SUMMARUM.

Explicatur in toto hoc capite divisio substantiae in primam, et secundam;tangit aliam acceptionem sub?tantiae secundum Platonicos, item quod accipitur pro forma, reducit tamen quatuor hos modos ad 1. et 2.

Substantia dicitur et simplicia corpora, ut terra, et ignis, et aqua, et quaecumque talia, et universaliter corpora ex his consistentia, et animalia, et daemonia, et partes omnium horum; haec autem dicuntur omnia substantia, quia non de subjecto dicuntur, sed de his alia.

In ista parte, ut dicebatur, distinguit Philosophus, hoc nomen substantia, quae est principalior pari subjecti primi hujus libri. Circa quod duo facit: quia primo distinguit modos substantiae. Secundo reducit omnes modos ad duos. Secunda ibi: Accidit itaque. Prima dividitur in quatuor, secundum quod quatuor modos substantiae ponit. Secunda ibi: Alio vero modo. Tertia ibi : Amplius quaecumque. Quarta ibi: Amplius quod quid erat esse. Dicit ergo primo, quod substantia dicitur uno scilicet modo ipsa simplicia corpora, ut terra, ignis, aqua et quaecumque talia, et universaliter corpora quaecumque sint, sive simplicia, sive mixta, et etiam animalia constantia ex his, scilicet corporibus simplicibus, vel mixtis quae sunt homogena, puta carnibus, et ossibus et hujusmodi, et daemonia et paries horum, haec autem omnia dicuntur substantia, quia non dicuntur de subjecto, sed alia de his dicuntur: haec est descriptio primae substantiae data in Praedicamentis,

cap. de Substantia. Per quod Philosophus dat intelligere, quod per istum primum modum intelligit primam substantiam, quae est substantia particularis.

Notandum, quod per daemonia Philosophus haec intelligit idola, quae ut Dii ab antiquis ponebantur, vel intelligit quaedam rationalia animalia, quae Platonici, ut eis imponitur, duo esse ponebant, et esse similis speciei cum hominibus, secundum aliquos, ut dictum fuit in tertio hujus; unde quidam, ut dicitur, vocatus Apuleius Daemones sic definit: Daemones, inquit, animalia sunt corpora aerea, mente rationalia, animo passibilia, tempore aeterna. Deinde cum dicit:

Alio vero modo quodcumque fuerit causa existendi inexistens in talibus; quaecumque non dicuntur de subjecto, ut anima animalis.

Ponit secundum modum dicens, quod alio modo dicitur substantia quaecumque fuerit causa essendi inexislens in talibus quaecumque non de subjecto dicuntur, id est, in praedictis substantiis primis quae non dicuntur de subjecto; et dicit, inexistens, ad removendum causas extrinsecas, unde subdit, quod anima supple est causa essendi inexistens animali, etenim dicitur esse substantia animal.

Notandum, quod ad istum modum substantiae potest reduci materia, quae est principium inexistens primae substantiae; possunt etiam ad hunc modum reduci secundae substantiae, quae de conceptu formali et intrinseco sunt primae substantiae. Deinde cum dicit:

Amplius quaecumque particulae existentes sunt in talibus lerminantes, et hoc aliquid significantes; quibus destructis des-Irutur totum, ut superficie, corpus, ut quidam dicunt, et superficies linea, et totaliliter numerus videtur esse quibusdam talis, nam destructo nihil esse, et terminare omnia.

Ponit tertium modum, qui est secundum opinionem Platonicorum et Pythagoricorum, dicens quod amplius supple dicuntur substantia quaecumque particulae sunt existentes in talibus, scilicet in praedictis substantiis, quae sunt lerminantes, id est, terminum earum, et hoc aliquid significantes secundum eos, quibus destruetis destruitur totum, ut superficie supple qua corpus terminatur destructa, et corpus scilicet destruitur; numerus videtur esse talis, scilicet quod sit substantia omnium rerum, nam destructo numero nihil esse dicunt, et terminare omnia suppledicunt ipsum numerum.

Notandum, quod secundum illos linea est pars superficiei, et superficies corporis; dicebant enim lineas componi ex punctis, et superficies ex lineis, et corpus ex superficiebus, de qua opinione habetur prolixius 3. de Coelo, et Mundo, text. c. 5. et inde; ex quo sequitur, quod puncta essent substantia lineae, et linea superficiei, et superficies corporis. Iterum secundum hanc opinionem videtur numerus esse universaliter substantia omnium entium, quatenus remoto numero, secundum eos, nihil remanet in rebus: quia quod non est unum, nihil est, et similiter, quae non sunt plura, nihil sunt. Numerus etiam dicitur terminare omnia, ex hoc quod omnia per numerum mensurantur. Sed tamen istud motivum eorum nullum est: non enim sequitur quod illud, sine quo res esse non potest, sit substantia illius rei, sed potest esse aliqua proprietas consequens rei substantiam, secundum quem modum se habent propriae passiones ad subjecta propria. Peccabant etiam isti specialiter quantum ad numerum, non distinguentes inter unum, quod convertitur cum ente, et quod est principium numeri; nam bene verum est, quod nullum ens potest esse non unum, quod est passio entis, licet sit non unum, quod est principium numeri, qui est de genere Quantitatis, de quo loquebantur ponentes Mathematica esse rerum substantias, de qua opinione fuit dictum in primo hujus. Deinde cum dicit :

Amplius quod quid erat esse cujus ratio est definitio, et haec substantia dicitur uniuscujusque.

Ponit quartum modum dicens, quod amplius, id est, alio modo, dicitur substantia quod quid erat esse, id est, quidditas rei, cujus ratio est definitio, id est, quam significat definitio, et haec dicitur substantia uniuscujusque. Ex quo patet quomodo differt iste quartus modus a secundo. Nam secundus modus accipit substantiam pro forma partis: iste vero pro forma totius, quae est ipsa rei totalis quidditas, comprehendens non tantum formam, sed etiam materiam. Deinde cum dicit:

Accidit itaque secundum duos modos substantiam dici subjectum ultimum, quod non adhuc de alio dicitur, et quodcumque hoc aliquid ens, et separabile luerit; tale vero uniuscujusque forma et species.

Reducit omnes dictos modos ad duos, dicens substantia uno modo est, secundum quam dicitur subjectum ultimum, id est, prima substantia, quae ita subjicitur quod non adhuc de alio praedicatur, et quod est hoc aliquid ens, quasi per se existens, et separabile fuerit, id est, distinctum ab omnibus aliis: tale vero, id est, alio modo dicitur substantia uniuscujusque forma et species, sicut etiam dictum fuit, in quo concludit secundum, et quartum modum: nam tam forma partis quam forma totius, dicitur forma et species, sicut etiam dictum fuit in praecedentibus, distinguendo de materia, prout opponitur formae partis vel formae totius. Sed tertium modum praetermittit pro eo, quod est secundum opinionem aliorum falsum.

SUMMAE UNICAE