SUMMARIUM.

Ponit tres conditiones primi principii, quas optime explicat Doctor, applicans eas ad propositum.

Firmissimum autem principium omnium est circa quod impossibile est mentiri: notissimum enim esse tale est necesse, nam circa ea quae ignorant decipiuntur omnes, et non conditionale. Quod enim necessarium habere quodcumque entium intelligentem, hoc vero non conditionale; quod autem cognoscere est necessarium quemcumque cognoscentem, et venire ad habentem est necesse. Quod quidem igitur tale principium omnium est firmissimum palam.

Incipit determinare, et exequitur de ipso modo declarativo ostendens quid sit, et quale sit. Secundo determinat de eo modo defensivo defendens ipsum contra negantes disputans contra eos. Secunda ibi : Sunt autem quidam. Prima dividitur induo. Primo enim praemittit, quae sunt conditiones principii firmissimi. Secundo applicat eas ad propositum. Secunda ibi : Quid vero sit illud. Ponit ergo tres conditiones principii firmissimi. Prima conditio est, quod circa ipsum non contingit mentiri vel errare, ideo dicit, quod firmissimum omnium principiorum est id scilicet circa quod impossibile est mentiri. Cujus causam subdit, enim pro quia, tale scilicet principium firmissimum necesse est esse notissimum) ex quo sequitur, quod non contingit decipi circa illud, cum circa ea quae ignorant decipiuntur omnes. Secunda conditio est, quod non sit conditionale, id est, notum ex suppositione vel conditione, sed supple sit per se notum: ideo dicit, quod supple principium firmissimum oportet non esse conditionale. Cujus causam tangit, quia illud principium, quod necessarium est habere intelligentem quodlibet entium hoc non est conditio, id est, non est habitum ex conditione vel ex suppositione, quasi non sit per se notum. Tertia conditio est, quod supple principium firmissimum necessarium est cognoscere, et necesse est venire habenti ipsum, non supple per demonstrationem, sed notis terminis; postea concludit palam esse, quod tale principium, quod scilicet habet omnes dictas conditiones, est omnium firmissimum. Deinde cum dicit:

Quod vero sit illud post dicamus.

Idem enim simul esse, et non inesse eidem, et secundum idem impossibile, et quaecumque alia determinaremus utique sicut determinata ad Logicas difficultates.

Applicat dictas conditiones ad propositum de primo principio. Circa quod duo facit : quia primo dicit quid sit illud primum principium. Secundo adaptat ei dictas conditiones. Secunda ibi: Illud enim firmissimum. Dicit ergo, quid sit illud, scilicet principium firmissimum, scilicet postea dicamus, et posito quod sit ipsum, scilicet quod simul esse, et non esse eidem est impossibile, et oportet addere quaecumque alia sunt determinata ad Logicas difficultates, id est, oportet addere alias omnes conditiones requisitas ad incompossibilitatem contradictionis positas. 1. Elenchorum c. 3. scilicet quod impossibile est aliquid eidem inesse secundum idem ad idem; similiter et in eodem tempore et hujusmodi, quae ponuntur in definitione Elenchi, qui est syllogismus contradictionis. Deinde cum dicit:

Hoc autem omnium firmissimum est principiorum, habet enim dictam determinationem. Impossibile namque quaecumque idem existimare esse et non esse, quemadmodum quidem quidam putant dicere Heraclitum, non enim est necesse, quae aliquis dicit hoc existimare. Si vero non, contingit simul inesse eidem contraria ; determinata sint autem a nobis, et huic propositioni consueta. Contraria vero est opinio opinioni, quae contradictionis. Palam quia impossibile simul existimare eumdem esse, et non esse idem, simul enim habebit contrarias opiniones qui de hoc est mentitus.

Adaptat isti principio dictas conditiones. Primo primam. Secundo secundam. Tertio tertiam. Secunda ibi: Quapropter omnes. Tertia ibi: Natura namque. In prima parte intendit talem rationem : Si contingat aliquem opinari, quod idem sit et non sit; ergo eidem simul inerunt contraria: consequens est falsum, ergo et antecedens, et per consequens nullum contingit decipi vel errare circa hoc principium. Consequentiam probat ex hoc, quia contrariae opiniones sunt illae, quae sunt contradictionis, ut habetur circa finem secundi libri Perihermenias; si ergo aliquis diceret, quod contingeret aliquem opinari idem simul esse et non esse, sequitur quod ille quod sic opinaretur, haberet simul contrarias opiniones. Dicit ergo, quod idem, scilicet principium, quod nunc dictum est : Est firmissimum omnium principiorum: habet enim dictam determinationem, id est, primam conditionem supra determinatam, quod primo ostendit dicens : quod impossibile est suscipere, id est, opinari quemlibet idem esse et idem non esse, sicut quidam dicunt Heraclitum hoc fuisse opinatum ; sed licet hoc dixerit voce, non tamen opinabatur mente, ideo dicit, quod non est sic quemadmodum putant, Heraclitum dicere; non enim est necesse ea, quae aliquis dicit, scilicet voce, ea et suscipere, id est, opinari mente: postea tangit rationem ad oppositum dicens : sivero non, supple verum sit, quod dictum est, sequitur quod contingit eidem contraria simul inesse; determinentur ergo nobis eadem, id est, quod ostendebatur propositum propositione consueta, quae scilicet declarata est in Logicis, scilicet in 2. Perihermenias, quae est ista, quod contraria quidem est opinio opinioni, quae est contradictionis; quia ergo sic est, palam quia impossibile est eumdem simul suscipere esse, et non esse, enim pro quia, si sic, iste quidem mentitus habebit contrarias opiniones, quod supple est impossibile.

Notandum, quod ut probatur 2. Perihermenias juxta finem, si duo haberent duas opiniones contrarias, istae opiniones non sunt contrariae primo et per se: si enim unus opinatur quod Socrates est bonus, et alius opinatur quod Socrates est malus, non essent opiniones primo et per se contrariae, sed quod unus opinetur, Socrates est albus, et alius opinetur, Socrates non est albus: si igitur unus opinetur Socratem esse bonum, et idem opinetur Socratem non esse bonum, tunc erunt opiniones contrariae per se et primo: si igitur aliquis opinatur idem simul esse et non esse, opinabitur duo contradictoria esse simul vera, et per consequens habebit simul duas contrarias opiniones, quare eidem simul inerunt contraria, quod est impossibile. Deinde cum dicit :

Quapropter omnes demonstrantes in hanc reducunt ultimam opinionem.

Adaptat dicto principio secundam conditionem, et innuit talem rationem : Illud ad quod resolvuntur omnes demonstrationes, non habetur ex suppositione, sed est per se notum: sed dictum principium est hujusmodi, ergo, etc. Dicit ergo quasi concludens ex dictis : quapropter, quia supple sic est, quod circa illud principium non contingit mentiri, ideo omnes demonstrantes reducunt in eam ultimam opinionem, id est, in istam propositionem et dignitatem ultimam, quae est dignitas dignitatum. Deinde cum dicit :

Natura namque principium, et aliarum dignitatum haec omnium.

Adaptat ad dictum principium tertiam conditionem, et intendit talem rationem : Illud quod est notum in naturali lumine intellectus non habetur per demonstrationem, quia demonstratio est de ignotis; sed dictum primum principium est hujusmodi, ergo,etc. Dicit ergo, quod dictum primum principium est natura, id est, naturaliter prius, et haec scilicet propositio, vel dignitas est aliarum omnium dignitatum supple prior, ex quo sequitur, quod non habetur per demonstrationem: qualiter autem prima principia fiant nobis nota in lumine naturali intellectus, declaratum fuit in quadam quaestione in prologo primi libri, et in quadam quaestione posita in secundo libro.

SUMMAE SECUNDAE.