SUMMARIUM.

Rejicit specialiter asserentes omnia apparentia esse vera, et Democritum tenentem nihil certo et determinate esse verum, de quo optime agit Doctor.

Similiter autem et quae circa apparentia veritas quibusdam ex sensibilibus venit; verum enim non pluralitate judicari putant, oportet nec paucitate. Idem vero his dulce gustantibus esse videtur quidem, illis vero amarum. Quare si omnes laboraverint aut omnes desipuerinl; duo autem vel tres sani sint, aut intellectum habeant, hos quidem videri laborare et desipere, alios vero non. Amplius autem multis aliorum animalium contraria videri et nobis, et ipsi autem unicuique ad seipsum non eadem secundum sensum semper videri. Quae igitur horum vera vel falsa non manifestum: nihil enim magis haec quam illa vera, sed similiter. Propter quod Democritus ait, aut nihil esse verum, aut nobis non manifestum.

Disputat contra opinantes omnia apparentia esse vera. Circa quod duo facit : quia primo praemittit eorum motivas rationes: secundo subjungit earum solutiones disputando, scilicet contra eas. Secunda ibi : Nos autem et hanc. Prima in duas : quia primo ponit unum motivum, quod erat commune eis et praecedentibus de contradictione simul vera: secundo ponit motiva propria istorum ibi : Omnino vero. Dicit ergo, quod sicut supple opinio ponens contradictoria esse simul vera, venit quibusdam ex sensibilibus modo praedicto : similiter et quae est circa apparentia veritas, id est, opinio, de veritate apparentium venit quibusdam ex sensibilibus, illis, scilicet qui non ex protervia, sed ex hac dubitatione in hanc opinionem devenerunt: et hoc ideo, quia de eisdem sensibilibus habentur opiniones contrariae a diversis, et hoc tripliciter. Uno modo a diversis numero, eisdem tamen specie, ut, quod unus homo judicat dulce, alius homo judicat amarum: ideo dicit, quod idem his quidem gustantibus vide?ur dulce, illis vero amarum. Alio modo habentur contrariae opiniones a diversis non solum numero sed etiam specie, quia aliquando quod est sapidum brutis est hominibus pravi saporis; ideo dicit, quod amplius autem multis aliorum animalium contraria videntur ei nobis. Alio modo habentur contrariae opiniones ab eisdem non solum specie sed etiam numero, ut idem homo secundum diversa tempora et diversas dispositiones judicat idem nunc dulce, et nunc amarum, nunc album, nunc nigrum: ideo dicit, quod etiam suimet unicuique ad seipsum non eadem secundum sensum videntur supple semper: quae igitur horum vera sit aut falsa, id est, quae istarum opinionum sit dicenda vera aut falga,nott est manifestum: nihil enim magis est quam illa vera, sed similiter, id est, quod non est ratio, quare una earum sit magis vera quam altera, quia oportet quod aequaliter ambae sint verae, aut ambae falsae; propter quod ait Democritus, aut quod nihil est verum, scilicet determinate in rebus, aut, si est, non est nobis manifestum. Sed quia posset aliquis dicere contra hanc opinionem, quod potest dari aliqua regula, qua potest discerni de contrariis opinionibus quae sit vera inter eas, ut scilicet dicamus, quod illud sit verum judicium de sensibilibus, quod dant sani, non autem quod dant infirmi: similiter de veritate, illud sit verum judicium, quod dant sapientes et intelligentes, non autem quod dant insipientes et ignorantes: ideo Lapsi respondent ad hanc objectionem, quam responsionem ponit Philosophus in principio istius litterae; dicunt enim, quod verum, id est certum judicium de veritate, non debet judicari ex pluralitate, nec ex paucitate, ut scilicet illud dicatur verum, quod videtur multis, et falsum, quod videtur paucis: quia aliquando non est sic sanitas aut aegritudo, sive sapientia et insipientia, quia non videntur aliter differre quam secundum multitudinem et paucitatem ; quia si omnes vel plures laborarent, id est essent infirmi, aut omnes insanirent, id est essent insani, vel insipientes et fatui: duo autem vel tres sani essent, aut intellectum haberent, hos quidem, scilicet duos vel tres judicant supple videri laborare et insanire: illos vero, scilicet Omnes et multos, non, id est quod illi multi reputarentur sapientes, et isti pauci insipientes, similiter intelligendum est de sanitate et aegritudine; ex hoc ergo volunt isti quod non magis credendum est de sanitate vel veritate judicio sani et sapientis, quam judicio aegroti et insipientis reddendo singula singulis.

Notandum quod ideo forsan Democritus opinatus est nihil esse verum determinate in rebus, aut si est, quod latet nos, eo quod nostra cognitio ex sensu oritur: judicium autem sensus non est determinate verum, cum non semper uniformiter judicet, quia non videtur aliqua certitudo esse in nobis de veritate, ut determinate posset dici, haec opinio est vera, et opposita determinate est falsa. Sed istud motivum nullum est: tum quia sensus nunquam decipitur circa proprium objectum sibi proportionatum: tum quia dato, quod sensus decipiatur ex aliqua improportione, sive ex parte materiae, sive ex parte objecti, sive ex parte medii, tamen non est necessarium propter hoc intellectum semper decipi, nam intellectus cum sit potentia superior, posset corrigere errorem sensus, sicut dictum fuit in quadam quaestione in prologo primi libri. Deinde cum dicit :

Omnino vero propter existimare prudentiam quidem sensum, et hunc autem esse alterationem, quod videtur secundum sensum ex necessitate verum esse dicunt.

Ponit motiva propria istorum, qui opinati sunt omnia apparentia esse vera et sunt duo : quorum primum sumitur ex parte sensus: secundum ex parte sensibilium, quod ponitur ibi : Horum autem opiniones. Prima in tres, quia primo ponit causam motivam hujus opinionis sumptam ex parte sensus: secundo recitat diversorum opiniones, qui in dictam causam concordabant: tertio arguit contra eos. Secunda ibi : Ex his. Tertia ibi : Aut et gravissimum. Dicit ergo quod omnino vero, quare supple ab antiquis suscipitur, id est, opinatur prudentia esse sensus, id est, quod scientia nihil est nisi sensus: non enim distinguebant inter sensum et intellectum, quare, inquam, sic est, hunc mitem esse per alterationem quod videtur secundum sensum dicunt de necessitate esse verum, id est quod cum cognitio sensus fiat per quamdam alterationem et immutationem a sensibili ; ideo videtur quod cognitio sensus correspondeat naturae rei sensibilis, et sic oportet quod illud sit verum quod apparet secundum sensum: quia igitur secundum eos omnis cognitio est sensitiva, sequitur quod omne illud sit verum, quod apparet alicui, secundum sensum aliquo modo.

Notandum, quod ista ratio deficit: tum quia non distinguitur inter sensum et intellectum: tum quia supponit judicium sensus nunquam decipi, quod falsum est; nam decipitur frequenter circa objecta communia, et per accidens decipitur etiam quandoque circa objecta propria, vel propter improportionem objecti, vel propter indispositionem organi, et inde est quod sensus quandoque judicat de sensibili aliter quam sit in re. Deinde cum dicit: