SUMMARIUM.

Recapitulat dicta de motu et mobili 3. et 5. Physicorum. Ponit quatuor entis divisiones, ex quibus concludit motus definitionem, quam inductive per singulas particulas bene explicat et probat. Lege Doctor. hic et 4. d. 12, quaest. 4. numero 26.

viso autem. Primo ergo ponit quatuor divisiones, quarum prima est, quod ensquoddam est in actu tantum, quoddam potentia tantum, quoddam partim sic et partim sic. Dicit ergo, quod est autem hoc quidem actu solum, puta primum movens. Vel magis secundum intentionem litterae, aliquod habens formam in actu, quod ut sic, solum est in actu, quia non potest esse in potentia ad id quod jam habet. Hoc autem, id est, aliud est ens in potentia solum, puta prima materia quantum est de se, quae ut sic nullum habet actum formaliter, sed est in pura potentia ad formam; similiter quodlibet subjectum carens aliqua forma, quam est aptum habere, quia ut sic est in pura potentia ad illam formam. Hoc autem, id est, aliud est ens in potentia et actu simul, puta aliquod subjectum habens unam formam actu, et carens alia ad quam est in potentia. Vel etiam respectu ejusdem formae, puta cum aliquid jam movetur ad formam, quia jam habet actu aliquid illius formae, et tamen est in potentia ad ulteriorem gradum ad quem tendit. Omne enim quod movetur, partim est in termino a quo, et partim in termino ad quem.Secunda divisio est, quod ens dividitur per decem Genera, dicens quod hoc quidem est ens supple substantia, hoc autem quantum, id est Quantitas, hoc autem reliquorum, scilicet Praedicamentorum. Tertia divisio, imo non est divisio, sed est quoddam necessarium, quod praemittit: est quod motus non est aliquid praeter res, quia, scilicet non est aliquid realiter distinctum a forma secundumquam est motus: sed motus realiter es ipsa forma fluens, ut dicit Commentator 3. Physicorum cap. 4. Ideo subdit quod supple unumquodque permutatur semper secundum Categorias, id est Praedicamenta entis: his autem, scilicet decem Praedicamentis nullum est commune, scilicet ut genus, quo neque in una Categoria, id est, quod non sit in aliquo Praedicamento. Si igitur motus est in re alicujus Praedicamenti, sequitur quod sicut Praedicamenta non habent aliquod genus commune, sic nec est aliquod genus commune omnibus motibus: nec motus est aliquod Praedicamentum ab aliis distinctum, sed est in aliquo Praedicamentorum, saltem per reductionem.

Quartum quod praemittit est, quod unumquodque dupliciter existit in. omnibus, id est in unoquoque genere, scilicet secundum perfectionem et imperfectionem, ut puta supple in genere substantiae hoc quidem ipsum est ut forma ipsius, haec autem privatio. Et secundum quale, id est, in genere Qualitatis ; hoc quidem album est supple, ut perfec tum in genere coloris: hoc autem ni grum, quod habet rationem imper fecti in eodem genere. Similitei secundum quantum, hoc quidem es perfectum, puta magnum: hoc autem imperfectum, puta parvum. Et secun dum lationem, id est in Ubi, in quo est motus localis,hoc quidem est sur sum ; hoc autem deorsum; hoc autem le ve: hoc autem grave, ut per leve intel ligatur illud quod actu superemi net, et per grave id quod actu sub sidet, et patet quod unum istorum habet rationem imperfecti. Rati hujus divisionis assignatur, quia omne genus dividitur per contrarias differentias , ex 10. hujus, text. com. 13. et inde. Contrariorum alterum semper habet rationem perfecti et habitus, alterum rationem imperfecti et privationis, ut ibidem ostensum est, text. com. 16. et circiter ; et ideo bene dicitur quod dupliciter aliquid est in genere, scilicet vel sicut perfcetum, vel sicut imperfectum. Ultimo ex omnibus praecedentibus con-, cludit : quare tot sunt species motus, et permutationis quot entis, supple acquisiti per motum: licet enim motus non sit in quolibet genere, ut inferius ostendet, tamen eo ipso quod motus non est aliquid praeter res, distinctum scilicet realiter, tot sunt motus, quot sunt species entis quod acquiritur per motum. Deinde cum dicit:

Divisio autem secundum unumquodque genus, hoc quidem potentia, hoc autem actu, ejus quod potentia inquantum tale est, actum dico motum.

Ex praemissis concludit definitionem motus, dicens quod diviso autem, supple ente secundum unumquodque genus, quia hoc quidem est ens in potentia, hoc autem actu, ejus quod, scilicet est in potentia inquantum tale est, id est, inquantum est in potentia actum dico motum. Haec est ergo definitio motus, scilicet : Actus entis in potentia, inquantum hujusmodi. Deinde cum dicit:

Quia autem vera dicimus, hinc palam. Cum enim aedificabile inquantum tale ipsum dicimus esse actu inquantum aedificatur, et est haec aedificatio: similiter doctrinatio, curatio, ambulatio, saltatio, orbatio. Accidit autem cum fuerit actu eodem,

et neque prius, neque posterius: jam potentia entis cum actu ens operatur, non inquantum ipsum, sed inquantum mobile motus est.

Ostendit quid sit motus via inductiva inducendo, scilicet ostendendo per singulas partes definitionis, quod sint bene assignatae, et dividitur in tres, secundum tres particulas positas in definitione. Primo exponit hanc particulam, quae est, entis in potentia. Secundo istam, quae est, inquantum est tale, vel inquantum hujusmodi. Tertio istam quod motus est actus. Secunda ibi : Dico autem inquantum sic. Tertia ibi : Quia quidem enim. Dicit ergo, quod palam est hinc, id est, ex dicendis quod vera dicimus, scilicet definiendo motum, ut praedictum est. Cum aedificabile inquantum tale, quod scilicet significat aliquid existens in potentia, dicimus ipsum esse actu inquantum aedificatur, et haec est aedificatio, id est, ille actus ad quem reducitur, vocatur aedificatio: similiter est in aliis motibus, ut est doctrinatio, curatio, ambulatio, saltatio et orbatio. Accedit autem, supple moveri talia cum fiunt eadem actu, id est, cum haec fiunt in actu, et neque prius, neque posterius. Ex quo infert quod cum ita sit, sequitur quod motus est alicujus entis in potentia, cum jam actu in potentia operatur, id est, reducitur ad actum, non inquantum ipsum, id est, non secundum quod actus est secundum seipsum, sed est inquantum mobile, id est, possibile moveri, quod est esse in potentia ad moveri.

Notandum, quod nihil movetur prius quam incipiat moveri, quia tunc adhuc est in termino a quo,

nec movetur posterius, vel postquam est in termino ad quem, quia tunc jam quiescit: movetur ergo dum se habet medio modo, scilicet cum reducitur ad actum non perfecte: puta aedificabile est in potentia ad aedificari, ita quod dum movetur partim est in actu, licet imperfecto, et partim in potentia quatenus tendit ad perfectionem actus, secundum quem movetur. Motus igitur est actus ipsius mobilis, non secundum quod est in actu, id quod est secundum seipsum, quia sic est in actu priusquam etiam incipiat moveri: et sicut est in actu antequam incipiat moveri, ita etiam est in potentia ad ulteriorem perfectionem, sed secundum quod est in moveri, tendit ad perfectionem, quam nondum habet. Mobile enim dicitur reduci ad actum per motum, non inquantum est in potentia ad terminum motus, quia dum movetur, adhuc remanet in potentia ad terminum motus: sed reducitur per motum ad actum qui respondet huic potentiae, quae est posse moveri, quia per motum actu movetur. Patet igitur qualiter motus est actus entis in potentia. Deinde cum dicit :

Dico autem inquantum sic: est enim aes potentia statua, sed tamen non aeris actus, inquantum est aes, motus est. Non enim idem esse, et potentiae alicui. Quoniam si idem erat simpliciter, et secundum rationem, erit utique aeris actus, motus quidam, non est autem idem. Palam autem in contrariis. Posse quidem enim sanari, et posse laborare non idem. Etenim si sanari, et laborare idem esset. Subjectum autem, et sanum, et languens, sive humiditas, sive sanguis idem et unum. Quoniam autem non idem quemadmodum neque color idem, et visibile possibilis, inquantum possibile actus motus est.

Exponit aliam particulam positam in definitione motus, quae est inquantum tale, vel inquantum hujusmodi, dicens dico autem inquantum sic, id est, inquantum tale, enim pro quia, aes est potentia statua, ita quod idem est aes, et est in potentia ad statuam, tamen secundum diversam rationem, ideo dicit quod motus non est actus aeris inquantum est aes : non enim est idem esse aeri, et potentiae alicui, id est, alia est ratio aeris inquantum aes, et alia inquantum est in potentia statua, vel aliquod aliud. Quoniam pro quia, si supple aes erat idem simpliciter, et secundum rationem, scilicet inquantum est aes et inquantum est in potentia, sequitur utique, quod motus erit quidem actus aeris, scilicet inquantum aes, sicut supple est actus aeris inquantum est in potentia, quod est falsum. Non autem est idem secundum rationem sic, vel sic acceptum, quod probat cum subdit : Palam autem in contrariis, id est, in potentia ad contraria. Posse quidem sanari et posst laborare, id est, infirmari, non idem sunt secundum rationem. Etenim pro quia, tunc idem esset sanari et laborare, quia ratio potentiae sumitur ex actu, et licet supple non sit eadem potentia secundum ratio nem ad utrumque contrariorum tamen est in eodem subjecto, sicu et ipsum subjectum est idem contra riorum. Ideo subdit, quod subjec tum autem unum, et idem est sanum languens, sive supple illud subjectum sit aliqua humiditas, sive sanguis in corpore animalis. Concludit ergo quod quoniam autem non est idem, scilicet secundum rationem posse sanari et posse laborare; et pari ratione non est idem aes, et in potentia aes, quemadmodum nec color est idem, et visibile, quod nominat potentiam ad posse videri; sequitur quod motus est actus possibilis inquantum est possibile, id est, entis in potentia, inquantum est in potentia.

Notandum, quod nihil movetur ad illud, quod est, vel jam actu habet, quia tunc frustra moveretur. Quia igitur aes est actu aes, est tamen in potentia ad formam statuae: ideo motus non est actus aeris inquantum aes, sed inquantum est in potentia ad formam statuae: quia licet aes et statua idem sint subjecto, sunt tamen distincta secundum rationem, sicut posse sanari, et posse laborare distinguuntur ratione, ut patet ex distinctione actuum quos respiciunt, licet sint idem subjecto, quatenus idem subjectum est potens sanari, et potens laborare. Ex quo patet quod motus est actus entis in potentia, non quocumque modo, sed inquantum est in potentia.

Advertendum autem, quod cum dicitur posse sanari, et posse laborare non sunt idem, Philosophus loquitur de potentia, ut dicit respectum, non fundamentum respectus, quia fundamentum est idem utriusque, puta aliquis humor vel sanguis. Respectus autem sunt diversi, alias cum relationes correlativorum commultiplicentur terminis, sequeretur quod termini ad quos istae potentiae dicuntur, puta sanari et laborare, essent idem, ut arguitur in littera, quod tamen est manifeste falsum. Deinde cum dicit :

Quod quidem enim est hic, et quod accidit tunc moveri quando fuerit actu sic: et nec prius nec posterius, palam. Contingit enim unumquodque aliquando quidem actu esse, aliquando autem non, puta aedificabilis inquantum aedificabile: et aedificabilis actus inquantum aedificabile, aedificatio est. Aut enim haec domus est, aut aedificatio actus: sed cum domus fuerit, non adhuc aedificabile erit, aedificatur autem aedificabile. Necesse igitur aedificationem actum esse, aedificatio autem motus quidam. Eadem autem ratio, et in aliis motibus.

Exponit tertiam particulam definitionis, scilicet quod motus sit actus, dicens quod quidem enim hic, scilicet motus est, supple actus, et quod tunc accidit moveri, quando sic fuerit actu in mobili, et nec prius, nec posterius, palam est. Enim pro quia, unumquodque supple mobilium contingit aliquando esse actu, aliquando autem non, puta aedificabile inquantum aedificabile, supple potest esse in potentia vel actu, et aedificatio est actus aedificabilis inquantum aedificabile. Dicit autem inquantum aedificabile, quia materia domus est in potentia ad duo,scilicetadformam domus,et ad hoc quod aedificetur, et respectu utriusque competit ipsam quandoque esse in actu quandoque in potentia: tamen potentia ad hoc quod aedificetur, designatur per hoc quod dicitur aedificabile. Quando igitur aedificabile aedificatur, tunc fit actu, et aedificatio est actus aedificabilis inquantum aedificabile. Unde subdit : aut haec domus, id est, forma domus est supple actus ipsius aedificabilis, aut ipsa aedificatio, cum cuilibet potentiae respondet aliquis actus: sed supple forma domus non est actus aedificabilis inquantum aedificabile, quia cum domus, id est, cum forma domus fuerit introducta, non adhuc erit aedificabile, sed jam supple erit aedificatum: aedificabile autem aedificatur, id est, fit in actu cum aedificatur actu. Infert ergo quod necesse est igitur aedificationem esse actum. Aedificatio autem est quidam motus, et per consequens motus est actus aedificabilis. Et subdit : eadem est ratio, et in aliis motibus. Patet igitur ex omnibus praedictis, quod motus est actus in potentia, inquantum est in potentia.

Notandum, quod quia motus est quaedam forma mobilis ut subjecti, ideo habet definiri per subjectum, ut per additum, sicut et omnis forma, sive substantialis, sive accidentalis: et ideo quaedam eorum quae ponuntur in definitione motus se tenent ex parte subjecti, quaedam ex parte quidditatis ipsius motus. Nam prima particula quae est actus, ponitur in ejus definitione quasi genus, et pertinet ad essentiam motus, nam motus intrinsece, et essentialiter est actus. Aliae duae particulae, quae sequuntur, sunt quasi differentiae extrinsecae, et tenent es ex parte subjecti mobilis, quod est ens in potentia, sicut patet.