CAPUT I.

Disputantur difficultates de causarum, principiorum, ac substantiarum cognitione.

Primum ergo de quibus inprimis diximus, utrum unius aut plurium scientiarum sunt speculanda omnia genera causarum?

Postquam Philosophus in praecedenti parte, quae est in prologo hujus tertii, praemisit suam intentionem, nunc exequitur de intento, disputando de quaestionibus praedictis, et formando rationes pro et contra. Circa quod duo facit: quia primo disputat de quaestionibus, quae se tenent ex parte scientiae considerantis. Secundo de quaestionibus, quae se tenent ex parte rerum consideratarum. Secunda ibi: Amplius utrum sensibiles? Prima in duas, quia primo facit quod dictum est, secundum quod consideratio hujus scientiae respicit causas et principia. Secundo, ut respicit causata et principia. Secunda ibi : Totaliter quae substantiarum. Prima in duas, quia primo facit, quod dictum est, ut consideratio scientiae respicit causas et principia incomplexa. Secundo, ut respicit complexa.Secunda ibi : At vero de principiis. Prima in duas, quia primo proponit quaestionem. Secundo arguit ad quaestionem. Secunda ibi: Unius enim scientiae. Dicit ergo quod primum, supple est inquirendum, de quo imprimis diximus, scilicet enumerando quaestiones, ut sic ordo disputandi correspondeat ordini proponendi. Et est quaestio prima, quam prius primo proposuit, utrum unius scientiae, aut plurium scientiarum sit speculari omnia genera causarum ? Deinde cum dicit:

Unius enim scientiae quomodo erit non contraria principia existentia cognoscere ?

Arguit ad quaestionem. Circa quod duo facit, quia primo ponit rationes ad ostendendum, quod ad eamdem scientiam non pertinet considerare omnes causas. Secundo supponendo quod pertineat ad diversas scientias, movet quamdam aliam quaestionem annexam. Tertio ex quaestione annexa pertractata concludit conclusiones primarum rationum. Secunda ibi: At vero si cau sarum scientiae. Tertia ibi : Quapropter videtur. Prima in duas secundum duas rationes quas adducit. Secunda ibi: Amplius autem. In prima par te intendit talem rationem : Contraria sunt unius scientiae: ergo quae non sunt contraria, non spectant ad unam scientiam. Dicit er go, quod si unius scientiae quomodo erit cognoscere, scilicet principia non exis tentia contraria? quasi diceret, quod non.

Notandum, consuetudinem esse Philosophi, quod cum pertractat aliquam materiam disputando, non solum adducit rationes probabiles, vel necessarias, sed interdum etiam sophisticas, sicut patet 4. hujus, et in isto tertio frequenter. Unde illa ratio, quae nunc facta est sicut dicit Commentator, et est evidens de se, peccat per consequens arguendo a destructione antecedentis. Deinde cum dicit:

Amplius autem multis existentium non insunt omnibus omnia. Quo namque modo possibile est motus principium esse in immobilibus, aut boni naturam? si quidem omne quod est bonum secundum se, et propter suam naturam finis est, et ita causa, quod illius causa, et fiunt, et sunt caetera. Finis autem, et cujus causa actus cujusdam est finis, sed actus omnis cum motu. Quare in immobilibus non contingit hoc esse principium, nec esse aliquid AdminBookmark id est, per se bonum. Unde et in Mathematicis per hanc nihil ostendit causam. Nec est demonstratio nulla eo quod melius, aut deterius: sed nec omnino nullus talium alicujus reminiscitur ; quapropter, et Sophistarum quidam, ut Arislippus, ipsas praeneglexit. In aliis enim artibus, et illiberalibus, ut Tectonica, et Coriaria eo quod melius, vel deterius dici omnia ; Mathematicas vero, nullam de bonis et malis facere rationem.

Ponit secundam rationem, quae sic formari potest: Si unius scientiae est considerare omnes causas, ergo quaecumque scientiae considerant unam causam, considerabunt omnes,- consequens est falsum, ergo et antecedens. Falsitatem consequentis ostendit prolixe in littera. Dicit ergo, quod amplius multis existentium, id est, de numero entium non insunt omnia, scilicet genera causarum omnibus, et per consequens scientia considerans talia entia, non considerabit omnes causas ; quod declarat primo de causa efficiente : quo namque modo est possibile principium unde motus, idest, efficiens inimmobilibus? quasi diceret, quod non. Cum ergo sint multa etiam entia immobilia, sicut patet ex opinione Platonis et etiam Aristotelis, scientia considerans talia entia immobilia non considerabit causam moventem, cum talia entia non habeant principium, unde motus. Secundo ostendit hoc idem in causa finali, dicit aut supple, quomodo est possibile ipsorum immobilium esse boni naturam, id est, causam finalem quae habet rationem boni? quasi diceret, quod non; quod probat cum subdit : si pro quia, quia omne quod est bonum secundum se, et propter suam naturam est finis, et ita potior causa, qui illius causa caetera sunt et fiunt; finis autem et cujus causa, est finis, id est, terminus actus cujusdam, id est, actionis vel operationis; sed omnis actus, id est, omn is actio, vel operatio est cum motu, ut videtur:

quare sequitur, quod non contingit id esse principium, scilicet finem in immobilibus, cum talia abstrahant a motu, nec videtur esse aliquid AdminBookmark

AdminBookmark idest, per se bonum vultdicere quod, quia illa quae sunt per se existentia absque materia, sunt necessario immobilia, ideo non videntur esse bona, ut ponebat Plato, qui omnia immaterialia et separata vocabat per se existentia, puta ideam hominis, vocabat per se hominem, quia non participatam in materia. Iterum per se bonum vocabat illud, quod est sua bonitas non participata, cujusmodi est primum principium. Hanc autem rationem dictam confirmavit per quoddam signum, dicens unde supple, quia in immobilibus non est ratio finis et boni ; idcirco in Mathematicis, quae abstrahunt a motu, nihil ostendit per eam, scilicet causam finalem ; nec est vera demonstratio ejus quod melius, aut deterius, id est, in Mathematicis nihil demonstratur ex ratione boni, puta quod hoc modo sit, quia melius est hoc modo esse, aut deterius, si ita non esset: ut si diceretur, quod triangulus habet tres, quia melius est quod habeat tres quam si non haberet. Ideo subdit, quod nec omnino nullus reminiscitur, scilicet in Geometria, alicujus talium, scilicet modorum demonstrandi ex ratione boni, vel finis, vel formae, vel sint tales plures modi: quapropter quidam de numero Sophistarum, ut Aristippus, ipsam enim neglexit, scilicet demonstrationem per causam finalem, ex quo, scilicet quod talem demonstrationem reputabat vilem. Unde subdit, quod ille, scilicet Aristippus ponebat, quod in aliis arcibus liberalibus, servilibus et vilibus, ut in Tectonica et Coriaria, et artibus aliis mechanicis, dici omnia, scilicet assignari ex hoc, quod aliquid deterius, id est vilius, vel melius, Mathematicas vero scientias nullam facere rationem de bonis et malis, cum scilicet sint certissimae et nobilissimae ; iste autem Aristippus dicitur fuisse de secta Epicureorum.

Notandum, quod licet in Mathematicis non probetur aliquid ex fine et ex ratione boni, ut praedictum est, tamen hoc faciunt aliquae aliae scientiae, sicut naturalis scientia, quae utplurimum demonstrat ex causa finali, ut habetur 2. Physic; unde assignamus causam quare habet pedes, ut melius possit ambulare et sibi acquirere necessaria ad vitam.

Notandum etiam, quod ut habetur 4. Ethicor. cap. 9. et circiter, sed expressius habetur 8. Ethicorum,triplex est bonum, scilicet bonum honestum, bonum utile, et bonumdelectabile. Primumestbonum secundum se, et habet rationem finis proprie, et est amabile amore amicitiae. Secundum bonum habet magis rationem amabilis amore concupiscentiae, et sic potest habere rationem finis, non tamen ita proprie sicut primum bonum: magis autem habet rationem ejus, quod est ad finem, sicut medicina utilis ad sanitatem ordinatur ad sanitatem, ut ad finem. Tertium bonum, scilicet delectabile magis etiam habet rationem ejus, quod est ad finem, licet rationem finis habeat aliquo modo, non tamen sic sicut primum bonum. Bene ergo ait Aristoteles, quod omne quod est bonum propter se, et secundum suam naturam, quod proprie est bonum honestum, finis est, et ita causa cujus gratia sunt, et fiunt alia. Deinde cum dicit: