CAPUT PRIMUM.

De divisione entis in actum, et potentiam.

De primo quidem igitur ente, et ad quod omnes aliae Categoriae entis referuntur, dictum est, videlicet de substantia : nam secundum substantiae rationem dicuntur alia entia quantitas, qualitas, et alia sic dicta: omnia namque habebunt rationem substantiae, ut diximus in primis sermonibus.

Hic incipit nonus liber, ubi postquam Philosophus determinavit de ente, ut dividitur per decem Genera, nunc determinat de ente, prout dividitur per potentiam et actum. Circa quod duo facit: quia primo proponit intentum. Secundo exequitur de intento. Secunda ibi : Quia ergo multipliciter dicitur. Prima in duas : quia primo resumit quid jam dictum sit. Secundo ostendit quid dicendum. Secunda ibi : Quoniamvero dicitur ens. Dicit ergo, quod de primo quidem ente, scilicet de Substantia, et ad quod omnes aliae Categoriae entis referuntur, id est, reducuntur, dictum est, scilicet in praecedentibus. Et quod ad substantiam omnia alia entia reducantur, manifestat, cum subdit : nam alia scilicet entia Quantitas, Qualitas, et alia sic dicta dicuntur secundum substantiae rationem ; omnia namque habebunt rationem substantiae, ut diximus in primis sermonibus, scilicet in septimo hujus, text. c. 2 et inde, ubi ostensum est, quod in rationem, id est, in definitionem accidentis cadit necessario substantia propter dependentiam, quam accidentia habent ad substantiam, ut ad primum ens: omnia enim alia reducuntur ad substantiam, ut ad primum, ut ostensum fuit quarto, et septimo hujus, t. c. 2. et inde in utroque. Deinde cum dicit:

Quoniam vero dicitur ens hoc quidem eo quod quid, aut quantitas, aut qualitas: aliud secundum potentiam et actum, et secundum opus. Determinabimus de potentia, et actu, et primum de potentia, quae dicitur quidem maxime proprie: non tamen utilis est ad quod volumus nunc: in plus enim est potentia, et actus eorum quae dicuntur secundum motum solum. Sed cum dixerimus de hac in determinationibus, de actu ostendemus,et de aliis.

Ostendit quid dicendum, quoniam ens dicitur uno modo, hoc quidem in eo,

quod quid, id est, Substantia, aut

Qualitas, aut Quantitas, aut vero secundum potentiam et actum, et secundum opus. Nam ut dicetur infra, hoc nomen actus denominatum est ab hoc nomine opus sive operatio, quia inquam sic est, determinabimus de potentia et actu, et primum de potestate, id est, de potentia, quae maxime proprie dicitur, potentia scilicet rerum naturalium et possibilium moveri: non tamen est utilis ad quod nunc volumus, id est, ad praesens negotium ; ad plus enim, id est, ut pluribus, potestas, id est, potentia, et actus eorum quae dicuntur solum secundum motum, id est, ut in pluribus est in rebus mobilibus: sed dicentes de ea, scilicet de potentia, et actu supple, ut sunt in mobilibus, dicemus inquam in determinationibus, scilicet istis ostendemus, et de aliis, scilicet de potentia et actu, ut reperiuntur in aliis rebus a sensibilibus et mobilibus.

Notandum, quod potentia, et actus dupliciter considerari possunt. Uno modo generaliter, ut consequuntur ens inquantum ens, et sic non solum reperiuntur in rebus mobilibus, sed etiam in immobilibus et intellectualibus, ut patebit infra. Alio modo potentia et actus considerantur magis particulariter, scilicet ut reperiuntur in rebus sensibilibus et mobilibus, prout motus definitur esse actus entis in potentia, 3. Phys. t. c. 6. Philosophus ergo prius agit de potentia et actu, prout sunt eorum quae sunt in motu, quamvis potentia et actus .in pluribus reperiantur: quia tamen principalis intentio hujus scientiae est considerare de ente inquantum ens, et de aliis quae consequuntur ens necessario, ideo potentia et actus, ut considerantur specialiter in rebus mobilibus, dicuntur non esse utilia, nec pertinere ad id quod nunc volumus, id est ad praesentem considerationem, quia magis pertinent ad istam scientiam, ut consequuntur ens in communi, et reperiuntur etiam in rebus immobilibus. Quia tamen a notioribus ordine doctrinae pervenitur ad minus nota, ideo prius agendum est de potentia et actu, ut sunt eorum quae dicuntur secundum motum, quae sunt nobis notiora, et postea agetur de eis, ut sunt in rebus immobilibus (puta in substantiis separatis) quae sunt minus nota, de quibus in ista scientia principaliter intenditur; per sensibilia enim juvamur in notitiam insensibilium, ut dictum est in 7. hujus, t. c. 4. et inde.

SUMM ARIUM.

Dividit potentiam in sua significata, vide Doctorem de variis acceptionibus ejus, i. d. 7. n. 7. et d. 20. et hic q. 2. ubi in Scholio primo alia loca ipsius citantur.

Quod quidem igitur multipliciter potentia,et posse determinatum est a nobis in aliis; harum autem quaecumque quidem aequivoce dicuntur potentiae praetermittantur. Quaedam enim similitudine quadam dicuntur, quemadmodum in Geometria, et possibilia et impossibilia dicimus, eo quod aliquo modo sunt, aut non sunt. Quaecumque autem ad eamdem speciem, omnes principia quaedam sunt, et ad primum unum dicuntur, quod est principium transmutationis in alio, inquantum aliud est.

Exequitur de intento. Circa quod duo facit : quia primo determinat de potentia, et actu absolute et in se. Secundo comparate. Secunda ibi : Quoniam autem ipsum prius. Prima pars in duas : primo determinat de potentia. Secundo de actu. Secunda ibi: Quoniam vero de potentia. Prima in duas : quia primo determinat de potentia in se. Secundo in relatione ad ea quorum est. Secunda ibi: Quoniam vero in inanimatis. Prima in duas : quia primo agit de potentia. Secundo de impotentia quae potentiae opponitur. Secunda ibi : Et in potentia. Prima in duas : quia primo resumit de potentia quasdam distinctiones positas in quinto, ostendens cum hoc de quibus hic sit agendum. Secundo infert ex praedictis quasdam conclusiones. Secunda ibi : Palam igitur. Prima in duas : quia primo intentum proponit. Secundo de intento exequitur. Secunda ibi : Nam hoc patiendi.

Ad evidentiam primi, notandum, quod potentia tripliciter potest sumi, ut patet ex quinto hujus, t. c. 17. scilicet potentia realis, et potentia Logica, et potentia metaphorica. Primo modo est vere potentia; aliis duobus modis dicitur potentia aequivoce. De potentia igitur primo modo agendum est, sed alii duo modi potentiae praetermittendi sunt: et hoc est, quod dicit, quod quia potentia, et posse dicitur multipliciter, determinatum est nobis in aliis, scilicet in quinto hujus ; harum autem, scilicet potentiarum, quaecumque, scilicet dicuntur aequivoce potentiae, praetermittantur, ut scilicet est Logica potentia, et metaphorica ; ideo subdit: quaedam enim dicuntur, supple potentiae quadam similitudine, quemadmodum in Geometria eo modo quo dicimus potentia lineae esse quadratum ejus, et quod linea potest in quadratum suum. Et similiter in numeris dicimus, quod ternarius potest in novenarium, quod est quadratum ejus, eo quod ternarius ductus in seipsum facit novenarium, nam ter tria novem faciunt, sic etiam ex linea, quae est radix quadrati ducta in seipsam fit quadratum, similiter et in numeris: unde radix quadrati assimilatur materiae ex qua res fit, et ideo quadam similitudine, et metaphorica dicitur posse in quadratum, sicut materia dicitur posse in rem, et haec est potentia metaphorice dicta. Et subdit quantum ad potentiam Logicam, quod quaedam dicimus, possibilia et impossibilia, eo quod aliquo modo sunt, et non sunt; dicitur enim possibile Logicum, cujus contrarium non necesse est falsum esse, impossibile cujus oppositum necessario est verum, ut dicitur quinto hujus, t. c. 7. talis enim potentia, vel impotentia dicitur esse modus compositionis terminorum simplicium fundatus super repugnantiam, vel non repugnantiam terminorum, ut ostensum fuit. His ergo praetermissis subdit de qua potentia agendum sit, dicens : sed quaecumque, supple potentiae, reducuntur ad unam speciem, puta quia, omnia sunt quaedam principia, et dicuntur, id est, reducuntur ad unum primum quod est principium transmutationis in alio inquantum aliud, de omnibus supple talibus est agendum.

Notandum, quod potentia realis distinguitur a potentia Logica sive metaphorica, per hoc quod potentia realis nominat principium actus realis transmutationis, sive activum sit, sive passivum. Potenia autem Logica et metaphorica lon dicunt aliquod tale principium, ut patet ex praedictis: poentia autem realis licet dicatur nultipliciter, omnes tamen modi reducuntur ad potentiam activam, quae est principium transmutatiolis in alio, inquantum aliud, ut dictum est in quinto, text. com. 17. et dicetur statim, et de tali potentia nunc agendum est duabus aliis praetermissis. Deinde cum dicit :

Nam haec quidem patiendi est potentia, quae in ipso patiente principium mutationis passivae ab alio inquantum aliud est: haec autem habitus impassibilitatis ejus quae in deterius, et corruptionis ab alio inquantum aliud a principio transmutationis. In his inest omnibus terminis primae potentiae ratio; iterum autem hae potentiae dicuntur, aut solum faciendi, aut patiendi, aut ipsius bene. Quare in harum rationibus insunt aliqualiter priores rationes potentiarum.

Exponit quod dixerat, quomodo, scilicet omnes modi potentiae realis reducuntur ad unum, scilicet ad potentiam activam, dicens : nam haec, id est, uno modo dicitur potentia patiendi, id est, potentia passiva, quae est in ipso patiente, est principium mutationis passivae ab alio inquantum aliud est, id est, ab agente a quo passum transmutatur, et sic aliqualiter potentia passiva reducitur, et refertur ad activam. Alio modo dicitur potentia dispositio quaedam, ex qua aliquid habet quod non possit pati transmutationem in deterius, sicut patet in bene dispositis mente, vel corpore, et similibus: ideo subdit, quod haec autem habitus impassibilitatis ejus corruptionis, quae est in deterius, et supple eo quod aliquid non potest pati ab alio principio transmutationis inquantum aliud, quod est principium activum, et ideo iste modus potentiae reducitur etiam ad potentiam activam, sicut et primus modus. Unde subdit : nam in omnibus his terminis, id est de finitionibus utriusque modi poten tiae inest ratio primae potentiae, scili cet activae, nam per eam habent definiri, ut patet ex praedictis: iterum potentia dicitur alio modo non solum propter hoc, quod est posse agere, vel pati simpliciter, sed etiam per hoc, quod est posse bene agere, vel pati. Dicimus enim aliquem posse currere non ex hoc, quod possit currere simpliciter, sed quod possit bene currere: sed dicimus eum non posse, si non potest bene, puta si claudus: similiter dicimus lignum esse divisibile, eo quod potest bene, et faciliter dividi, sed ferrum dicimus non posse dividi, quia non bene, nec faciliter dividitur. Et ille etiam modus potentiae reducitur ad potentiam primo modo, quia in posse bene active vel passive, includitur posse simpliciter, et per potentiam simpliciter habent definiri; ideo subdit, quod iterum hae potentiae praedictae dicuntur dupliciter, aut solum faciendi aut patiendi, scilicet absolute et simpliciter, aut ipsius bene, quare in ipsarum rationibus, id est, definitionibus, insunt rationes, id est, definitiones priorum potentiarum, id est, potentiarum simpliciter sumptam: patet ergo ex praedictis quod omnes modi potentiae reducuntur, et referuntur ad potentiam activam, et per eam habent definiri. Quare autem in definitione tam potentiae activae quam passivae ponitur, quod est principium transmutationis ab alio, vel in alio non simpliciter, sed in quantum aliud, dicetur infra in quaestione quae sequitur.