SUMMARUM.

Rejicit errorem eorum qui negabant substantias insensibiles, et eorum quae dicta principia demonstrare volebant. Ostendit specialiter hanc scientiam esse de primo principio.

Nisi Physicorum quidam merito facientes hoc, soli namque pulantur de tota natura intendere et de ente. Sed quoniam adhuc Physico aliquis est superior, unum enim aliquod genus entis est natura, universalis sane et circa primam substantiam theorizantes, et de his utique perscrutari habebunt. Est autem sophia quaedam Physica, sed non prima.

Excludit quosdam errores circa hujusmodi principia. Circa quod duo facit : quia primo excludit errorem illorum, qui se intromittebant de dictis principiis, cum ad eos nequaquam pertinerent. Secundo errorem illorum, qui de ipsis tractabant aliter quam oportet de eis tractare. Secunda ibi : Quicumque vero conantur. Dicit ergo quod quidam Physicorum hoc facientes, scilicet tractantes de principiis communibus nisi, id est, conati sunt hoc facere, et hoc merito, soli namque putantur intendere de natura et de ente ; vult dicere quod quidam antiqui Naturales opinati sunt nullam esse substantiam praeter naturalem et sensibilem, et sic secundum eos, cum omne ens sit sensibile et naturale, idem est intendere de natura et de toto ente, et sic ad eos pertinere considerare de primis principiis quae habent considerari ab eadem scientia, quae considerat de ente, sed hoc excludit tanquam falsum dicens: sed quoniam adhuc est aliquis Philosophus prior Physico, scilicet Metaphysicus, nam ipsa natura, id est, res naturalis et mobilis est unum aliquod genus entis universalis ; probatum est enim alibi scilicet 8. Physicor. text. com. 48. 53. et 78. quod omne ens immobile est nobilibus, et superius ente mobili, de quo considerat Philosophus Naturalis: de quo ente pertinet considerare ad illam scientiam, quae considerat ens in communi quae erit alia a Physica, quae etiam considerabit de talibus principiis communibus: ideo dicit quod ipsius scilicet scientiae universalis theorizanlis circa primam substantiam, scilicet immobilem, erit utique speculatio, et de his utique scilicet principiis communibus: Physica enim est sophia, id est, quaedam particularis Philosophia, sed non prima, quae scilicet considerat ens inquantum ens, et ea quae communiter ens consequuntur. Patet ergo ex praedictis quod illi Philosophi Naturales intromittentes se de hujusmodi principiis communibus, excedebant limites proprios, cum tamen ad eos non pertineat, licet merito hoc fecissent supposita hypothesi quam ponebant, scilicet quod omne ens esset naturale; quia tunc Philosophia naturalis esset prima simpliciter et de omni ente, sicut habet 6. hujus, text. com. 3. verumtamen eorum suppositum erat falsum. Deinde cum dicit:

Quicumque vero conanlur dicentium quidem de veritate quo oportet modo recipere, propter ignorantiam analyticorum hoc faciunt. Oportet enim de his praesentibus venire, sed non audientes quaerere.

Excludit secundum errorem eorem, qui de principiis communibus pertractabant aliterquamdeberent, volentes scilicet ipsa demonstrare. Dicit ergo quod quicumque dicentium quidem de veritate dictorum principiorum conantur dicere, id est, demonstrare et quo oportet modo recipere propter ignorantiam analyticorum, id est, scientiae de demonstratione, quae traditur in Logica ; oportet enim

praevenire, id est, praecognoscere praescientes de his, scilicet principiis communibus etnon quaerere audientes, id est, quod illi, qui acquirunt scientiam per demonstrationem, oportet quod praeveniant ad cognoscendum hujusmodi principia communia et ipsos discipulos audientes, id est, instruendos in aliqua scientia, non oportet quaerere de his, ut scilicet quaerant ea sibi demonstrari, sed oportet quemlibet ducendum supponere ipsa et habere in mente, sicut habetur primo Posteriorum. Deinde cum dicit :

Quod quidem igitur Philosophi, et de omni substantia speculantis, inquantum congruit, et de omnibus syllogisticis principiis est perscrutari palam.

Concludit intentum dicens palam est quod Philosophi, scilicet Metaphysici est perscrutari de omnibus principiis syllogisticis speculantis etiam de omni scientia inquantum est de hujusmodi principiis communibus.

Notandum, quod hujusmodi prin cipia communia sunt communiter nota omnibus, eo quod termini eorum cadunt in conceptione cujuscumque ; nam componuntur ex terminis communibus, qui sunt noti prius nobis, eo quod nostra cognitio incipit a communibus et confusis, ut habetur 1. Phys. text. com. 3; isti autem termini communes sunt ens, totum, pars, aequale, inaequale, et similia, et quia hujusmodi termini communes pertinent ad considerationem Metaphysici, et per consequens hujusmodi principia sunt de consideratione ejus: considerat autem Metaphysicus dicta principia non demonstrando, sed rationes terminorum declarando, ut quid sit totum, et quid sit pars, etc. quod facit in quinto, quibus terminis notis, statim intellectus assentit veritati talium principiorum in virtute naturalis luminis intellectus. Tunc sequitur illa pars :

Congruit autem maxime cognoscentem circa unumquodque genus habere dicere firmissima rei principia. Quare et de entibus inquantum sunt entia omnium firmissima, est autem hic Philosophus ipse.

Ubi ostendit specialiter, quod ista scientia versatur circa primum principium simpliciter. Circa quod duo facit: quia primo innuit rationem probantem, quod ad Metaphysicum spectat illud primum principium ; et secundo incipit determinare, et exequitur de eo. Secunda ibi: Et firmissimum omnium. In prima parte intendit talem rationem: In quocumque genere scientiae ille est maxime cognoscens, qui novit firmissima et certissima ejus principia: sed Metaphysicus est cognoscens maxime, ut patet ex prologo hujus libri, et inter principia communia, et Metaphysicalia, illud quod est primum principium est firmissimum: ergo Metaphysicus maxime considerat illud primum principium. Dicit ergo, quod circa unumquodque genus scientiae congruit maxime cognoscentem dicere, id est, cognoscere firmissima rei principiat certitudo enim cognitionis dependet ex principiorum cognitione et certitudine: quare et de entibus inquantum sunt entia, oportet supple principia praecognoscere omnium firmissima: est autem hic Philosophus ipse, qui scilicet novit talia principia, et maxime quod est primum prinou pium inter ipsa. Deinde cum dicit: