LUCII CAECILII FIRMIANI LACTANTII DIVINARUM INSTITUTIONUM
LIBER PRIMUS. DE FALSA RELIGIONE DEORUM.
Praefatio. QUANTI SIT ET FUERIT SEMPER COGNITIO VERITATIS.
CAPUT PRIMUM. De religione et sapientia.
0120A CAPUT II. Quod providentia sit in rebus humanis.
CAPUT III. Uniusne potestate Dei mundus regatur, an multorum?
CAPUT IV. Quod unus vere sit Deus a prophetis etiam praenuntiatus.
CAPUT V. De testimoniis poetarum et philosophorum.
0138A CAPUT VI. De divinis testimoniis et de Sibyllis et earum carminibus.
CAPUT VII. De testimoniis Apollinis et deorum.
CAPUT VIII. Quod Deus sine corpori sit, nec sexu ad procreandum egeat.
CAPUT IX. De Hercule et ejus vita et morte.
CAPUT XI De Jovis ortu, vita, regno, nomine et morte, et de Saturno et Urano.
CAPUT XII. Quod stoici figmenta poetarum ad philosophicam tranferunt rationem.
CAPUT XIV. Quid de diis Euhemeri et Ennii doceat sacra historia.
CAPUT XV. Quomodo, cum fuerint illi homines, dii fuerint nominati
CAPUT XVII. De Stoicorum eadem sententia et ibi de deorum aerumnis et turpitudinibus.
CAPUT XVIII. De deorum consecratione propter collata in homines beneficia.
CAPUT XIX. 0214B Quod Deum verum simul cum diis vanis nemo possit colere.
CAPUT XX. De diis Romanorum propriis et eorum sacris.
0230A CAPUT XXI. De diis Barbarorum quibusdam propriis, et eorum sacris, ac itidem de Romanis.
CAPUT. XXIII. De vanarum superstitionum aetatibus, et quibus coeperint temporibus.
LIBER SECUNDUS. DE ORIGINE ERRORIS.
CAPUT II. Quae fuerit prima causa fingendi simulacra de vera 0258B Dei imagine, et ejus vero cultu.
0263A CAPUT III. Quod Cicero 0263A aliique doctiores peccaverunt, non avertendo populos ab errore.
CAPUT. IV. De Simulacris, ornamentisque templorum, et eorum contemptu, etiam ab ipsis Gentilibus.
0281A CAPUT VI. Quod nec mundus totus, nec elementa sint Deus, nec animata.
CAPUT VII. De Deo, et religionibus insipientium de avaritia et majorum auctoritate.
CAPUT VIII. De rationis usu in religione deque somniis, auguriis, oraculis, talibusque portentis.
0293A CAPUT IX. De Diabolo, Mundo, Deo, Providentia, Homine et ejus sapientia.
CAPUT X. 0306C De mundo ejusque partibus, elementis et tempestatibus.
CAPUT XI. De animantibus, homine, Prometheo, Deucalione, Parcis.
0330A CAPUT XV. De inquinatione angelorum, et duobus generibus daemonum.
0344A CAPUT XVI. Daemones nihil posse in eos qui in fide solidati sunt.
CAPUT XVII. Astrologiam, aruspicinam et similes artes esse daemonum inventa.
CAPUT XVIII. De Dei patientia et ultione, daemonum cultu, et falsis religionibus.
CAPUT XIX. De simulacrum et terrenarum rerum cultu.
CAPUT XX. 0345B De philosophis, deque veritate.
LIBER TERTIUS. DE FALSA SAPIENTIA PHILOSOPHORUM.
0351B CAPUT II. De philosophia, et quam inanis fuerit ejus in exponenda veritate occupatio.
0354A CAPUT III. Philosophia quibus rebus constet et quis fuerit Academicae sectae auctor primarius.
0357A CAPUT IV. Scientiam a Socrate, opinationem a Zenone esse sublatam.
0359A CAPUT V. Multarum rerum scientiam esse necessariam.
0360A CAPUT VI. De sapientia, et Academicis et Physicis.
CAPUT VII. De philosophia ethica et summo bono.
CAPUT VIII. De summo bono, et animi corporisque voluptatibus et virtute.
CAPUT IX. De summo bono, et de cultu veri Dei atque Anaxagorae refutatio.
0374A CAPUT X. Proprium hominis est Deum cognoscere et colere.
CAPUT XI. De religione, sapientia, ac summo bono.
CAPUT XII. De duplici pugna corporis et animae atque de appetenda virtute propter vitam aeternam.
CAPUT. XIII. De animae immortalitate, deque sapientia, philosophia et eloquentia.
CAPUT XIV. Quod Lucretius et alii erraverunt, ac ipse Cicero, in statuenda sapientiae origine.
CAPUT XV. Senecae error in philosophia: et quomodo philosophorum oratio cum eorum vita pugnet.
CAPUT XX. Socrates aliis prudentior fuit in philosophia, quamvis 0414B in multis desipuerit.
CAPUT XXI. De Platonis doctrina, quae respublicas destrueret.
CAPUT XXII De Platonis praeceptis, iisdemque reprehensis.
0421B CAPUT XXIII. De erroribus quorumdam philosophorum, deque sole et luna.
0425B CAPUT XXIV. De antipodibus, de coelo ac sideribus.
CAPUT XXV. De addiscenda philosophia et quanta ad ejus studium sint necessaria.
CAPUT XXVI. Sapientiam sola doctrina coelestis largitur et quam sit efficax lex Dei.
0436B CAPUT XXVIII. De vera religione, deque natura fortuna num sit dea et de philosophia.
CAPUT XXIX. De fortuna iterum et virtute.
LIBER QUARTUS. DE VERA SAPIENTIA ET RELIGIONE.
CAPUT II. Ubi quaerenda sit sapientia quare Pythagoras et Plato non accesserunt ad Judaeos.
CAPUT IV. De sapientia itidem et religione, atque de jure patris et domini.
0458B CAPUT V. Oracula prophetarum sunt inspicienda et de temporibus eorum, atque judicum et regum.
0461A CAPUT VI. Deus omnipotentem genuit Filium atque de eo testimonia Sibyllarum et Trismegisti.
CAPUT VII. De nomine Filii atque unde Jesus et Christus appellatur.
CAPUT VIII. De ortu Jesu in spiritu et in carne de spiritibus et testimoniis Prophetarum.
0469C CAPUT X. De Jesu adventu de Judaeorum casibus ac eorum regimine usque ad Passionem Dominicam.
CAPUT XI. De causa Incarnationis Christi.
CAPUT XIII. De Jesu Deo et homine atque de eo prophetarum testimonia.
CAPUT XIV. De Jesu sacerdotio a Prophetis praedicto.
CAPUT XV. De Jesu vita et miraculis atque de iis testimonia.
CAPUT XVI. De Jesu Christi passione quod fuerit praedicta.
CAPUT XVII. De Judaeorum religionibus, ac eorum odio in Jesum.
CAPUT XVIII. De passione Dominica, et quod ea praenuntiata fuerit.
CAPUT XIX. De Jesu morte, sepultura et resurrectione atque de iis rebus praedicta.
0516B CAPUT XXI. De Jesu ascensione, eaque praedicta et de discipulorum praedicatione et gestis.
CAPUT XXII. Argumenta Infidelium contra Jesu incarnationem.
CAPUT XXIII. De praecipiendo et agendo.
CAPUT XXIV. Eversio argumentorum supra objectorum.
0524A CAPUT XXV. De Jesu adventu in Carne, et Spiritu, ut Deum inter et hominem mediator esset.
CAPUT XXVI. De cruce Jesu et caeteris tormentis, et de Agni legalis figura.
0531B CAPUT XXVII. De mirandis per Crucis virtutem effectis, ac de Daemonibus.
CAPUT XXVIII. De spe et vera religione, atque de superstitione.
0538B CAPUT XXIX. De religione christiana, et de Jesu cum Patre conjunctione.
CAPUT XXX. De Haeresibus et Superstitionibus vitandis, et quae sit sola et vera Ecclesia Catholica.
CAPUT II. Quantum a temerariis hominibus impugnata fuit veritas 0552B christiana.
CAPUT IV. Cur istud opus editum sit atque iterum de Tertulliano et Cypriano.
CAPUT V. Quae sub Saturno erat vera justitia, hanc Jupiter fugavit.
0570A CAPUT VII. De Jesu adventu et fructu atque de ejus saeculi virtutibus et vitiis.
CAPUT IX. 0575B De sceleribus impiorum, et Christianorum cruciatibus.
0580B CAPUT X. De falsa pietate, et de falsa et vera religione.
CAPUT XI. De crudelitate gentilium in christianos.
CAPUT XII. De vera virtute atque de existimatione boni aut mali civis.
CAPUT XIII. De Christianorum incrementis et suppliciis.
CAPUT XIV. De Christianorum fortitudine.
0595A CAPUT XV. De stultitia, sapientia, pietate, aequitate et justitia.
0599A CAPUT XVI. De officiis viri justi, et aequitate Christianorum.
CAPUT XVII. De Christianorum aequitate, sapientia et stultitia.
CAPUT XVIII. De justitia, sapientia et stultitia.
CAPUT XIX. De virtute, et Christianorum cruciatibus ac de jure patris et domini.
CAPUT XX. De vanitate et sceleribus impiarum religionum, et Christianorum cruciatibus.
CAPUT XXI. De cultu deorum et Dei veri atque de bestiis quas coluerunt Aegyptii.
CAPUT XXII. De furore daemonum in Christianos, et errore infidelium.
0625A CAPUT XXIII. De justitia et patientia Christianorum.
0630A CAPUT XXIV. De ultione divina in Christianorum tortores.
0633D CAPUT PRIMUM. De Dei veri cultu et innocentia, atque de cultu falsorum deorum.
CAPUT II. De falsorum deorum et veri Dei cultu.
CAPUT III. De viis, et de vitiis et virtutibus ac de coeli praemiis et infernorum poenis.
CAPUT IV. De viis vitae, de voluptatibus, necnon de incommodis Christianorum.
CAPUT V. De falsa virtute, et eadem vera ac de scientia.
CAPUT VI. De summo bono et virtute deque scientia ac justitia.
CAPUT VIII. De erroribus Philosophorum, ac varietate Legum.
0662A CAPUT IX. De Lege et Praecepto Dei de Misericordia, atque errore Philosophorum.
CAPUT X. De Religione erga Deum, et Misericordia erga homines atque de Mundi principio.
CAPUT XI. De personis in quas beneficium sit conferendum.
CAPUT XII. De generibus beneficentiae, et operibus misericordiae.
CAPUT XIII. De poenitentia, de misericordia, ac peccatorum venia.
CAPUT XIV. De affectibus, ac de iis Stoicorum sententia, et de virtute, vitiis et misericordia.
CAPUT XV. De affectibus ac de iis Peripateticorum sententia.
CAPUT XVII. De affectibus ac eorum usu de patientia et summo bono Christianorum.
CAPUT XVIII. De quibusdam Dei mandatis et patientia.
CAPUT XIX. De affectibus eorumque usu, atque de tribus furiis.
CAPUT XXI. De aurium voluptatibus, et sacris Litteris.
0715A CAPUT XXII. De saporis et odoris voluptatibus. 0715A
0716A CAPUT XXIII. De tactus voluptate et libidine, atque de matrimonio et continentia.
0722A CAPUT XXIV. De poenitentia, de venia, ac praeceptis Dei.
CAPUT XXV. De sacrificio, et de dono Dei digno atque de forma laudandi Deum.
LIBER SEPTIMUS. DE VITA BEATA.
0733C CAPUT PRIMUM. De mundo et qui sint credituri, qui vero non, atque ibi reprehensio perfidorum.
CAPUT II. De errore philosophorum, ac de divina sapientia atque de aureo saeculo.
CAPUT III. De natura et de mundo atque reprehensio Stoicorum et Epicureorum.
CAPUT V. De hominis creatione, atque de dispositione mundi, et de summo bono.
CAPUT VI. Quare mundus et homo creati sunt quam sit inanis cultus deorum.
CAPUT VII. De philosophorum varietate, eorumque veritate.
0761B CAPUT VIII. De immortalitate animae.
0764A CAPUT IX. De aeternitate animae, atque de virtute.
CAPUT X. De vitiis et virtutibus, atque de vita et morte.
CAPUT XI. De temporibus postremis, atque de anima et corpore.
CAPUT XII. De anima et corpore atque de conjunctione eorum, et discessu ac reditu.
CAPUT XIII. De Anima, ac testimonia de ejus aeternitate.
CAPUT XIV. De Mundi temporibus primis ac postremis.
CAPUT XV. De Mundi vastatione et mutatione imperiorum.
CAPUT XVI. De mundi vestatione, ejusque prodigiis.
CAPUT XVII. De falso propheta et incommodis piorum, et illius internecione.
CAPUT XVIII. De mundi casibus in extremo, ac de iis praedictis a vatibus.
CAPUT XIX. De adventu Christi ad judicium, et de falso propheta devicto.
CAPUT XX. De Christi judicio, de Christianis, atque de anima.
CAPUT XXI. De cruciatibus et poenis animarum.
CAPUT XXII. De errore poetarum, atque de animae reditu ab inferis.
CAPUT XXIII. De resurrectione animae, atque ejus rei testimonia.
0808A CAPUT XXIV. De renovato mundo.
CAPUT XXV. De postremis temporibus, ac de urbe Roma.
CAPUT XXVI. De daemonis emissione, alteroque maximo judicio.
CAPUT XXVII. Adhortatio et confirmatio piorum.
LUCII CAECILII FIRMIANI LACTANTII EPITOME DIVINARUM INSTITUTIONUM, AD PENTADIUM FRATREM.
1017C PRAEFATIO. 1017C Totius epitomes ac institutionum concilium et ratio.
CAPUT PRIMUM. (Div. Inst. lib. I, c. 3.) De Divina Providentia.
CAPUT II. (Div. Inst. lib. I, c. 2.) 1019C Quod Deus sit unus, nec possint esse plures.
CAPUT III. (Div. Inst. lib. I, c. 3 et 5.) De Deo uno testimonia poetarum.
CAPUT IV. (Div. Inst. lib. I, c. 5.) Quod Deus sit unus testimonia philosophorum.
1022B CAPUT V. (Div. Inst. lib. I, c. 6.) Quod unum Deum vates, id est Sibyllae praedicant.
CAPUT VII. (Div. Inst. lib. I, c 9.) De Herculis vita facinorosa et morte.
CAPUT IX. (Div. Inst. lib. I, c. 19 et 21.) De deorum turpitudinibus.
CAPUT X. (Div. Inst. lib. I, c. 11.) De Jove, ac ejus vita libidinosa.
CAPUT XI. (Div. Inst. lib. I, c. 11.) Varia emblemata, quibus Jovis turpitudines velarunt poetae.
CAPUT XII. Poetae ea, quae ad deos spectant, non omnia fingunt.
CAPUT XIII. (Lib. I Div. Instit. cap. 11.) Narrantur facta Jovis ex Euhemero historico.
CAPUT XIV. Saturni et Urani gesta ex historicis desumpta.
CAPUT XX. (Lib. I Div. Instit. cap. 11.) De Diis Romanorum propriis.
CAPUT XXI. (Div. Instit. lib. I, c. 20.) De sacris deorum Romanorum.
CAPUT XXII. (Div. Instit. lib. I, c. 22.) De sacris introductis a Fauno et Numa.
CAPUT XXIII. (Div. Inst. lib. I, c. 21.) De diis et sacris barbarorum.
CAPUT XXIV. (Div. Inst. lib. I, c. 22.) De origine sacrorum et religionem.
CAPUT XXVI. (Div. Inst. lib. II, c. 5.) 1033C De elementorum et astrorum cultu.
CAPUT XXVIII. De daemonibus, ac eorum operationibus malis.
CAPUT XXIX. (Div. Inst. lib. II, c. 9 et 18.) De Dei patientia atque providentia.
CAPUT XXX. (Div. Inst. lib. I, c. 18 III, c. 2 et 3.) De falsa sapientia.
CAPUT XXXI. (Div. Inst. lib. III, c. 3 et 4.) De scientia et opinatione.
CAPUT XXXII. (Div. Inst. lib. III, c. 4 et 7.) De philosophorum sectis, ac dissentione.
CAPUT XXXIII. (Div. Inst. lib. III, c. 7 et 8.) Quod summum bonum sit in vita quaerendum.
CAPUT XXXIV. (Div. Inst. lib. III, c. 9.) Quod ad justitiam nati sint homines.
CAPUT XXXV. (Divin. Inst. lib. III, c. 13.) Quod immortalitas sit summum bonum.
CAPUT XXXVI. (Div. Inst. lib. III, c. 17 et 18.) De philosophis, scilicet Epicuro et Pythagora.
CAPUT XXXVII. (Div. Inst. lib. III, c. 18 et 20.) 1045A De Socrate, ac ejus contradictione.
CAPUT XXXIX. (Div. Inst. lib. III, c. 18, 23, 24.) De variis philosophis, ac de antipodis.
CAPUT XL. (Div. Inst. lib. III, c. 28.) 1047C De philosophorum insipientia.
CAPUT XLI. De vera religione ac sapientia.
CAPUT XLIV. (Div. Inst. lib. IV, c. 12 et 13.) Duplex Christi nativitas ex prophetis probatur.
CAPUT XLV. (Div. Inst. lib. IV, c. 14.) Christi virtus et opera probantur ex Scripturis.
CAPUT XLVIII. (Div. Inst. lib. IV, cap. 20.) De Judaeorum exhaeredatione, et Gentilium adoptione.
CAPUT XLIX. (Div. Inst. lib. IV, cap. 29.) Quod Deus non est nisi unus.
CAPUT L. (Div. Inst. lib. IV, c. 25.) Cur Deus humanum corpus assumpsit, ac mortem passus fuit.
CAPUT LI. (Div. Inst. lib. IV, c. 26.) De Christi morte in cruce.
CAPUT LIV. De religionis libertate in adorando Deo.
CAPUT LV. 1062A Ethnici justitiam in sequendo Deo crimine impietatis infamant.
CAPUT LVI. ( olim I.) (Div. Inst. lib. V, c. 16 et 17.) 1063B De justitia, quae est veri Dei cultus.
CAPUT LVII. (Div. Inst. lib. III, c. 17 et 18 V, 15 17 18 et 19.) De sapientia et stultitia.
CAPUT LVIII, alias II. (Div. Inst. lib. VI, c. 1 et 2.) De vero cultu Dei et sacrificio.
CAPUT LIX, olim III, al. De viis vitae, et primis mundi temporibus.
CAPUT LX. (Div. Inst. lib. VI, c. 3.) De justitiae officiis.
CAPUT LXI. (Div. Inst. lib. VI, c. 15, 16, 19, 24.) De affectibus.
CAPUT LXII, alias V. (Lib. VI Inst., c. 12, 18, 20, 23.) De voluptatibus sensuum coercendis.
CAPUT LXIV. (Lib. VI Inst., c. 18.) Affectus sunt domandi, et a vetitis abstinendum.
CAPUT LXVI, alias VIII. (Lib. VI Inst., cap. 23.) 1079B De fide in religione, et de fortitudine.
CAPUT LXVIII. (Lib. VI div. Inst., cap. 4.) De mundo, homine et Dei providentia.
CAPUT LXX. (Lib. VII Inst., c. 12, 13, 20, 21.) Animae immortalitas confirmatur.
CAPUT LXXI, alias XI. (Lib. VII Inst., c. 15, 16, 17, 19.) De postremis temporibus.
CAPUT LXXIII, alias XII. (Lib. VII Inst., c. ult.) Spes salutis in Dei religione et cultu.
It is contained in the mysteries of the sacred writings, that a prince of the Hebrews, compelled by want of corn, passed into Egypt with all his family and relatives. And when his posterity, remaining long in Egypt, had increased into a great nation, and were oppressed by the heavy and intolerable yoke of slavery, God smote Egypt with an incurable stroke, and freed His people, leading them through the midst of the sea, when, the waves being cut asunder and parted on either side, the people went over on dry ground. And the king of the Egyptians endeavouring to follow them as they fled, the sea returning to its place, he was cut off, with all his people. And this deed so illustrious and so wonderful, although for the present it displayed to men the power of God, was also a foreshadowing and figure of a greater deed, which the same God was about to perform at the last consummation of the times, for He will free His people from the oppressive bondage of the world. But since at that time the people of God were one, and in one nation only, Egypt only was smitten. But now, because the people of God are collected out of all languages, and dwell among all nations, and are oppressed by those bearing rule over them, it must come to pass that all nations, that is, the whole world, be beaten with heavenly stripes, that the righteous people, who are worshippers of God, may be set free. And as then signs were given by which the coming destruction was shown to the Egyptians, so at the last time wonderful prodigies will take place throughout all the elements of the world, by which the impending destruction may be understood by all nations.
Therefore, as the end of this world approaches, the condition of human affairs must undergo a change, and through the prevalence of wickedness become worse; so that now these times of ours, in which iniquity and impiety have increased even to the highest degree, may be judged happy and almost golden in comparison of that incurable evil. For righteousness will so decrease, and impiety, avarice, desire, and lust will so greatly increase, that if there shall then happen to be any good men, they will be a prey to the wicked, and will be harassed on all sides by the unrighteous; while the wicked alone will be in opulence, but the good will be afflicted in all calumnies and in want. All justice will be confounded, and the laws will be destroyed. No one will then have anything except that which has been gained or defended by the hand: boldness and violence will possess all things. There will be no faith among men, nor peace, nor kindness, nor shame, nor truth; and thus also there will be neither security, nor government, nor any rest from evils. For all the earth will be in a state of tumult; wars will everywhere rage; all nations will be in arms, and will oppose one another; neighbouring states will carry on conflicts with each other; and first of all, Egypt will pay the penalties of her foolish superstitions, and will be covered with blood as if with a river. Then the sword will traverse the world, mowing down everything, and laying low all things as a crop. And—my mind dreads to relate it, but I will relate it, because it is about to happen—the cause of this desolation and confusion will be this; because the Roman name, by which the world is now ruled, will be taken away from the earth, and the government return to Asia; and the East will again bear rule, and the West be reduced to servitude.1371 [This could not have been ventured before Constantine’s time, and must have been bold even then. 2 Thess. ii. 7. P. 213, infra.] Nor ought it to appear wonderful to any one, if a kingdom founded with such vastness, and so long increased by so many and such men, and in short strengthened by such great resources, shall nevertheless at some time fall. There is nothing prepared by human strength which cannot equally he destroyed by human strength, since the works of mortals are mortal. Thus also other kingdoms in former times, though they had long flourished, were nevertheless destroyed. For it is related that the Egyptians, and Persians, and Greeks, and Assyrians had the government of the world; and after the destruction of them all, the chief power came to the Romans also. And inasmuch as they excel all other kingdoms in magnitude, with so much greater an overthrow will they fall, because those buildings which are higher than others have more weight for a downfall.1372 [The Colosseum and its traditions may have influenced our author in this passage. See vol. iii. p. 108, supra.]
