IN CAPUT VII DANIELIS

COMMENTARIUS.

" Anno primo Baltassar. " Hic incipit secunda pars istius prophetiae. Et tangitur hic de processu malorum, et condemnatione eorum, et etiam de liberatione bonorum de potestate Antichristi: et ideo dividitur in partes duas. Primo enim ostendit qualiter regnum Christi destruit regnum mundi. In secundo de destructione Antichristi, et liberatione Sanctorum, et hoc incipit infra, cap. IX, 1, ibi, " In anno primo Darii, "

Prior in duas dividitur: primo enim ostendit regnorum mundi condemnationem: secundo, condemnationem regum, qui principantur mundo, infra, cap. VIII, 1, ibi, " Anno tertio regni Baltassar. "

Praesens capitulum in duo dividitur: primo enim describit visionem: secundo, visionis magnitudinem et explanationem, ibi, v. 15: " Horruit spiritus meus. "

Visio in duo dividitur, scilicet in processum regnorum et condemnationem eorum, et successionem regni Christi, ibi, v. 9: " Adspiciebam, donec throni positi sunt, "

Descriptio visionis regnorum duas habet partes: primo enim describit visionis modum: secundo, per partes processum regnorum, ibi, v. 4: " Prima quasi leaena. "

Adhuc prima duo habet, modum visionis scilicet ex parte videntis, et modum visionis ex parte rei visae, ibi, v. 2: " Videbam in visione. "

Dicit ergo:

" Anno primo Baltassar, regis Babylonis, " Ordo praeposterus: priora enim in fine regni Baltassar accidisse referuntur, ista autem anno primo, et sic ista acciderunt ante illa: cujus ratio est, ut dicit Hieronymus, quia " illa per modum " historiae facta sunt, et ideo simul pace nuntur, haec autem revelatio Prophetae " facta est de processu Christi regni, et " quaecumque talia sunt, etiam propter

" convenientiam materiae simul ponun-

" tur. Ordo enim materiae praejudicat " ordini temporis. " " Daniel somnium vidit. " Quaeritur quomodo sub iniquo rege Propheta illuminationem accepit, cum scriptum sit, Isa. XXIX, 10: Claudet oculos vestros: prophetas et principes vestros, qui vident visiones, operiet. Ad hoc dicitur, quod hoc propter venerationem regis, quam ad Prophetam habuit, Deus hoc permisit: Daniel autem qui sanctus erat, importat visionis meritum. Psal. lxxxviii, 20: Locutus es in visione cum sanctis tuis. Aristoteles in primo Ethicorum: " Meliora sunt phantasmata " justorum, quam quorumcumque. " Hoc autem quod dicit somnium, notat quod imaginaria visio fuit. Numer. XII, 6: In visione apparebo ei, vel per somnium loquar ad illum. Per hoc autem, quod dicit, vidit, notat quod intellectui admixta fuerit. Job, XIII, 1: Ecce omnia haec vidit oculus meus, et audivit auris mea,, et intellexi singula. " Visio autem capitis ejus, " Danielis scilicet: et dicit, capitis, ne credatur visio sensibilis oculorum, sed solum imaginaria, quae intus operatur in capite. " In cubili sua, " ut intelligatur sequestratus a tumultu. Cantic. III, 4: Introducam illum in domum matris meae, et in cubiculum genitricis meae. Mater formans sapientia est: genitrix ad lucem edens, gratia est. Psal. cxlix, 5: Exsultabunt sancti in gloria: laetabuntur in cubilibus suis, " Et somnium, " propheticum scilicet, " scribens, " ob posteritatis utilitatem. Psal, xliv, 2: Lingua mea calamus scribae. " Brevi sermone comprehendit. " Ad Roman. IX, 28: Verbum breviatum faciet Dominus super terram: brevis enim sermo delectabiliter auditur, " Summaiimque perstringens ait, " hoc est, summas imaginum significantium, et rerum significatarum tangens. Ad Hebr xiii, 22: Rogo vos, fratres, ut sufferatis verbum solatii. Etenim perpaucis scripsi vobis, Isa. x, 22: Consummatio abbreviata inundabit justitiam.

Et subdit de forma visionis ex parte rei visae:

" Videbam in visione mea nocte, " quando scilicet sequestratus a curis et negotiis, in pectore Dei conquievi. Joan. xiii, 25: Cum recubuisset in caena super pectus Jesu. Job, xxxiii, 15 et 16: Per somnium, in visione nocturna, quando irruit sopor super homines, et dormiunt in lectulo, tunc aperit aures virorum, et erudiens eos instruit disciplina, " Et ecce quatuor venti caeli. " Hieronymus: " Quatuor venti, quatuor Angelicae pote-" states, quae regnis in quadripartito " mundo positis praesunt, potestates sci" licet contrariae: quia secundum unius-" cujusque gentis meritum, potestas bo" na vel mala praeponitur ei. " Dicuntur autem venti, quia suggestionibus suis tentant dicuntur caeli venti, quia mali ad hoc pugnant, ut a caelo dejiciant: boni vero, ut ad caelum perducant. Ad Ephes. VI, 12: Non est nobis colluctatio, supple, tantum, adversus carnem et sanguinem, sed adversus principes et potestates, adversus mundi rectores tenebrarum harum, contra spiritualia nequitiae, in caelestibus. " Pugnabant. " Quia quod boni suadent, mali impugnant. Apoc. XII, 7: Pactum est praelium magnum in caelo: Michael et Angeli ejus praeliabantur cum dracone, et draco pugnabat, et angeli ejus, " In mari magno, " quod mundum istum significat, propter amaritudinem et inquietudinem. Psal. CIII, 25: Hoc mare magnum, et spatiosum manibus. Isa. lvii, 20: Impii, quasi mare fervens, quod quiescere non potest.

