SUMMARUM.

Ens dividitur in per se et per accidens, et hoc secundum in tres modos, quibus Doctor alios duos addit. Secundum scilicet ens per se, in omnia quae in praedicamentis continentur. An vero ens bene dividatur in decem genera, tractat Doctor hic q. 5. An haec decem distinguantur realiter, q. 6. ubi vide Scholia.

Ens. dicitur, hoc quidem secundum accidens, illud vero secundum se.

Postquam Philosophus distinxit hoc nomen unum, nunc distinguit hoc nomen ens, et duo facit, quoniam primo dividit ens in ens per se, et in ens per accidens. Secundo subjungit divisionis declarationem. Secunda ibi : Secundum accidens quidem. Dicit ergo, quod ens dicitur hoc quidem secundum accidens, illud vero secundum se.

Notandum, quod ista divisio entis in per se et per accidens, est alia ab illa, qua dividitur in substantiam et accidens: quod patet, quia ens per se dividitur postea in decem praedicamenta, inter quae sunt novem praedicamenta accidentis. Sciendum igitur quod divisio entis in substantiam et accidens est secundum quod ens absolute consideratur: sic enim accidens in se consideratum dicitur ens, et similiter substantia dicitur ens: sed divisio entis in per se et per accidens est secundum quodens consideratur in respectu, puta comparando accidens ad substantiam dicendo homo albus, vel accidens ad accidens, ut dicendo album musicum, et sic est ens per accidens; circumscripta autem ista comparatione, puta accipiendo hominem seorsum, vel albedinem seorsum, erit ens per se. Deinde cum dicit:

Secundum accidens quidem, utjuslum musicum esse dicimus, et hominem musicum, et musicum hominem, similiter dicentes, ut musicum aedificare, quia accidit aedificatori musicum esse, aut musico aedificatorem, hoc enim esse hoc, significat accidere hoc huic. Sic autem et in dictis quando hominem musicum dicimus, et musicum quando hominem, aut album musicum, aut hunc album. Hoc quidem quia ambo eidem accidunt: illud vero quia enti accidit, hoc autem musicum hominem, quia huic accidit musicum, sic autem dicitur et esse album, quia enim accidit ille est. Quae quidem igitur, secundum accidens esse dicuntur sic dicuntur, aut eo quod eidem enti ambo insunt, aut quia illud enti inest, aut quia ipsum est cui inest, de quo ipsum praedicatur.

Declarat dictam divisionem. Primo quantum ad membrum de per accidens. Secundo quantum ad membrum de per se ibi : Secundum se vero. In prima parte ponit tres modos entis per accidens. Primus modus est cum accidens comparatur, et praedicatur de alio accidente, ut cum dicitur, justum est musicum. Secundus modus est cum accidens praedicatur de subjecto, ut dicendo, homo est musicus. Tertius modus est cum subjectum praedicatur de accidente, ut dicendo, musicus est homo: qui modi quomodo differant specie ipse tangit in littera. Dicit ergo, quod supple secundum accidens dicitur ens, ut cum dicitur justum esse musicum et iste est primus modus: et etiam dicimus hominem esse musicum) quantum ad secundum modum: et musicum esse hominem, quantum ad tertium modum, quod declarat per simile in causis per accidens, dicens : similiter dicentes, supple ens per accidens, ut musicum aedificare; nam supple ideo dicimus musicum aedificare, eo quod accidit aedificatori musicum esse, aut e converso musieo aedificatorem, hoc enim esse hoc, id est, musicum aedificare, significat hoc accidere huic;sic autem et in dictis, quando dicimus hominem esse musicum, quantum ad secundum modum, et musicum hominem, quantum ad tertium; aut album esse musicum, aut e converso, hunc scilicet musicum esse album quantum ad primum modum: quorum differentiam subdit dicens, quod hoc quidem supple dicitur ens per accidens, quia ambo eidem accidunt quantum ad primum modum; pro tanto enim album et musicum sunt unum, quia ambo accidunt tertio, scilicet subjecto; illud vero quia enti, id est, subjecto, accidit hoc, scilicet accidens quod praedicatur, quantum ad secundum modum; aut dicendo musicum esse hominem, quia huic, scilicet homini, accidit esst

musicum, quantum ad tertium modum: pro tanto enim est verum quod musicus est homo, quia ipsum musicum accidit homini; sic et ipsum musicum dicitur esse album, quia cui accidit, scilicet musicum, inest album, ut jam dictum fuit exponendo primum modum. Concludit ergo, quae quidem igitur dicuntur secundum accidens, aut eo quod eidem enti ambo insunt, quantum ad primum modum: atii quia enti, id est subjecto illud inest, scilicet praedicatum quod est accidens, quantum ad secundum: aut quia ipsum, scilicet subjectum quod ponitur a parte praedicati et illud cui inest, scilicet accidens, de quo ipsum subjectum praedicatur, quando scilicet accidens ponitur ex parte subjecti, et hoc est quantum ad tertium modum.

Notandum quod possent etiam addi duo modi entis per accidens: unus quando terminus complexus per accidens praedicatur de termino incomplexo: exemplum, ut homo est homo musicus. Alius est, cum terminus complexus per accidens comparatur, et praedicatur de alio similiter complexo, ut si dicatur, homo musicus est homo justus. Sed quia per istos modos tres positos in littera, possunt etiam intelligi isti duo modi, pro quanto ad istos reducuntur, sicut patet, ideo forsan Philosophus de illis non curavit. Deinde cum dicit :

Secundum se vero dicuntur esse quaecumque significant figuras praedicationis, quoties enim dicitur, toties esse significat. Quoniam ergo praedicatorum alia quid est significant: alia quale: alia quantum : alia ad aliquid alia: alia facere ; alia pati: alia ubi ; alia quando: horum unicuique idem esse significat.

Prosequitur de alio membro divisionis, scilicet de ente per se. Circa quod Tuo facit, secundum duas divisiones, quas ponit de ente per se. Prima est, ut dividitur in decem praedicamenta. Secunda est, ut dividitur per potentiam et actum. Secunda ibi : Amplius autem et esse significat. Prima in tres, primo enim facit quod dictum est. Secundo removet quoddam dubium. Tertio incidentaliter addit quamdam divisionem, sive acceptionem entis prout ens et non ens extenduntur ad ens et non ens rationis. Secunda ibi; Nihil enim refert. Tertia ibi: Amplius esse et est. Dicit ergo quod secundum se dicuntur esse quaecumque significant figuras praedicationis, id est, diversa praedicamenta: quoties enim dicitur, scilicet aliquid esse, toties esse significat, id est, tot modis significatur ens; quoniam Praedicamentorum alia quid est significant, id est, substantiam, alia quale;alia quantum ,-alia ad aliquid;alia facere, id est, actionem: alia pati; alia ub; alia quando. Horum unicuique significat esse idem, quod est dictum denominative ab ente.

Sed. est dubium cum communiter ponantur esse decem Praedicamenta, et Philosophus non enumeret nisi octo, c. 14. hujus. Respondet Commentator, quod id fecit causa brevitatis. Contra, quae prolixitas fuisset dicere duo verba, maxime cum sint necessaria, non videtur. Unde nec in tota Metaphysica invenitur, quod aliquando decem enumerat. Unde occasione hujus quaerunt aliqui utrum sint plura vel pauciora quam decem Praedicamenta; quaerunt etiam juxta hoc, utrum per istam divisionem, qua ens dividitur in decem Praedicamenta, ipsa distinguantur realiter: sed quia neutra harum quaestionum posset breviter pertractari, ideo causa brevitatis usque ad aliud tempus differantur, supponendo cum communi schola, et quod praedicamenta realiter distinguantur, et quod non sint plura quam decem, neque pauciora, quando omne ens praedicamentale sit in aliquo istorum decem, vel saltem reducatur. Deinde cum dicit:

Nihil enim refert, homo convalescens est, aut homo convalescit: vel homo vadens est, aut secans : vel hominem vadere, aut secare. Similiter autem, et in aliis.

Removet quoddam dubium, quia enim quaedam praedicantur, in quibus hoc verbum est, explicite non ponitur, ut cum dicitur homo ambulat, forte crederet aliquis, quod tales praedicationes non pertinerent ad praedicationem entis, hoc removet dicens, quod nihil refert dicere, homo est convalescens , aut homo convalescit; aut dicere, homo est vadens, aut secans ; vel dicere hominem vadere vel secare, similiter autem, et in aliis. Vult dicere, quod in omni praedicatione ponitur verbum essendi, implicite, vel explicite : nam si ibi ponitur aliquod verbum, illud resolvitur per participium, et per est; unde idem est dicere, homo est convalescens, quod homo convalescit, et sic de aliis. Deinde cum dicit :

Amplius autem, et esse significat, quia verum: non esse, quia non veram, sed falsum. Similiter in affirmatione et negatione ut quod est Socrates musicus, quod est veram aut quod est Socrates albus, quod est verum: hoc autem non est diameter commensurabilis, quod est falsum.

Incidentaliter addit quamdam acceptionem entis, prout ens et non ens extenduntur ad ens, et non ens rationis, dicens quod esse et est significant, quia verum, id est, aliqua propositio, et aliquod dictum est verum, non esse autem, quia non verum, sed falsum: et hoc similiter in afformatione et negatione, quia sive propositio sit affirmativa, sive negativa, cum dicimus ipsam esse, significamus ipsam esse veram, et cum dicimus ipsam non esse, significamus ipsam esse falsam ; veram, ut dicentes affirmando quod Socrates est musicus, quia hoc verum est: negando etiam dicendo, quod Socrates non est musicus, quia hoc verum est: hoc autem dicendo, quod diameter non est incommensurabilis, scilicet lateri quadrati dicimus quod est falsum; falsum enim est diametrum non esse incommensurabilem, et ideo sic negando dicimus falsum. Similiter possumus dare exemplum quando affirmando etiam dicimus esse falsum, puta dicendo hominem esse asinum.

Notandum, quod iste modus accipiendi ens, differt ab ente accepto in prima divisione entis, prout ens dividitur in decem genera ; quia ibi accipitur ens reale et extra intellectum ; hic autem accipitur ens intentionis prout scilicet significat habitudinem praedicati ad subjectum in propositione: quae habitudo capitur ab intellectu componente, et dividente, et comparante terminum subjectum, et illa habitudo dicitur esse, vel non esse ipsius compositionis secundum quod propositio est vera vel falsa. Ex quo patet, quod iste modus accipiendi ens comparatus ad primum se habet ad ipsum sicut effectus ad causam: quia ab eo, quod res est, vel non est, oratio vera, vel falsa dicitur, ut habetur in Praedicamentis. Deinde cum dicit: