SUMMARIUM.

Haec est altera pars hujus capitis, in qua Philosophus quatuor rationibus ostendit omnes passiones disjunctas entis considerari in hac scientia, inferens hinc tria corollaria, quae clare ponuntur.

Amplius autem contrariorum altera coelementatio, privatio, et omnia referuntur ad ens et non ens, et ad unum, et pluralitatem, ut status unius, et motus pluralitatis. Entia vero et substantiam confitentur ex contrariis fere omnes componi ; omnes enim principia dicunt contraria: hi namque par et impar: illi calidum et frigidum: alii autem finitum et infinitum: alii amorem et odium: omnia vero et alia videntur reducta ad unum et pluralitatem ; sumatur enim ipsa reductio a nobis, principia vero, et omnia quae ab aliis et in genera haec cadunt.

Ponit quartam rationem quae talis est: Quaecumque reducuntur ad unum et ens, pertinent ad considerationem hujus scientiae, quae versatur circa unum et ens ; sed omnia praedicta sunt hujusmodi, ergo, etc. Minorem declarat inductive. Primo quomodo contraria reducuntur ad ens et non ens, inquantum alterum habet rationem privationis et alterum rationem habitus. Secundo quomodo aliqua reducuntur ad unum et plura, ut motus et quies: inquantum enim motus habet rationem alteritatis et diversitatis cujusdam, reducitur ad plura: quies vero inquantum habet rationem uniformitatis et cujusdam unitatis, reducitur ad unum. Nam quiescere est non aliter se haberenunc quam prius ex 6. Phyi sic. text. com. 32. Tertio utens opinione antiquorum omnia dicit esse contraria, vel ex contrariis; si ergo contraria reducantur ad ens et non ens, unum et plura, sequitur quod omnia entia similiter reducentur: nam cum principia reducantur ad unum et ens, et per consequens principiata, sequitur quod omnia entia quaecumque sunt, est unius scientiae speculari. Dicit ergo quod amplius alia coelemenlatio contrariorum, privatio et omnia referuntur ad ens et non ens; semper enim duorum contrariorum alterum habet rationem habitus et entis; alterum vero privationis et non entis, quatenus privatio est formaliter quaedam negatio, quae est non ens. Similiter secundo aliqua reducuntur ad unum et non pluralitatem ut status, id est, quies quae scilicet habet rationem unius et motas pluralitatis. Ulterius cum fere omnes, scilicet Philosophi antiqui, confitentur entia et substantiam componi ex contrariis, ut scilicet Philosophi omnes quidem dicunt principia contraria, licet differenter: nam hi dicunt talia contraria, scilicet par et impar, ut Pythagoras ; illi vero calidum et frigidum, ut Parmenides: alii finem, id est, finitum et infinitum, ut dictum est in primo libro: alii amorem et odium, ut Anaxagoras. Ex quo patet, quod omnia contraria reducuntur ad ens modo praedicto. Addit autem quod sicut supple praedicta contraria reducuntur ad ens, et ita videntur reduci ad unum, et multitudinem et pluralitatem ; sumatur autem, id est, supponatur hic a nobis ipsa reductio, quia supple longum esset ostendere de singulis contrariis, tamen hoc sit manifestum, quod omnia contraria reducuntur ad unum et ens, et omnia tam principia quam principiata incidunt aut in unum, aut in ens, ideo elicit, principia vero et quae sunt praeter alia, id est, principiata reducuntur supple ad unum et ens quasi gencra; non quod sunt vera genera, sed ratione sui communitatis dicuntur genera, id est, generalia et communia; si igitur omnia contraria sunt principia vel ex principiis, oportet quod ad unum et ad ens reducantur: unde patet ex praedictis, quod contraria habent duplicem reductionem ad ens, unam ratione privationis, aliam quatenus contraria sunt principia, quae habent reduci ad unum et ad ens, quasi ad genera.

Notandum, quod omnia enumerata contraria aliqualiter reducuntur ad unum et pluralitatem, quod patet inducendo; nam imparitas habet aliquid unitatis ratione suae indivisionis ; paritas vero pertinet ad pluralitatem quatenus habet homogenea congregare: calidum habet rationem unitatis; frigidum vero pertinet ad pluralitatem ratione oppositi, inquantum habet disgregare homogenea, commiscendo et congregando heterogenea ; finitum etiam habet rationem unius: infinitum vero pluralitatis, quae potest augeri in infinitum ; amor autem habet rationem unitatis, sicut patet; odium vero rationem pluralitatis pro quanto habet separare. Deinde cum dicit:

Palam igitur et ex his, quia unius est scientiae ejus inquantum ens speculari: omnia namque aut contraria aut ex contrariis, principia vero contrariorum unum et pluralitas. Haec autem unius scientiae, sive secundum unum dicuntur, sive non, ut forsan habet veritas. At tametsi multipliciter dicitur unum ad primum, tamen alia dicuntur, et contraria similiter.

Concludit ergo tria corollaria ex praedictis. Secundum ponitur ibi : Et propter hoc. Tertium ibi : Ergo quia unius. Primum corollarium est ad confirmationem dicti supra in principio hujus quarti, quod sequitur ex nunc dictis, scilicet quod unius scientiae est considerare ens inquantum ens, quod sic patet, om nia namque aut sunt contraria, aut ex contrariis; contraria autem reducuntur ad unum et plura, ideo dicit quod principia contrariorum sunt unum aut pluralitas: sed ea, scilicet unum et plura, est unius scientiae considerare, ut prius ostensum est: sequitur ergo quod unius scientiae sit considerare omnia entia, et haec sive unum et ens dicantur secundum unum, id est, vere univoce, sive non, ut forsan habet veritas;attamen et si unum dicitur multipliciter, ad primum alia di centur, id est, reducentur, et contraria similiter, et propter hoc, scilicet quod ens et unum non sit universaliter dictum de omnibus, quale est genus proprie: aut ens sit separabile sicut posuit Plato, ut forsan non est; sed hoc quidem.ad unum primum, illa vero in eo quod consequenter se habent ad illud primum. Vult dicere, sive unum, sive ens sunt genera, sive non; et sive sunt universalia separata, ut ait Plato, sive non: tamen omnia entia dicuntur ad unum saltem secundum attributionem,de quibus Metaphysica agit prius et principalius: de aliis vero posterius et consequenter: utitur autem ista littera bis, isto adverbio dubitandi, scilicet forsan, quia sive ens sit univocum omnino, sive non, sicut forsan est verum, loquendo de univocatione Physica, quae tollit omnino ordinem analogiae et proportionis; sive etiam universalia sint separata, sive non, sicut ostendetur7. hujus, nihil refert ad propositum, quin de ente inquantumens, speculetur scientia una, ex quo omnia entia habent ad aliquod unum analogiam secundum ordinem attributionis.

Notandum, quod cum ait Philosophus omnia entia vel esse contraria, vel esse ex contrariis, loquitur modo antiquorum, qui solum posuerunt entia illa corpora sensibilia, quae utique sunt contraria, vel composita sunt ex contrariis; substantiae autem incorruptibiles et immateriales, cujusmodi sunt corpora caelestia, et Intelligentia, non sunt contraria, nec ex contrariis composita. Deinde cum dicit:

Et propter hoc, et si non est ens, aut unum universaliter, et idem in omnibus, aut separabile, ut forsan non est, sed haec quidem ad unum; illa vero in eo quod consequuntur. Et ideo non est Geometrae speculari quid contrarium, aut perfectum, aut unum, aut ens, aut idem, aut diversum, nisi ex suppositione.

Ponit secundum corollarium dicens, quod propter hoc quod dictum est, non est Geometrae speculari, scilicet de praedictis, quae sunt communia consequentia ens inquantum ens, ut quid est contrarium. aut perfectum, aut ens idem, aut diversum, nisi ex conditione, vel suppositione, pro quanto accipit ea, et supponit a primo Philosopho inquantum sibi est necessarium: similiter intelligendum est de aliis scientiis particularibus. Deinde cum dicit :

Quod quidem igitur unius scientiae est ens inquantum ens speculari, et quae insunt eis in quantum est ens manifestum. Et quia non solum substantiarum, sed et accidentium eadem est theoria, et de dictis, et de priore, et posteriore, et de genere, et specie, et toto, et parte, et aliis talibus.

Ponit tertiumcorollarium, dicens quod manifestum est quod unius scientiae est speculari ens inquantum ens; ex quo etiam manifestum est quod eadem theoria, id est, consideratio est, non solum substantiarum, sed etiam accidentium ; et similiter est eadem theoria dictorum, scilicet superius, puta ejusdem et diversi, similis et dissimilis, etc. sed etiam de priori, et posteriori genere, et specie, et toto, et parte, et aliis talibus, quae supple communia sunt enti, et consequuntur ens inquantum ens, et per consequens de ipsis omnibus convenit speculari.