" Et quatuor, " regna scilicet, ignorantia Dei, errore circa veritatem, infirmitate ad virtutem, malitia contra bonitatem quadrata. " Bestiae: " quia omnia crudelia fuerunt. Genes. XXVII, 33: Fera pessima comedit eum, scilicet filium meum, bestia devoravit Joseph. " Grandes, " potestate scilicet et divitiis, " as-cendebant, " gradibus perfectionis, " de mari, " mundo scilicet. Apocal. VII, 1: Vidi quatuor Angelos stantes super quatuor angulos terrae, tenentes quatuor ventos terrae . " Diversae inter se: " sicut enim in prima visione diversum est aurum ab argento, et aere, et ferro, ita consuetudinibus regna differebant inter se: mali enim semper varii sunt. Judic. xv, 4, vulpes Samsonis capitibus erant diversae inter se, licet caudas haberent colligatas .''

" Prima quasi leaena. " Tangit hic sigillatim bestiarum descriptionem per quatuor differentias, leaenae scilicet, ursi, et nardi, et singularis feri: et hoc est:

" Prima, " quae scilicet regnum. Chaldaeorum significat, et omnes superbos per consequens, " quasi leaena. " Quasi dicit: quia non erat veritas, sed imago. Hieronymus: " Aiunt enim, qui de bc-" stiarum scripsere naturis, leaenas fero" cieres esse, et semper in coitum gesti-" re: et hoc est, quia ex natura habent " calorem moventem, et ex sexu. humo-v rem ministrantem materiam. " Numer. XXIII, 24: Ecce populus ut leaena consurget, et quasi leo erigetur. " Et alas habebat aquilae, " Alae sunt extensiones exercituum hinc et inde. Isa. VIII, 8: Erit extensio alarum ejus implens latitudinem terrae tuae, o Emmanuel. Et dicuntur aquilae propter rapacitatem, et ambitionis altitudinem. Ezech. XVII, 3: Aquila grandis magnarum alarum, longo membrorum ductu, plena plumis et varietate, venit ad Libanum, et tulit medullam cedri, " Adspiciebam, " diligentius scilicet considerans, " donec avulsae sunt alae ejus, " hoc est, dilapsi sunt exercitus, et regna sibi subjecta. Job, VI, 13: Non est auxilium mihi in me, et necessarii quoque mei recesserunt a me. " Et sublataest de terra, " sublato scilicet regno. Isa. xiii, 19: Et erit Babylon illa gloriosa in regitis, inclyta superbia Chaldaeorum, sicut subvertit Dominus Sodomam et Gomorrham . " Et super pedes quasi homo stetit, " hoc est, ad humilitatem communem hominum reducta erit. Isa. XIV, 12: Quomodo cecidisti de caelo, Lucifer, qui mane oriebaris ? corruisti in terram. " Et cor ejus datum est ei, " hoc est, hominis qui prius altitudinem in corde praesumebat, sicut Antiochus ad cor rediit. 11 Machab. IX, 12: Justum est subditum esse Deo, et mortalem non paria Deo sentire. Ezech. xxviii, 2: Haec dicit Dominus Deus: Eo quod elevatum est cor tuum, et dixisti: Deus ego sum, et in cathedra Dei sedi in corde maris, cum sis homo, ei non Deus. Et, post pauca, vv 6 et 7: Eo quod elevatum est cor tuum quasi cor Dei, idcirco ecce ego adducam super te alienos, robustissimos gentium, ei nudabunt gladios suos super pulchritudinem sapientiae tuae, et polluent decorem tuum.

" Et ecce bestia alia. " Descriptio regni secundi, quod est Medorum, atque Persarum. " Similis urso. " Hieronymus: " Regnum Persarum, quod ob " duritiam et feritatem urso comparatur, " rigidum enim, et victu parcum in " more Lacaedemoniorum fuit, ita ut in " pulmento sale uterentur, et cardamo. " Proverb. XXVIII, 15: Leo rugiens, et ursus esuriens, princeps impius super populum pauperem. Significantur nihilominus omnes gulosi: quia Aristoteles dicit, quod " gastrimargia ex edaci pro-" venit fame. " " In parte stetit: " quia schisma contra regem Chaldaeorum, procuravit, et in illo pertinaciter stetit: unde de eo dicitur, Isa. XXI, 2: Qui incredulus est, infideliter agit: et qui depopulator est, vastat. " Et tres ordineserant in ore ejus, " qui significant vel

tres principes centum viginti satrapis praepositos, sicut in praecedenti capite dictum est , vel tria regna primitus coadunata, Media) scilicet. Persidis, et Chaldaeorum. Per hoc enim mandebat, et corrosit pauperes. Jerem. li, 34: Absorbuit me quasi draco, replevit venirem suum teneritudine mea. " Et in dentibus ejus, " hoc est, officiatis in regnis illorum, qui pauperes affligebant. Proverb. xxx, 14: Generatio quae pro dentibus gladios habet, et commandit molaribus suis, ut comedat inopes de terra, et pauperes ex hominibus. " Et sic dicebant ei, " supple, amici sui, et consiliarii, et tangit ea quae facta sunt, Esther, IV, 8 et seq., ubi Aman persuasit regi Medorum de interfectione Judaeorum: et hoc est: " Surge, " hoc est, sursum te age, ad exercendam potestatem, ne dormias per ignaviam, " comede carnes plurimas, " hoc est, infirmum populi Dei devora. Isa. iii, 15: Quare atteritis populum meum, et facies pauperum commolitis ?''

" Post haec adspiciebam. " Descriptio tertiae bestiae. " Et ecce alia, " supple, bestia propter crudelitatem, " quasi pardus, " regnum Macedonum scilicet, quod pardus dicitur propter varietatem regnorum subjectorum sibi. Jerem. xiii, 23: Si potest pardus mutare varietates suas. Dicitur etiam, quod hoc animal praeceps et saltibus fertur in sanguinem, sicut milites Alexandri praecipites erant. Et significantur in hoc omnes hypocritae, qui varii sunt, exterius pulchri, et interius turpissimi. Matth vii, 15: Veniunt ad vos in vestimentis ovium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces. Et sic fere omnes principes sunt simulando, dissimulando, et hoc maxime de Alexandro dicitur. Habacuc, I, 8: Leviores pardis equi ejus, et velociores lupis vespertinis.

" Et alas habebat quasi avis. " Hieronymus: " Quia potius victoriis volabat " quam orbem expugnaret. " Habacuc, I, 8 et 9: Volabunt quasi aquila festinans ad comedendum. Omnes ad praedam venient. " Quatuor super se: " quatuor enim duces dicitur habuisse, quos etiam successores reliquit: et hoc est quod sequitur: " Et quatuor capita erant in bestia. " Hieronymus: " Successores " ejus significant, Ptolomaeum, Seleu-" cum, Philippum, et Antigonum: illi " enim plus de regno ejus obtinuerunt. " Apocal. xiii, 2: Bestia quam vidi, similis erat pardo, propter suam varietatem. Jerem. v, 6: Pardus vigilans super civitates eorum, " Et potestas data est ei: " non enim potestas est nisi a Deo collata. Ad Roman. xiii, 1: Non est potestas nisi a Deo, Joan XIX, 11: Non haberes potestatem adversum me ullam, nisi tibi datum esset desuper.

" Post haec adspiciebam. " Tangit bestiam quartam, quae regnum Romanorum significat, et in ipso omnes avaros. " In visione noctis: " quia omnes tales tenebrosi sunt. Job, iii, 6: Noctem illam tenebrosus turbo possideat. " Et ecce bestia quarta, " ad malitiam scilicet omnibus stans lateribus, sicut quadratum, illicite scilicet acquirendo, dure tenendo, non sua rapiendo, omnia quae sunt concupiscendo. Thren. iii, 9: Conclusit vias meas lapidibus quadris. Et Isa. XI, 10: Quadris lapidibus aedificabimus. " Terribilis: nulli enim miserentur. Habacuc, I, 7: Horribilis et terribilis est: ex semetipsa judicium et onus ejus egredietur. " Atque mirabilis: " per divitias enim mirabiles effecti sunt: propter quod dicitur in Psal. cxxx, 1: Non ambulavi in magnis, neque in mirabilibus super me. " Et fortis nimis, " ita quod fortitudine pro lege utebantur. Sapient. II, 11: Sit fortitudo nostra lexjustitiae. " Dentes ferreos habebat magnos, " hoc est, principes pauperes comminuentes fortes. Psal. lvi, 5: Dentes eorum arma et sagittae, a Comedens, " Psal, xiii, 4: Qui devorant plebem meam sicut escam panis. " Atque comminuens, " hoc est, in paupertatem redigens. Isa. III, 15: Quare atteritis populum meum, et facies pauperum commolitis ? " Et reliqua pedibus conculcans, " hoc est, conculcando destruens. Ezech. XXXIV, 18: Cum purissimam aquam biberetis, reliquam pedibus vestris turbabatis. " Dissimilis autem erat caeteris bestiis, " in malitia scilicet. Eccli. x, 9: Avaro nihil est scelestius. " Quas videram ante eam: " superbis enim et gulosis et variis avaritia ministrat incentivum peccandi. I ad Timoth. VI, 10: Radix omnium malorum est cupiditas. " Et habebat cornua decem, " hoc est, regales potestates. Zachar. I, 21: Haec sunt cornua, quae ventilaverunt Judam per singulos viros. Dicit enim Hieronymus, quod " Romanum imperium in decem " regna dividendum est ante finem muri" di, " quod significatum est, III. Reg. xii, 20, ubi deceni tribus adhaeserunt Jeroboam, qui perversus erat. Job, XIX, 3: En decies confunditis me.

Et subdit de Antichristo, qui in regno Romano nascetur. Et hoc est:

" Considerabam cornua, " hoc est, potestateoi regum saecularium. Psal. lxxiv, 11: Omnia cornua peccatorum confringam. " Et ecce cornu aliud: " bene aliud, quia adulteri num: " parvulum, " primo scilicet simulatione humilitatis, " ortum est, " supple, paulatim succrescens ad potestatem, " de medio eorum, " decem scilicet regnorum: simulando enim et dissimulando ascendit in potestatem. Eccle. x, 6: Vidi positum stultum in dignitate sublimi. Daniel. XI, 20: Stabit in loco ejus vilissimus, et indignus decore regio " Et tria de cornibus primis evulsa sunt. " Hiero- nymus: " Tres reges primo Antichristus " humiliabit, Africae scilicet, aegypti, " et aethiopiae, quibus interfectis, sep-" tem alii victori colla submittent. " " A facie ejus, " hoc est, a praesentia potestatis ejus. Job, xli, 24: Non est super terram potestas quae comparetur ei, qui factus est ut nullum timeret. II ad Thessal. II, 9: Cujus est adventus secundum operationem Satanae, " Et ecce oculi, " qui providentiam significant et astutiam, " quasi oculi hominis, " hoc est, secundum astutiam humanam et diabolicam, " erant in cornu isto. " Eccli. xx, 14: Oculi illius septemplices sunt. " Et os loquens ingentia. " superba scilicet et magnifica contra Deum, et homines. Contra quod dicitur in Psal. lxxiv, 6: Nolite extollere in altum cornu vestrum: nolite loqui adversus Deum iniquitatem.

