuum, " hoc est, spiritum tuum, " in manu sua, " hoc est, in potestate sua, auferendi quando vult. Proverb. XXI, 1: Sicut divisiones aquarum, ita cor regis in manu Domini: quocumque voluerit, inclinabit illud. " Ei omnes vias tuas, " supple, habet in manu. Job, XIV, 17: Signastiquasi in sacculo delicta mea. " Non glorificasti, " per gratiarum scilicet actionem, et bonam vitam. Cum tamen dicatur, Eccli. xliii, 32 et 34: Glorificantes Dominum quantumque potueritis... Benedicentes Dominum, exaltate illum quantum potestis.

" Idcirco ab eo, " Deo scilicet vero, " missus est articulus manus, " qui articulatim scriberet. Apocal. I, 11: Quod vides, scribe in libro. " Quae, " scilicet manus, " scripsit hoc quod exaratum est. " Ex hoc videtur, quod non colore scriptum fuerit, sed in lapidem exaratum. Jerem. xvii, 1: Peccatum Juda scriptum est stylo ferreo, in ungue adamantino.

" Haec est autem scriptura quae digesta est, " hoc est, judicio Dei decreta. Daniel. iii, 31: Omnia ergo quae induxisti super nos, et universa quae fecisti nobis, in vero judicio fecisti. " Mane, Thecel, Phares, " hoc est, numerus, appensio, divisio. Sapient. XI, 21: Omnia in mensura, et numero, ei pondere disposuisti.

" Et haec interpretatio sermonis, " scilicet quantum ad intellectum. I ad Corinth XIV, 9: Nisi manifestum sermonem dederitis, quomodo scietur id quod dicitur ? " Mane, " supple, quod sonat numerus, significat, quod " numeravit Deus regnum tuum, " hoc est, omnes actus et verba, quae habuisti in regno. Job, XXXI, 4: Nonne ipse considerat vias meas, et cunctos gressus meos dinumerat? " Et complevit illud, " hoc est, finivit. Luc. XVI, 2: Redde rationem villicationis tuae: jam enim non poteris villicare,

" Thecel, " supple, significat, quod " appensum est in statera, " supple, regnum tuum, et vita, quantum ad circumstantias et radices operum. " Et inventum est minus habens, " quam dignum scilicet fuerit. Proverb. XVI, 11: Pondus et statera judicia Domini sunt. Job, XXXI, 5 et 6: Si ambulavi in vanitate, et festinavit in dolo pes meus, appendat me in statera justa, et sciat Deus simplicitatem meam,

" Phares, " supple, significat, quod " divisum est regnum tuum, " supple, a te, et a progenie tua, Isa. xlvii, 1: Non est solium filiae Chaldaeorum. Luc. xii, 20: Stulte, hac nocte animam tuam repetunt a te: quae autem parasti, cujus erunt ? " Et datum est Medis et Persis. " Medi interpretantur mensurantes, paenam scilicet contra culpam. Persae latera dissuentes interpretantur. Isa. XIII, 17 et 18: Ecce ego suscitabo super eos Medos, qui argentum non quaerant, nec aurum velint, sed sagittis parvulos interficient.

" Tunc, jubente rege. " Glossa: Non mirum, si quamvis audiens tristia, praemium solverit, cum ventura quae audierat, non statim credidit: Dei enim prophetam honorando, se putavit veniam promereri: non tamen obtinuit, quia sacrilegium majus fuit quam veneratio hominis Dei. " Indutus est Daniel purpura, " Proverb, XXXI, 22: Byssus et purpura indumentum ejus. " Et circumdata est torquis aurea collo ejus, " prae sapientia scilicet qua locutus fuerat. Isa, XXII, 24: Suspendent super eum omnem gloriam domus patris ejus, vaso-rum diversa genera. " Et praedicatum est

de eo , " voce scilicet praeconis, " quod haberet potestatem tertius in regno suo, " hoc est, sicut unus de tribus principibus. Genes. xli, 41: Ecce constitui te super universam terram aegypti. Jerem. I, 10: Ecce constitui te hodie super gentes, et super regna.

" Eadem nocte. " Tangitur hic omnium dictorum impletio. " Interfectus est Baltassar, rex Chaldaeus. " Glossa: " Jose-" phus dicit obsessa Babylone a Medis " et Persis, Baltassar regem Babylonis " in tantam venisse oblivionem sui, ut " celeberrimum convivium iniret, et in " vasis templi biberet, et obsessus epulis " vacaret. Unde potest stare historia, " quod eadem nocte sit captus, et jugu-" latus, dum omnes, aut visionis inter" pretationisque territi miraculo, aut ce-" lebritare et ebrietate convivii occupati " essent. " Luc. xii, 20: Stulte, hac nocte animam tuam repetunt a te.

" Et Darius Medus successit ei in regnum. " De hoc Dario dicit Josephus, quod " fuit filius Astyagis, qui alio nomine As-" suerus vocabatur, et erat avunculus Cy-" ri, regis Persarum, aetate et moribus re-" gno dignus. " Eccle. x, 16: Vae tibi, terra, cujus rex puer est, " Annos natus sexaginta, duos. " Dicit enim Aristoteles in III Topicorum: " Nemo eligit juve-" nes duces, quia non constat eos esse " sapientes . " In tali enim aetate resedit complexio, et conceptus stabiles inveniuntur. I ad Timoth. v, 9: Vidua eligatur non minus sexaginta annorum.