SUMMARIUM.

Primum movens esse summe felix et beatum, atque in eo esse majorem delectationem, quam in ullo alio, quae bene exponit Doctor.

Deductio autem qualis optima parvo tempore nobis. Sic enim semper illud est, nobis quidem impossibile.

Inquirit perfectiones illius substantiae ex parte appetentis et intelligentis. Ex quo ostendit duo. Unum est: quod primum movens, qui est Deus, est summe felix et beatus. Secundum est: quod essentialiter vivens ibi: Et vita autem. Circa primum duo facit. Primo quod in ipso intelligente, et appetente primum motum, est maxima delectatio, quae est ejus beatitudo et felicitas. Secundo ostendit quod in ipso objecto intelligibili et appetibili, quod est primum movens seipsum intelligens, est altior et perfectior delectatio quam in aliquo aliorum. Secunda ibi: Seipsum autem intelligit. Prima in duas. Primo proponit intentum. Secundo probat. Secunda ibi : Quoniam autem et delectatio. Dicit ergo, quod deductio , id est quaedam delectabilis dispositio est supple in ipso desiderante et intelligente, qualis optima parvo tempore, potest supple inesse nobis. Illud enim, scilicet intelligens et desiderans est semper sic, id est, in tali dipositione delectabili ; quod quidem nobis est impossibile, quod scilicet in illa dispositione optima et delectabili simus semper, quod intelligendum est pro statu isto ; aliter dictum Philosophi non est verum, quidquid ipse senserit, quia forte futuram vitam non credidit.

Notandum, quod si primum movens, quod est Deus, movet ut intelligibile et amabile, oportet quod primum mobile ipsum intelligat et amet, inquantum, scilicet ipsa intelligentia, quae movet caelum, intelligit et amat primum movens ; ex qua intellectione consequitur in ipso summa delectatio, cum ejus felicitas consistat in amore et contemplatione moventis primi. Quam felicitatem, et nos speramus habere, non pro statu isto, sed pro statu futuro, licet et modo possimus habere aliquam realem delectationem optimam, licet imperfectam, et in parvo tempore, et alterius rationis ab illa perfecta, quam speramus. Deinde cum dicit:

Quoniam, et delectatio actus hujus. Et propter hoc vigilatio, sensus, et intelligibilia, et delectabilissimum. Species vero, et memoriae propter hoc. Intelligentia autem quae secundum se ejus quod secandum se optimum, et quae maxime ejus quod maxime.

Probat quod dixerat, scilicet in actu hujus considerantis et intelligentis, primum movens est summa delectatio, dicens : Quoniam et delectatio hujus actus, id est, quod delectatio sequitur actum intelligentis et desiderantis. Quod probat a signo dicens : Et propter hoc, quia scilicet delectatio consequitur operationem actualem, ideo ut vigilatio, et sensus, et intelligentia est delectabilissimum, id est, quod maxima delectatio est in vigilia, et dum homo actu sentit, aut intelligit; sensus enim, et intellectus in actu comparantur ad sensum et intellectum in potentia, sicut vigilia ad somnum. Quod probat, quia alia, puta species in memoria, vel secundum aliam litteram, species et memoriae sunt supple delectabiles propter hoc, id est, propter operationem aliquam actualem, inquantum, scilicet specie, vel per speciem in memoria menti nostrae aliquae operationes delectabiles praeteritae, aut futurae, ingeruntur quasi praesentes. Ex quo infert quod propter hoc, quia supple delectatio consistit in actu sensus et intellectus, intelligentia autem secundum se, id est actus intelligendi, inquantum hujusmodi est ejus quod est secundum se optimum, quod est bonum intelligibile. Nam bonum intelligibile excedit bonum sensibile, sicut bonum immobile et universale, bonum mobile et particulare, et per consequens delectatio in actu intellectus est prior illa, quae est in actu sensus. Ex quo infert et quae maxime est ejus quod maxime, id est quod maxima, et perfectissima intelligentia sit maxime optimi objecti, quod est primum ens, quod est Deus, ad quem sequitur maxima delectatio. Ex quo patet quod intelligentia intelligens, et appetens primum movens, quod est primum intelligibile, et primum appetibile, maxima fruitur delectatione consequente ejus felicitatem. Deinde cum dicit :

Seipsum autem intelligit intellectus secundum transumptionem intelligibilis. Intelligibilis autem sit attingens et intelligens ; quare idem intellectus et intelligibile ; susceptibile enim intelligibile, et substantiae intelligendum est actualiter habens. Quare illud magis isto, quod videtur intellectus divinum habere, et speculatio delectabilissimum et optimum. Si igitur sic bene habet, ut nos, quandoque. Deus semper mirabilis. Si autem magis, adhuc mirabilius habet aliquis.

Ostendit quod in ipso objecto intelligibili et appetibili, quod est primum movens seipsum intelligens, est altior et perfectior delectatio, quam in quocumque aliorum. Et quasi intendit talem rationem : Propter unumquodque et illud magis, 1. Posteriorum t. c. 5. sed alia habent delectationem inquantum attingunt ipsum primum per actum intellectus et appetitus ; ergo multo magis ipsum primum seipsum intelligens, et volens habebit delectationem.Dicit ergo, quod intellectus supple alius a primo intelligit seipsum secundum transumptionem intelligibilis inquantum transumit, et concipit in se aliquod objectum intelligibile, nam intelligit se intelligendo alia, ex 3. de Anima, t. c 5. et 13. Et etiam de primo verum est inquantum concipit objectum intelligibile non aliud a se: ideo subdit, quod intelligibilis enim fit supple ipse intellectus, attingens scilicet aliquod objectum. Ex quo infert : Quare idem erit intellectus et intelligibile, eo modo quo scilicet dicimus fieri idem ex cognoscente et cognito. Qualiter autem intellectus attingat intelligibile, exponit dicens, quod intellectus se habet ad intelligibile objectum sicut potentia ad actum, et perfectibile ad perfectionem cujus est susceptivum: et ideo intellectus est susceptivus objecti intelligibilis, et specialiter substantiae, quatenus substantia est proprie, et primum intelligibile: et quia unumquodque fit actu, prout recipit suam perfectionem, ideo intellectus actuatur inquantum scilicet recipit intelligibile: esse autem actu in genere intelligibilium est esse intelligibile, sive intellectus: et quia unumquodque agit ut est actu, ideo intellectus est agens, et operans, id est, intelligens inquantum attingit objectum intelligibile. Quia igitur sic est, quod intellectus fit actu intelligens per hoc quod attingit objectum: et propter unumquodque et illud magis, sequitur quod quidquid divinum, aut nobile, ut est intelligere et delectari, invenitur in intellectu attingente primum intelligibile. Multo amplius invenitur in ipso primo intelligibili comprehendente, et attingente seipsum perfectiori modo, et ideo ejus delectatio est delectabilissima et optima. Ideo subdit: Quare illud magis isto, quod videtur est intellectus divinum habere, id est, quod intelligere, et quodcumque aliud divinum magis videtur habere illud primum, quam quodcumque aliorum ; et speculatio cujus est quidem delectabilissimum, et optimum. Et subdit : Si igitur primum intelligibile, quod est Deus, sic bene semper habet ut nos quandoque Deus semper mirabilis , si autem magis adhuc mirabilius habet aliquis. Vult dicere, quod cum delectatio, quam nos habemus intelligendo primum intelligibile,sit optima, licet eam non habeamus semper, sed quandoque, si Deus habet eam semper, mirabilis est ejus felicitas: et si eam habet semper nobiliori, et intensiori modo quam nos quandoque, adhuc est mirabilior. Hoc autem sic, quod scilicet illam delectationem habet Deus diuturniorem quam nos, quia aeternam ; et habet eam perfectiorem et intensiorem, quia ipse solus seipsum perfecte comprehendit actu infinito, et adaequato ipsi objecto, quod est ipsa sua propria essentia, quod de nulla creatura dici potest.