" Adspiciebam. " Tangitur hic qualiter per judicium Dei regna inducta destructa sunt, et Christi regnum instauratum, et hoc, ibi, v. 13: " Adspiciebam ergo in visione noctis, "

In prima parte duo sunt. Primo describitur solemnitas judicii, et judicis: secundo bestiarum condemnatio, et maxime bestiae illius, quae erat aliis dissimilis, ibi, v. 11: " Adspiciebam propter vocem. "

In prima tria sunt, descriptio judicis: descriptio throni, sive sedis, ibi, " Thronus ejus flammae ignis. " Et descriptio frequentiae regalis, ibi, " Millia millium. "

Dicit ergo: " Adspiciebam, " in visione scilicet noctis et imaginaria, " donec, " in decursu scilicet visionis, " throni positi sunt, " hoc est, poni videbantur. Throni, inquam, assessorum, et judicantium, qui sicut dicunt Sancti, viri perfecti sunt, omnia propter Christum relinquentes. Matth xix, 28: Sedebitis et vos super sedes duodecim, judicantes duodecim tribus Israel, Apoc. IV, 4, di- colitur esse viginti quatuor sedilia in quibus sedebant viginti quatuor seniores , qui significant patres Veteris et Novi Testamenti. Quod enim Patriarchae praefiguraverunt, Apostoli praedicaverunt. Isti throni pfopler conscnsum alibi dicuntur unus thronus. Psal. XLIV, 7: Thronus tuus, Deus, in saeculum saeculi: virga aequitatis, virga regni tui . Bi throni dicuntur positi, hoc est, stabilitate justitiae firmiter locati. Isa. XVI, 5: Praeparabitur in misericordia solium, et sedebit super illud in veritate in tabernaculo David, judicans et quaerens judicium,,, ei velociter reddens quod justum est. " " Et antiquus dierum sedit. " Hieronymus: " Pater scilicet: licet enim perso-" na Filii in judicio appareat, non. deerit " tamen Pater et Spiritus sanctus. Pater " enim est a se, Filius a Patre: et quid-" quid habet, imputatur ei a quo est. " Item, Hieronymus: " Sedens, et vetu-" stus dierum dicitur Heus, ut aeterni ju-" dicis habitus demonstretur. " Job, XII, 12: In antiquis est sapientia, et in multo tempore prudentia. Jerem. xxiii, 5: Regnabit rex, et sapiens erit. Isa. III, 14: Dominus ad judicium veniet cum senibus populi sui. Hieronymus: " So-" nex quoque describitur, ut maturitas " sententiae comprobetur: sedens autem " describitur, ut tranquillus sine commo-" tione in judicio intelligatur. " Sapient, XII, 18: Tu, dominator virtutis, cum tranquillitate judicas. " Vestimentum ejus candidum quasi nix. " Ut dicit Beda, " in candore blandimentum est: " unde vestimentum ejus est circumda" tio sanctorum, cum quibus veniet ad " judicium. " Isa. xlix, 18: Vivo ego, dicit Dominus, quia omnibus his velut ornamento vestieris, ei circumdabis tibi eos quasi sponsa. Matth xxviii, 3: Vestimentum ejus sicut nix. Nivi autem

comparatur, quia de caelo descendit albedo nivis: et " per hoc, ut dicit Hiero-" nymus, immaculati ostenduntur qui " erunt judicio judicantes cum Domi-" no. " " Et capilli capitis ejus, " supple, fuerunt " quasi lana munda. " Capud excellentia deitatis est, capilli spiritus Angelici adhaerentes deitati. I ad Corinth XI, 3: Caput Christi, Deus. Quasi lana munda sunt, ut per lanam significetur mollities et mansuetudo ad bonos, per munditiam innocentia, quia sordibus numquam inquinati sunt, et per Angelos sicut per ministros exercebitur judicium. Isa. I, 18: Velut lana alba erunt. Apocal. I, 14: Caput autem ejus, et capilli erant candida tamquam lana alba, et tamquam nix. " Thronus ejus flammae ignis. " Thronus ejus dicitur judiciaria potestas, quae flammae ignis comparatur, quia in flamma lux est et ardor, et in lumine claritas judicii et justitiae. Osee. VI, 5: Judicia tua quasi lux egredientur. In ardore autem punitio designatur, qua purgantur mediocriter boni, et exuruntur valde mali. Psal. xxviii, 7: Vox Domini intercidentis flammam ignis: ut justis scilicet lumine justitiae deserviat, mediocriter bonis vis purgata caloris, perfecte malis vis concremativa condemnationis. Isa. lxii, 1: Propter Sion non tacebo, et propter Jerusalem non quiescam, donec egrediatur ut splendor justus ejus, et salvator ejus ut lampas accendatur. Cantic. viii, 6: Lampades ejus lampades ignis atque flammarum. " Rotae ejus ignis accensus. " Rotae dicuntur velocitas judicii in peccatores: rota enim volubilis est, et quando elevatur in uno arcu, deprimitur in altero, et significat quod judicium velox erit, et quantum elevat sanctos, tantum deprimit peccatores. Psal. lxxxii, 14: Deus meus, pone illos ut ro- tam. Ezech. I, 18: Statura quoque erat rotis, et altitudo, et horribilis adspectus. Ista rota rostra habet ferrantia, qua triturabuntur peccatores. Isa. xxv, 10: Triturabitur Moab sub eo, sicut teruntur paleae in plaustro. Istae rotae dicuntur ignis accensus, propter zelum ad judicandum, qui ignitus erit. Sophon. iii, 8: In igne zeli mei devorabitur omnis terra.''

" Fluvius igneus, " severitas scilicet sententiae, ". rapidusque. " Glossa: " Ut " peccatores trahat in gehennam. " " Egrediebatur, " ad omnes sine personarum acceptione, " a facie ejus, " hoc est, a praesentia ejus. Deuter. XXXII, 22: Ignis succensus est in furore meo, et ardebit usque ad, inferni novissima. Isa. xxx, 27: Labia ejus repleta sunt indignatione, ei lingua ejus quasi ignis devorans. Psal. lxvii, 3: Sicut fluit cera a facie ignis, sic pereant peccatores a facie Dei.

Et subdit de frequentia. " Millia millium ministrabant ei, " hoc est, infinita millia, vel multae milliades. Glossa: " Non quod tantus numerus sit ser" vorum Dei, sed quia humanus sermo " majorem exprimere non potest. " " Et decies centena millia, " hoc est, " iniice nita millia nobis ad minus, " ut dicit Gregorius, " assistebant ei. " Gregorius: " Procul dubio illae potestates Angelicae " assistunt, quae ad quaerendam homini-" bus pacem, et nuntiandam non exeunt. " Illae vero ministrant, quae ad explenda " officia exteriorum nuntiorum veccniunt . " Unde quatuor ordines superiores assistunt: unde Seraphim toti ardentes novo decore secundum ignis motum semper ascendunt, et in vestibulis Dei recepti, novo decore lucis semper vestiuntur: propter quod nomine suo motum ad exteriora non dicunt. Simili- ter Cherubim, toti scientes ab omni opacitate purgati, limpidissimis flammis intellectualibus, in summa veritate quiescunt, et ideo nomine suo ad exterius officium non ordinantur. Throni autem qui mente tranquilla omni stramento nobilium habituum et gratiarum substrati, cc in omni immaterialitate divinae insessio-" nis sunt suscepti et deiferi, " ut dicit Dionysius, et ideo etiam isti nomine suo ad exteriora non ordinantur. Dominationes similiter superpositionem dicunt, qua incessanter dominationis divinae sunt appetitivi, pulchrorum et bonorum omnimodam habentes possessionem, et vera et non cadere valente virtute ad subjecta et ad supposita nullam habent inclinationem, ut dicit Dionysius , et ideo etiam isti nomine suo nihil exteriorum habent. Et ideo hi quatuor ordines assistunt. Virtutes autem quae perfecta potestate voluntatem Dei complent, ita ut non obstante natura, vel malitia miracula faciant: similiter Potestates, quae malos arcent ne tantum noceant quantum vellent: et Principes, qui principatibuspraesunt, et leges, et jura decernunt: et Archangeli et Angeli qui custodient, et nominibus suis exterius officium dicunt, et ea quae circa nos sunt, disponunt et ideo ministrant. Hoc significatum est, II Mach. x, 29, ubi dicitur, quod circa Judam Machabaeum apparuerunt quinque viri, qui significant quinque ordines ministrantes. Glossa inducit illud Psal. lxvii, 18: Currus Dei decem millibus multiplex, millia laetantium: Dominus in eis. Melius adducitur id in Epist. Judae, vv. 14 et 15: Prophetavit et de his septimus ab Adam Enoch, dicens: Ecce venit Dominus in sanctis millibus suis, facere judicium contra omnes, et arguere omnes impios de omnibus operibus impietatis eorum. " Et libri aperti sunt. " Libri sunt sententiae sacrarum Scripturarum. " Libri etiam sunt, ut di-

" cit Richardus, corda sanctorum per " longam contemplationem exemplata ad " sapientiam et justitiam Dei. " Libri etiam sunt conscientiae singulorum, quae ibi aperientur. Libri etiam divinae justitiae aeterna dispositio. Apocal. xx, 12: Libri aperti sunt, et alius liber apertas est qui est vitae, et judicati sunt mortui ex his quae scripta erant in libris, secundum opera ipsorum.

Et subdit de impiorum condemnatione:

" Adspiciebam, " ordinem scilicet judicii considerando, " propter vocem sermonum grandium, " hoc est, superborum. Psal. XI, 5: Dixerunt: Linguam nostram magnificabimus, labia nostra a nobis sunt, quis noster Dominus est ? " Quos cornu illud, " quod scilicet Antichristum cum membris suis significat, " loquebatur. " Glossa: " Contra Dominum. " Job, xv, 5: Docuit iniquitas tua os tuum, et imitaris linguam blasphemantium. " Et vidi, " supple, in imagine, " quoniam interfecta esset bestia, " Antichristus scilicet. II ad Thessal. ii, 8: Quem Dominus Jesus interficiet spiritu oris sui. Isa. XI, 4: Spiritu labiorum suorum interficiet impium. " Et perisset corpus ejus, " hoc est, omnes mali. Apocal. XIX, 21: Occisi sunt in gladio sedentis super equum, qui procedit de ore ipsius. Exod. xv, 9: Evaginabo gladium meum, interficiet eos manus mea. " Et traditum esset ad comburendum igni. " Glossa: " Gehennae. " Isa. IX, 5: Erit in combustionem, ei cibus ignis. Apocal. XIX, 20: Et apprehensa est bestia, et cum ea pseudopropheta qui fecit signa coram ipso, quibus seduxit eos qui acceperunt characterem bestiae, et qui adoraverunt imaginem ejus. Vivi missi sunt hi duo in stagnum ignis ardentis sulphure.

" Aliarum quoque bestiarum, " hoc est, regnorum, et bestialium hominum, " ablata esset potestas, " supple, vidi. I ad Corinth xv, 24: Cum evacuaverit omnem principatum et potestatem. " Et, " id est, quia, " tempora vitae constituta essent eis, " supple, vidi a Deo, quibus scilicet quilibet regum, vel vivat, vel cum Antichristo sit. Job, XIV, 5: Constituisti terminos ejus, qui praeteriri non poterunt. Psal, CIII, 9: Terminum posuisti quem non transgredientur. " Usque ad tempus et tempus, " hoc est, tempus debitum uni, et tempus debitum alteri. Eccle. III, 1: Omnia tempus habent, et suis spatiis transeunt universa sub caelo. Vel, " tempus et tempus " vocat duos annos, quibus fervens persecutio Antichristi durabit: in. tertio enim anno finietur. Matth XXIV, 22: Nisi breviati fuissent dies illi, non fieret salva omnis caro.

" Adspiciebam ergo in visione noctis, " hoc est, in somniali visione. Ezech. xl, 4: Vide oculis tuis, et auribus tuis audi, et pone cor tuum in omnia quae ego ostendam tibi: quia ut ostendantur tibi, adductus es huc. " Et ecce cum nubibus caeli. " Nubes dicuntur hic lucidi splendores sanctorum sibi invicem permisti cum judice venientium. Matth XVII, 5: Nubes lucida obumbravit eos. Job, xxxvii, 16: Numquid nosti semitas nubium magnas, et perfectas scientias ? Et ideo dicuntur nubes caeli, caelesti scilicet lumine plenae. Isa. lx, 8: Qui sunt isti, qui ut nubes volant?

" Quasi filius hominis veniebat, vel in carnem, vel ad judicium. Quasi dicit propter expressionem similitudinis naturae. Ad Philip. II, 7: Formam servi accipiens, in similitudinem hominum factus, ei habitu inventus ut homo. Ad Hebr II, 17: Debuit per omnia fratribus similari, ut misericors fieret. " Et usque ad antiquum dierum pervenit, " aequalitate scilicet divinitatis. Ad Hebr I, 3: Sedet ad dexteram majestatis inexcelsis. Ad Coloss. III, 1: Ubi Christus est in deae ter a Dei sedens. " Ei in conspectu ejus, " antiqui scilicet dierum (oculis enim gratis Pater respexit Filium) " obtulerunt eum, " tam in cruce quam in altari, quam etiam in devotione orationis: sic enim oblatus est a Patriarchis praefigurative, a Prophetis praedicatione, a Regibus et Simeone demonstratione, ab Apostolis praedicatione, a Martyribus testificatione, a Confessoribus eximia sanctitate, a Virginibus castiiate, a domesticis eleemosynarum largitione: ad has enim oblationes grato oculo respexit Pater. Genes. IV, 4: Respexit Dominus ad Abel, et ad munera, ejus. Isa. LIII, 7: Oblatus est quia ipse voluit. Ad Hebr. xiii, 15: Per Christum offeramus hostiam laudis semper Deo.

" Et dedit ei potestatem, " judiciariam scilicet, " ethonorem, " in praeconio scilicet virtutis, I ad Timoth. I, 17: Soli Deo honor et gloria. " Et regnum: " quia scilicet in sanctis secundum perfectionem justitiae regnat. Sapient. v, 17: Accipient regnum decoris, et diadema speciei de manu Domini. " Et omnes populi, tribus, et linguae servient ipsi. " Sophon. III, 9: Ut innocent omnes in nomine Domini, et serviant ei humero uno. Hieronymus inducit illud Apostoli, ad Philip. II, 9 et 10: Donavit illi nomen quod est super omne nomen, ut in nomine Jesu omne genu flectatur caelestium, terrestrium, et infernorum. " Potestas ejus, potestas aeterna. " Ad Roman. IX, 19: Voluntati ejus quis resistit? Job, IX, 4: Quis resistit ei, et pacem habuit ? " Quae non auferetur, " supple, alia potestate superveniente. Matth. xxviii, 18: Data est mihi omnis potestas in caelo et in terra, " Ei regnum ejus, quod non corrumpetur. " Luc. I, 33: Regni ejus non erit finis. visionis magnitudinem, quam infirmitas

humana sustinere non potest. Job, IV, 15: Cum spiritus me praesente transiret, inhorruerunt pili carnis meae. Et, parum ante, v. 14: Pavor tenuit me, et tremor, et omnia ossa mea perterrita sunt Et hoc est quod sequitur: " Ego Daniel territus sum. " Et est sensus, quia ego Daniel territus sum, " in his, " hoc est, prophetiis, scilicet severitate judicii, et magnitudine visionis. Ad Hebr xii, 21: Ita terribile erat quod videbatur. Moyses dixit: Exterritus sum, et tremebundus. " Et visiones capitis mei conturbaverunt me. " Isa. XXI, 3 et 4: Corrui cum audirem, conturbatus sum cum viderem. Emarcuit cor meum.

" Accessi, " supple, ego, " ad unum de assistentibus: " propterea enim quod assistentes propinquiores sunt Deo, illuminatio de assistentibus descendit in ministrantes. Eccli. VI, 35: In multitudine presbyterorum prudentium sia, et sapientiae illorum ex corde conjungere. " Et veritatem quaerebam, " intelligentiam scilicet, " de omnibus his, " quae videram scilicet in imagine. Joan XVI, 13: Docebit vos veritatem, ei quae ventura sunt annuntiabit vobis.

" Qui dixit mihi. " Tangit hic visionis explanationem, et dicit tria, scilicet primo summatim perstringendo sicut promiserat: secundo, de bestia quarta sigillatim pertractando, ibi, v. 19: " Post hoc volui. " Tertio, ponit epilogum, visionem fimendo, ibi, v. 28: " Hucusque finis verbi. "

Dicit ergo: " Qui dixit mihi interpretationem sermonum, " hoc est. explicationem. Daniel. IX, 22: Docuit me, et locutus est mihi: et hoc est quod sequitur: " Et docuit me, " hoc est, plene docuit. Joan VI, 45: Erunt omnes docibiles Dei, est, figurae quatuor bestiarum, " quatuor reges sunt, " hoc est, quatuor regna significant, " quae consurgent de terra, " et ideo terrena sunt, de quibus dicitur, Habacuc, III, 14: Maledixisti sceptris ejus. Ad tale regnum cum quaereretur Christus, fugit .

" Suscipient autem regnum sancti, " caeleste scilicet, non terrenum: quod, inquam, regnum. " Dei altissimi. " Dei dicitur, quia spirituale et divinum est: Altissimi autem, quia ab omni molestia elongatum. Matth xiii, 41: Mittet Filius hominis Angelos suos, et colligent de regno ejus omnia scandala. Sapient. v, 17: Accipient regnum decoris, et diadema speciei de manu Domini, " Et obtinebunt regnum, " merito virtutis scilicet. Matth XI, 12: Regnum caelorum vim patitur, et violenti rapiunt illud. " Usque in saeculum, " hoc est, temporis et aevi et aeternitatis spatium: et hoc est quod sequitur: " In saeculum saeculorum, " hoc est, in. saeculum beatorum, qui finis est praesentium. Ad Hebr xii, 28: Itaque regnum immobile suscipientes, habemus gratiam, per quam serviamus placentes Deo, cum metu et reverentia. Exod. xv, 18: Dominus regnabit in aeternum ei ultra.

Et subjungit sigillatim de bestia quarta, et dicit duo, primo intentionem quaerentis: secundo, illuminationem docentis, ibi, v. 23: " Bestia quarta, "

Dicit ergo:

" Post hoc volui diligenter discere. " Psal. XXXI, 8: Intellectum tibi dabo, et instruam te. " De bestia quarta, " cujus figura non est supra posita: et hoc est quod sequitur: " Quae erat dissimilis valde ab omnibus, " scilicet bestiis, " aliis: " omnes enim alias excessit, et potestate, et malitia, Psal. li, 3: Quid gloriaris in malitia, qui potens es in iniquitate ? " Et terribilis nimis: " unde dicunt Hebraei, quod in figura apri apparuit, et quod illa est de qua in Psal. lxxix, 14, dicitur: Exterminavit eam aper de silva, et singularis ferus depastus est eam.

Et explanat terribilitatem: " Dentes ejus, " ministri scilicet, quibus mandebat populum, " et ungues ferrei. " perfecti scilicet rapientes. Joel, I, 5: Dentes ejus ut dentes leonis, et molares ejus ut catuli leonis. " Comedebat, " vitam pauperum sibi incorporando, " et comminuerat, " ad paupertatem homines deducendo. Michaeae, III, 2 et 3: Violenter tollitis pelles eorum desuper eis, et carnem eorum desuper ossibus eorum. Qui comederunt carnem populi mei, et pellem eorum desuper excoriaverunt , et ossa eorum confregerunt. " Et reliqua pedibus suis conculcabat, " hoc est, vilibus hominibus conculcanda dedit. Psal. lv, 3: Conculcaverunt me inimici mei tota die.

" Et, " supple, volui discere, " de cornibus decem quae habebat in capite, " scilicet bestia illa, quae contra Deum erecta sunt. Psal. lxxiv, 11: Omnia cornua peccatorum confringam. " Et, " supple, volui discere, " de alio, " cornu scilicet parvulo. " quod ortum, fuerat, " supple, inter decem cornua, quod est regnum Antichristi, " ante quod ceciderant tria cornua, " hoc est, trium regnorum potestates: " et, " ulterius describit illud, " de cornu illo, " supple, volui discere, " quod habebat oculos, " quos astutias et dolos diximus significare, " et, " supple, quod habebat, " os loquens grandia, " blasphemias scilicet contra Deum. Job, xv, 13: Quid tumet contra Deum spiritus tuus, ut proferas de ore tuo hu-juscemodi sermones ? " Et majus erat caeteris, " cornu scilicet illud, divitiis et potestate. Sapient. VI, 8: Nec verebitur magnitudinem cujusquam.

" Adspiciebam, " in nocte scilicet, " et ecce illud cornu, " regnum scilicet Antichristi, " faciebat bellum adversus sanctos, " Praeterito utitur pro futuro, propter certitudinem: unde, Luc. XXI, 9: Cum audieritis praelia et seditiones, nolite terreri: oportet primum haec fieri. " Et praevalebat eis, " in mundo scilicet. Habacuc, I, 13: Quare respicis super iniqua agentes, et iaces devorante impio justiorem se ?

" Donec venit, " supple, ad judicium, " antiquus dierum, " venerandus scilicet judex. Aristoteles in III Topicorum: " Nemo eligit juvenes duces: quia non " constat esse sapientes . " " Et judicium dedit sanctis Excelsi, " hoc est, sententiam pro sanctis, Isa. XI, 4: Arguet in aequitate pro mansuetis terrae. Joan XII, 31: Nunc judicium est mundi: nunc princeps hujus mundi ejicietur foras. " Et tempus advenit, " praefinitum scilicet ad judicium. Psal. lxxiv, 3: Cum accepero tempus, ego justitias judicabo. " Et obtinuerunt sancti, " in aeternum scilicet. Luc. XII, 32: Nolite timere, pusillus grex, quia complacuit Patri vestro dare vobis regnum,

" Et sic ait, " explanans scilicet omnia haec: " Bestia quarta, regnum quartum erit, " Romanorum scilicet, " in terra, " hoc est, terrenis inhians. Jerem. VI, 13: A minore usque ad majorem, omnes avaritiae student, " Quod, majus erit omnibus regnis, " potestate scilicet, et divitiis, et superbia. Unde, Luc. ii, 1: Exiit edictum a Caesare Augusto, ut de-scriberetur universus orbis, " Et devorabit universam terram, " praeda scilicet et gladiis. Genes. xli, 24: Priorum pulchritudinem devoraverunt. Psal. XXI, 14: Aperuerunt super me os suum, sicut leo rapiens ei rugiens. " Et conculcabit, " gravitate tributorum, " et comminuet eam. " Judicum, v, 21: Conculca, anima mea, robustos.

" Porro cornua decem, " supple, quae vidisti in imagine, " ipsius regni, decem reges erunt, " qui tempore Antichristi regnum Romanum divident inter se, per transgressiones decalogi, decem esse probantes. Job, XIX, 3: En decies confunditis me, et non erubescitis opprimentes me. " Et alius consurget post eos. " Bene alius, ab omni bono alienus. Proverb. v, 17: Non sunt alieni participes tui. " Et ipse potentior erit prioribus, " Antichristus scilicet: plenus enim erit satana, de quo scriptum est, Job, xli, 24: Non est super terram potestas quae comparetur ei, qui factus est ut nullum timeret. II ad Thessal. ii, 9 et 10: Cujus est adventus secundum operationem Satanae in omni virtute ei signis, ei prodigiis mendacibus, et in omni seductione iniquitatis. " Et tres. reges humiliabit. " Glossa: " aegypti, " Libyae sive Africae, et aethiopiae. " Hieronymus. " Quibus humiliatis alii colla " submittent. " Isa. x, 13: Dixit enim: In fortitudine manus meae feci, et in sapientia mea intellexi: et abstuli terminos populorum, ei principes eorum depraedatus sum, et detraxi quasi potens in sublimi residentes.

" Et sermones contra Excelsum loqueiur, " blasphemando scilicet. Isa. xxxvii, 6: Ne timeas a facie verborum quae audisti, quibus blasphemaverunt pueri regis Assyriorum me. " Et sanctos Allis-simi conteret, " probando scilicet et conterendo. Psal. lxxviii, 2: Posuerunt morticina servorum tuorum escas volatilibus caeli, carnes sanctorum tuorum bestiis terrae. " Et putabit, " praesumptione scilicet et superbia, " quod possit mutare tempora, " Glossa, id est, ordinem, vel cursum temporum, hoc est, festa Christi sanctorum in sua convertere festa. Psal. lxxiii, 4: Posuerunt signa sua, signa. " Et leges, " vel reges, quia putabit leges Christi suis commutare, et Praelatos, Archiepiscopos et Episcopos pro arbitrio deponere. Hoc plangit Mathathias, I Machab. II, 8 et 9: Templum ejus sicut homo ignobilis. Vasa gloriae ejus captiva abducta sunt. " Et tradentur in manu ejus, " hoc est, in potestate ejus. Job, IX, 24: Terra data est in manus impii. " Usque ad tempus, et tempora, ei dimidium temporis, " Modum servat Hebraei idiomatis, quod sicut Graecum habet numerum singularem, dualem, et pluralem: unde tempus est annus, tempora duo anni, et dimidium temporis sex menses. Tantum enim durabit Antichristi persecutio. Unde Apocal. xii, 14, sub typo Ecclesiae dicitur, quod datae sunt mulieri, hoc est, Ecclesiae, alae duae aquilae magnae , ut volaret in desertum in locum suum, ubi alitur per tempus, et tempora, et dimidium temporis: sancti enim tunc declinabunt in desertum per tres annos, et dimidium.

" Et judicium sedebit , " antiquus scilicet dierum. Jerem. XXIII, 5: Faciei judicium et justitiam in terra. " Ut auferatur potentia, " Antichristo scilicet, ne de caetero regnet ad oppressionem sanctorum. Psal. lviii, 12: Disperge illos in virtute tua, et depone eos protector meus, Domine. " Et conteratur, et dispereat usque in finem, " hoc est, in aeternum. Job, xl, 7: Respice cunctos superbos, et confunde eos, ei contere impios in loco suo.

Et subdit de regno Christi:

" Regnum autem, " hoc est, regni decor justitiae. Psal. XCII, 1: Dominus regnavit, decorem indutus est, " Et potestas, " obviandi scilicet malis, " et magnitudo regni, " virtutis scilicet, " quod est subter omne caelum, " hoc est, quod caeli ambitu continetur, " detur populo sanctorum Altissimi, " ut ipsi in Deo, et Deus regnet in ipsis. Apocal. xii, 10: Nunc facta est salus, et virtus, et regnum Dei nostri, et potestas Christi ejus: quia projectus est accusator fratrum nostrorum. " Cujus regnum, regnum sempiternum est. " Luc. I, 32: Regnabit in domo Jacob in aeternum. " Et omnes reges servient ei, " qui vere scilicet reges sunt, sicut sancti. Isa. lx, 12: Gens, et regnum, quod non servierit tibi peribit, et gentes solitudine vastabuntur. " Et obedient, " mandata ejus servando. Act. v, 29: Obedire oportet Deo magis quam hominibus.

Et subdit epilogum, dicens: " Hucusque finis verbi, " breviter scilicet perstricti: et dat formam breviter loquendi. Prov. x, 19: Qui moderatur labia sua, prudentissimus est. Prov. XXIX, 11: Totum spiritum suum profert stultus: sapiens differt, et reservat in posterum.

Et subdit de magnitudine visionis epilogum: " Ego Daniel multum cogitationibus meis conturbabar. " Habacuc, iii, 16: Audivi, et conturbatus est venter meus: a voce contremuerunt labia mea. " Et facies mea immutata est in me, " ex timore scilicet in pallorem. Daniel. x, 16: In visione tua dissolutae sunt compages meae, et nihil remansit in me virium, " Verbum autem, " hoc est, de qua verbum est, " in corde meo conservari, " ne scilicet per oblivionem deleretur, quod utile scilicet poterat esse multis. Luc. ii, 19: Maria autem conservabat omnia verba haec, conferens in corde suo. Psal. cxviii, 11: In corde meo abscondi eloquia tua, ut non peccem tibi.