(Vers. 3.) Principem super quinquaginta. Συνεκδοχικῶς a parte totum. Quomodo enim Centuriones vocantur, qui centum praesunt militibus, et Chiliarchi, qui mille, quos nos Tribunos appellamus, ab eo quod praesint tribui: sic in Israelitico exercitu Quinquagenarii vocabantur, qui in capite erant quinquaginta 0059D militum. Unde et Decanos dicimus, qui decem praesunt hominibus. Nec mirum si apud Judaeos omnis perierit dignitas bellatorum, cum militandi sub gladio, et arma portandi non habeant potestatem. Quia vero quinquagenarius numerus semper refertur ad poenitentiam: princepsque poenitentiae, et caput eorum, 0060A qui salvantur per poenitentiam, Christus est: breviter numeri hujus sacramenta pandamus. In Genesi legimus, loquente Abraham ad Dominum, quod a quinquaginta primum justis, si inveniantur in civitate, dixerit urbem esse salvandam. Et septem hebdomadarum in Numeris, id est, Pentecostes celeberrima festivitas est. Jubileus quoque, id est, remissionis annus, qui septenis annorum hebdomadibus, id est, quadraginta novem annis texitur, in quo clangunt tubae, et ad omnes revertitur antiqua possessio, hoc continet sacramentum. Unde et David in quinquagesimo numero Psalmum scribit poenitentiae. Legimus quoque in eodem Numerorum libro, quod de praeda et spoliis, quinquagesimum (( Al. quingentesimum)) caput, tam de hominibus, quam de jumentis accipiant 0060B sacerdotes, et quinquagesimum levitae, qui custodiunt fores tabernaculi. Illa quoque Evangelii parabola (Luc. VII et XVI) , in qua dicuntur duo debitores, unus qui debebat quingentos denarios, et alius quinquaginta, ad hanc refertur intelligentiam. Unde et Apostolus apud Ephesios, quibus mystica quaeque dissolverat, vult permanere usque ad Pentecosten, 50 donec perfecte ad Dominum convertantur, dicens: Ostium enim mihi apertum est magnum et evidens, sed adversarii multi (I Cor. XVI, 9) . Imitatur autem, et diabolus Israeliticum exercitum, de quo Jethro dederat genere suo Mosi consilium, ut constitueret super populum tribunos et centuriones et quinquagenarios (Exod. XVIII) . Unde impius rex (IV Reg. I) mittit duos quinquagenarios cum subditis 0060C sibi militibus, ut exhiberent Eliam: qui divino igne consumpti sunt. Tertius autem salvatur ex eis, qui conversus ad preces, poenitentiae sacramenta cognoverat. Unde et Judaei, nolentes Dominum esse perfectum, nec principem quinquagenarium, dicunt ad eum: Quinquaginta annos necdum habes, et Abraham vidisti (Joan. VIII, 57) ? Et ille sciens se esse non solum poenitentium principem, sed et justorum respondit: Antequam Abraham esset, ego sum (Ibid., 58) . Quod autem Dominus Princeps sit Quinquagenarius, ex una festivitate intelligere possumus, de qua ait: Dominus est Sabbathi, filius hominis (Matth. XII, 8) . Quod si Sabbathi, et Kalendarum. Si Kalendarum, et Paschae, id est, Azymorum. Si Paschae, et Jubilei. Si Jubilei, et Tabernaculorum. Si Tabernaculorum, 0060D et Pentecostes, quae ad quinquagesimum refertur numerum.

Et honorabilem vultu, et consiliarium. Pro duobus, id est, honorabili vultu, et consiliario, LXX unum virum admirabilem consiliarium transtulerunt. Inter caeteras gratias etiam hoc Dominus auferet a Judaea, 0061A ut nullum habeant consiliarium: sed faciant cuncta absque consilio. Et Graeci poetae laudabilis illa et admiranda sententia est: «Primum esse beatum, qui per se sapiat; secundum, qui sapientem audiat.» Qui autem utroque careat, hunc inutilem esse, tam sibi, quam omnibus. Unde et illud in nostris libris legimus: Amici tibi sint plurimi, consiliarius autem unus de mille (Eccl. VI, 6) . Et iterum: Cum consilio omnia age (Prov. XIII, 10) : et dabit tibi prudentia admirabilem consiliarium. Senatus quoque consulta dicuntur, et principes quondam Romani, consules appellati sunt, vel a consulendo civibus, vel a regendo cuncta consilio. 51 Et nos habemus in Ecclesia senatum nostrum, coetum presbyterorum. Cum ergo inter caetera etiam senes Judaea perdiderit, 0061B quomodo poterit habere consilium, quod proprie seniorum est?

Et sapientem architectum. Pro quo Aquila transtulit sapientissimum artificum, ut ostenderet eos plures quondam habuisse artifices: qualis et ille fuit Beseleel filius Uri, filii Ur de tribu Juda, quem implevit Deus spiritu sapientiae, et intelligentiae, ac disciplinae, ut in omni opere esset faber perfectissimus, non solum in auro, et argento, sed et in aere, et caeteris quae Moses enumerat, qui aedificavit Tabernaculum Dei (Exod. XXXI) . Illis ergo perdentibus architectos, omnis aedificandi gratia translata est ad Ecclesiam. Unde Paulus apostolus dicit: Quasi sapiens architectus fundamentum posui (I Cor. III, 10) . Et Jeremias architectus erat, qui non solum eradicabat, et suffodiebat, 0061C et perdebat, sed et aedificabat (Jerem. XVIII) : Unde idem Apostolus loquitur: Dei agricultura, Dei aedificatio sumus (I Cor. III, 9) . Dominus quoque noster appellatur structor maceriarum (Ephes. II) . Et in Evangelio filius fabri sugillatur, qui universa condiderit (Matth. XIII) . In Regum quoque volumine legimus, quod miserit rex Salomon, et tulerit Hyram Tyrium, filium mulieris viduae, qui erat de tribu Nephthali, et habebat patrem Tyrium, artificem aeris. Ingressusque est ad regem, et fecit omnia opera regi Salomoni: in quo typus est aedificandae Ecclesiae, quae non solum de tribu Juda, sed de Nephthali quoque, et patre Tyrio generatus sit, qui habuit matrem viduam; quia priorem virum perdiderat (III Reg. VII) . Et multo plures sunt filii desertae, magis 0061D quam ejus quae habet virum (Isai. XV) . Sed et in Paralipomenon libro legimus vallem artificum: Saraias autem genuit Joab patrem vallis artificum: ibi quippe artifices erant (I Par. IV, 14) . Qui propterea habitare dicuntur in valle, quia non eos inflabat scientia, sed humilem atque mansuetum sequebantur Jesum, et 0062A cum Apostolo dicere poterant: Ego enim sum minimus Apostolorum, qui non sum dignus vocari Apostolus (I Cor. XV, 9) . Et alibi: Ex parte cognoscimus, et ex parte prophetamus, et nunc per speculum videmus in aenigmate (I Cor. XIII, 9) .

Et prudentem eloquii mystici. Pro quo 52 LXX interpretati sunt, prudentem auditorem; Theodotio, prudentem incantatorem; Aquila, prudentem susurratorem; Symmachus, prudentem eloquii mystici, quem et nos in hoc loco secuti sumus. Dicendum primum juxta LXX; quod inter caeteras gratias spiritales, etiam prudens auditor in Ecclesia necessarius sit. Alii enim datur prophetia: alii discretio spirituum (I Cor. XII, 10) . Unde, et constituti erant in populo Judaeorum sacerdotales gradus, qui prophetas, pseudoprophetasque 0062B discernerent: hoc est, intelligerent, qui de Dei spiritu loquerentur, qui de contrario. Legamus Jeremiam. Prudens autem eloquii mystici (Jerem. XIV) , sive susurrator, et ut Theodotio voluit, incantator, videtur mihi vir esse eruditus et exercitatus tam in Lege et Prophetis, quam in Evangelio et Apostolis, qui possit singulas animi perturbationes sua sanare doctrina, et ad statum mentis reducere: dum et scortator recipit castitatem, et ganeo frugalitatem, et quondam avarus, dat eleemosynam. Eventila omnes Judaeorum syanagogas, et nullum poteris invenire doctorem, qui sancta praecipiat, et contemptis divitiis, sectandam doceat paupertatem. De itiusmodi incantatoribus contra serpentes et aspides, id est, contra peccatores, qui Dei justitiam 0062C reliquerunt, David loquebatur in Psalmo: Alienati sunt peccatores a vulva: erraverunt ab utero, locuti sunt falsa. Furor eorum juxta similitudinem serpentis: sicut aspidis surdae et obturantis aures suas, quae non exaudit vocem incantantium, et venefici medicantis sapienter (Psal. LXVII, 4 seqq.) . Omnis sermo Apostoli contra serpentes et aspides incantatio est, quem non exaudiunt peccatores, et haeretici, quia claudunt aures suas, ne audiant veritatem.