Seneca therefore not unskilfully divided the times of the Roman city by ages. For he said that at first was its infancy under King Romulus, by whom Rome was brought into being, and as it were educated; then its boyhood under the other kings, by whom it was increased and fashioned with more numerous systems of instruction and institutions; but at length, in the reign of Tarquinius, when now it had begun as it were to be grown up, it did not endure slavery; and having thrown off the yoke of a haughty tyranny, it preferred to obey laws rather than kings; and when its youth was terminated by the end of the Punic war, then at length with confirmed strength it began to be manly.1373 Juvenescere. For when Carthage was taken away, which was long its rival in power, it stretched out its hands by land and sea over the whole world, until, having subdued all kings and nations, when the materials1374 Materia. for war now failed, it abused its strength, by which it destroyed itself. This was its first old age, when, lacerated by civil wars and oppressed by intestine evil, it again fell back to the government of a single ruler, as it were revolving to a second infancy.1375 [See p. 169, notes 1, 2, supra.] For, having lost the liberty which it had defended under the guidance and authority of Brutus, it so grew old, as though it had no strength to support itself, unless it depended on the aid of its rulers. But if these things are so, what remains, except that death follow old age? And that it will so come to pass, the predictions of the prophets briefly announce under the cover1376 Sub ambage; properly a “circumlocution.” of other names, so that no one can easily understand them. Nevertheless the Sibyls openly say that Rome is doomed to perish, and that indeed by the judgment of God, because it held His name in hatred; and being the enemy of righteousness, it destroyed the people who kept1377 Alumnum veritatis. [P. 212, note 1, supra.] the truth. Hystaspes also, who was a very ancient king of the Medes, from whom also the river which is now called Hydaspes received its name, handed down to the memory of posterity a wonderful dream upon the interpretation of a boy who uttered divinations, announcing long before the founding of the Trojan nation, that the Roman empire and name would be taken away from the world.
CAPUT XV. De Mundi vastatione et mutatione imperiorum.
0784B Est in arcanis sanctarum litterarum, transcendisse in Aegyptum cogente inopia rei frumentariae principem Hebraeorum cum omni domo et cognatione. Cujus posteri cum diutius in Aegypto commorantes in magnam gentem crevissent, et gravi atque intolerando servitutis jugo premerentur, percussit Aegyptum 0784B 0785A Deus insanabili plaga, et populum suum liberavit, traductum medio mari cum discissis fluctibus, et in utramque partem dimotis, ut per siccum populus graderetur. Conatusque rex Aegyptiorum profugos insequi, coeunte in statum suum pelago, cum omnibus copiis interceptus est. Quod facinus tam clarum tamque mirabile, quamvis ad praesens virtutem Dei hominibus ostenderet, tamen praesignificatio et figura majoris rei fuit, quam Deus idem in extrema temporum consummatione facturus est; liberavit enim plebem suam de gravi servitute mundi. Sed quoniam tunc una plebs Dei, et apud unam gentem fuit, Aegyptus sola percussa est. Nunc autem, quia Dei populus ex omnibus linguis congregatus apud omnes gentes commoratur, et ab his dominantibus premitur; necesse est universas nationes, id 0785B est orbem totum, coelestibus plagis verberari, ut justus et cultor Dei populus liberetur. Et sicut tunc signa facta sunt, quibus futura clades Aegyptiis ostenderetur, ita in ultimo fient prodigia miranda per omnia elementa mundi, quibus imminens exitus universis gentibus intelligatur.
0786A Propinquante igitur hujus saeculi termino, humanarum rerum statum commutari necesse est, et in deterius nequitia invalescente prolabi; ut jam nostra haec tempora, quibus iniquitas et malitia usque ad summum gradum crevit, in illius tamen insanabilis mali comparatione, felicia et prope aurea possint judicari. Ita etenim justitia rarescet, ita impietas, et avaritia, et cupiditas, et libido crebrescent, ut si qui tum forte fuerint boni, praedae sint sceleratis, ac divexentur undique ab injustis; soli autem mali opulenti sint: boni vero in omnibus contumeliis atque in egestate jactentur. Confundetur omne jus, et leges interibunt. Nihil quisquam tunc habebit, nisi aut male quaesitum, aut defensum manu: audacia et vis omnia possidebunt. Non fides in hominibus, non pax, non humanitas, non pudor, non veritas erit; 0786B atque ita neque securitas, neque regimen, neque requies a malis ulla. Omnis enim terra tumultuabitur: frement ubique bella: omnes gentes in armis erunt, et se invicem oppugnabunt. Civitates inter se finitimae praeliabuntur; et prima omnium Aegyptus stultarum superstitionum luet poenas, et sanguine 0787A velut flumine operietur. Tunc peragrabit gladius orbem, 0787A metens omnia, et tanquam messem cuncta prosternens. Cujus vastitatis et confusionis haec erit causa, quod Romanum nomen, quo nunc regitur orbis (horret animus dicere: sed dicam, quia futurum est) tolletur de terra, et imperium in Asiam revertetur, ac rursus Oriens dominabitur, atque Occidens serviet. Nec mirum cuiquam debet videri, si regnum tanta mole fundatum, ac tandiu per tot et tales viros auctum, tantis denique opibus confirmatum, aliquando tamen corruet. Nihil est enim humanis viribus laboratum, quod non humanis aeque 0788A viribus destrui possit, quoniam mortalia sunt opera mortalium. Sic et alia prius regna, cum diutius floruissent, nihilominus tamen occiderunt. Nam et Aegyptios, et Persas, et Graecos, et Assyrios proditum est regimen habuisse terrarum; quibus omnibus destructis, ad Romanos quoque rerum summa pervenit. Qui quanto caeteris omnibus regnis magnitudine antestant, tanto majore decident lapsu, quia plus habent ponderis ad ruinam, quae sunt caeteris altiora.
Non inscite Seneca Romanae urbis tempora distribuit in aetates. Primam enim dixit infantiam sub rege 0789A Romulo fuisse, a quo et genita, et quasi educata sit Roma; deinde pueritiam sub caeteris regibus, a quibus et aucta sit, et disciplinis pluribus institutisque formata: at vero Tarquinio regnante, cum jam quasi adulta esse coepisset, servitium non tulisse, et rejecto superbae dominationis jugo, maluisse legibus obtemperare quam regibus; cumque esset adolescentia ejus fine Punici belli terminata, tum denique confirmatis viribus coepisse juvenescere. Sublata enim Carthagine, 0789A quae tamdiu aemula imperii fuit, manus suas in totum orbem terra marique porrexit; donec regibus cunctis et nationibus Imperio subjugatis, cum jam bellorum materia deficeret, viribus suis male uteretur, quibus se ipsa confecit. Haec fuit prima ejus senectus, cum bellis lacerata civilibus, atque intestino malo pressa, rursus ad regimen singularis 0789B imperii recidit, quasi ad alteram infantiam revoluta. Amissa enim libertate, quam Bruto duce et auctore defenderat, ita consenuit, tanquam sustentare se ipsa non valeret, nisi adminiculo regentium niteretur. Quod si haec ita sunt, quid restat, nisi ut sequatur interitus senectutem? Et id futurum brevi conciones prophetarum denuntiant sub ambage aliorum nominum, ne facile quis intelligat. Sibyllae 0790A tamen aperte interituram esse Romam loquuntur, et quidem judicio Dei, quod nomen ejus habuerit invisum, et inimica justitiae, alumnum veritatis populum trucidarit. Hystaspes quoque, qui fuit Medorum rex antiquissimus, a quo amnis quoque nomen accepit qui nunc Hydaspes dicitur, admirabile somnium sub interpretatione vaticinantis pueri ad memoriam posteris tradidit, sublatum iri ex orbe imperium nomenque Romanum multo ante praefatus est, quam illa Trojana gens conderetur.