Caput XXVII.

Adjuncto Maximino. Cognomento Daia vel Daza, qui Orientem administrabat.

Proficiscitur in Galliam. Huic narrationi fidem adstruit etiam Zozimus, tamen etsi in rerum erret ordine narrandarum, Herculium inquiens eo conatu frustratum, quo Diocletianum pertrahere nisus erat ad resumendum imperium, rursum versus Alpes contendisse, ut commorantem ibi Constantinum conveniret, et filiam ei Faustam promisisse, eoque promisso impleto, fallere conatum hominem. Errat, inquam, Zozimus. Nam ex capite 27 et 29 Lactantii 0346A patet illum bis in Galliam profectum antequam Carnuntum peteret, et Diocletianum non vidisse, nisi post nuptias Constantini et Faustae. At enim quod Lactantius et Zozimus aiunt, Herculium Constantino filiam promisisse, aliter legitur in panegyrico incerti auctoris dicto in nuptiis Constantini et Faustae, ubi scriptum est Constantinum eam postulasse a Maximiano. Sed profecto sicut tuo, Constantine, socero ante est conciliata divinitas, quam ab eo pignus ipsi carissimum postulares, sic et nunc quoque in hac gratulatione prius illa dicenda sunt, quae in te considerans tantus iste, et paterni, et tui auctor imperii, laetatus est quod petisti. Ubi interim observandum est illud, quod ait Scriptor istius panegyrici, Herculium esse auctorem imperii Constantini. Qua de re vide quae supra dicta sunt ad caput 25.

Suae minoris filiae. Heic admoneri convenit, mendose in veteri codice scriptum esse, sic minoris familiae. Intelligit autem Faustam. Sed inquirendum est in tempus, quo nuptiae Constantini et Faustae celebratae 0346B sunt. Certum est Severum Augustum extinctum fuisse anno Christi 307 ineunte, quanquam de mense non constat. Postea Maximianus Herculius Faustae pater in Galliam profectus est, ut Constantinum partibus suis conciliaret, promissis illi Faustae minoris filiae nuptiis; eoque promisso impleto, ut Zozimus ait, persuadere conabatur Constantino ut discedentem ex Italia Galerium Maximianum prosequeretur. Ex quibus verbis colligitur nuptias fuisse celebratas eo tempore, quo Galerius erat in Italia, vel certe cum in procinctu esset Italicae expeditionis. Cum autem ille in Illyricum ex Italia redux fuerit anno eodem 307 ante mensem septembrem, ut opinor, et ex capite 27 istius libri Lactantiani constet Herculium Romam iterum profectum post fugam Galerii, ac cum rursum eodem anno rediisset in Gallias, ibi aliquantulum moratum esse, et postea in Illyricum ad urbem Pannoniae Carnuntum venisse, ibique fuisse 3 idus novembris, quo die Licinius a Galerio 0346C factus est imperator, manifestum Constantini et Faustae nuptias aliquanto tempore ante mensem septembrem anni 307 coiisse. Si certa essent quae de Constantini initiis dicuntur a R. P. Petro Fr. Chiffletio in notis ad Vigilium Tapsensem, non opus esset ea inquisitione in qua nos hactenus exercuimus. Is enim contendit nuptias Constantini cum Fausta, et initium augustae dignitatis in eum collatae a Maximiano socero, evenisse 8 kalend. augusti anni 307, eadem nimirum auctoritate qua Constantinum scribit primo Caesarem factum a Galerio anno 305, 8 kalend augusti, et rursum Caesarem declaratum 8 kalendas augusti anni 306, secundum obitum patris. Sed quia haec a viro clarissimo non probantur, necessaria fuit ea cura, quam nos adhibuimus in investigando tempore istarum nuptiarum.

Ille interea. Galerius Maximianus. Caeterum totum hunc apparatum Galerii sic paucis perstringit Zozimus: Cum autem Maximianus Galerius haud aequo tulisset animo quae in Severum Caesarem designata fuerant, 0346D ab Oriente Romam eundum statuit, et admissorum nomine meritas Maxentio poenas irrogandas. Ut in Italiam appulerat, parum fidos erga se militum animos sentiens, ad Orientem nullo commisso praelio rediit.

Populum trucidaturus. Fragmentum de Constantio Chloro, pag. 472: Dehinc Galerius cum ingentibus copiis Romam venit, minatus civitatis interitum, et castra Interamnae ad Tiberim posuit. Tunc legatos ad urbem misit Licinium et Probum, per colloquium petens, ut gener apud socerum, id est, Maxentius apud Galerium precibus magis quam armis optata mercaretur. Qui contemptus agnovit promissis virorum Maxentii partes suas deseruisse. Quibus perturbatus retro versus est; et, ut militi suo praedam quamcumque conferret, flamminia jussit auferri. Quid sibi velit hoc loco vox flamminia, nescire se fatetur Henricus Valesius, et deesse heic nonnulla putat, quae ad Maximianum Herculium pertinebant. Ego potius existimaverim, 0347A postrema haec verba pertinere ad ea cum quibus conjunguntur, ut sensus sit Galerium, ut militi suo praedam quamcumque conferret, id est, ut summam et nullis legibus coercitam praedandi licentiam daret, etiam ea flammis tradi jussisse, quae auferri non possent; ut si quis insequi voluisset, utensilia, id est, res ad victum necessarias, non haberet, ut mox dicet Lactantius. Itaque scribendum censeo flammis omnia, pro flamminia, ob vulgatum errorem librariorum qui frequenter primas vocabulorum syllabas omittunt. Et admissus fortassis error ab eo qui cum heic flammonia vel flammomnia vidisset scriptum, neque satis intelligeret quid hoc vocabuli esset, sciret porro veteres flamonium dixisse pro flaminio, emendandam putavit hanc vocem, reducendamque ad suam originem. Nam et veteres glossae Isidori et aliorum, tum etiam Sidonius, et duae veteres inscriptiones, quas ex Grutheri thesauro describit Jacobus Gothofredus ad l. 21 cod. Theod. de decurionibus, et harum unam Savaro, et Sirmundus ad Sidonium, 0347B flamonium dicunt pro flaminio. Scio inelegantem prorsus locutionem esse, neque dici solere flammis rem quampiam auferri. Sed in auctore excerptorum non requirimus elegantiam sermonis. Sed hanc conjecturam meam non esse veram facile colligo ex ea, quam mecum pro amicitia nostra communicavit vir istarum aliarumque plurimarum litterarum peritissimus Carolus Dufresnius Cangius, qui hic, pro flamminia, legi debere putat flammula, id est, signa militaria; quibus erectis, necesse est milites stare in acie; cadentibus vero, facile dissipantur. Vide Glossarium latinum ejusdem Dufresnii.

Flexit animos quor. Ita olim monuimus esse emendandum, cum primo edidissemus felix animus quorum.

Fugam capessivit. Hadrianus Valesius, in libro primo rerum Francicarum, scribit Licinium creatum Caesarem a Galerio fuisse anno 308 eique tutela Illyrici delegata, Galerium cum maximis copiis ingressum Italiam, Maxentium generum suum Romae obsessisse, et arte Maximiani Herculii ab urbe repulsum 0347C esse. Ostensuri postea sumus Licinium factum imperatorem post reditum Galerii ex Italia. Nunc vero id tantum observandum, parum probabile videri quod ait vir clarissimus, Galerium arte Maximiani Herculii ab urbe repulsum esse, cum ex capite 27 et 28 Lactantii certo constet illum in Gallia apud Constantinum fuisse per totum illud tempus, quo Galerius fuit in Italia: quod etiam colligi facile potest ex verbis Zozimi.

Opprimi potuit. Apud Zozimum Herculius dicitur persuadere voluisse Constantino, ut discedentem ex Italia Galerium prosequeretur. Sed cum ille natura inquietus et infidus esset, non mirum si Constantinus ejus consilia sprevit.

Vexasset. Puto legendum esse vastasset.

Titulum immutari. Haec alibi non leguntur. Et mirum est ab aliis historicis praetermissa fuisse.

Daciscum. Quod ipse natus esset ex Dacia.