In Caput XVII.

Sic aestate transacta, per circuitum ripae Strigae. Repone Istricae, id est, Danubianae; ab Ister, Danubius. Facilis enim fuit corruptio ex Istricae in Stricae, ac deinde Strigae, dempta ex usu per librarios prima littera. Sic Strix ex Histrix. Unde Striculus apud Arnobium pro Histriculus. Strionem, pro Histrionem. Isidorus et glossae veteres: Strio, mimarius, scenicus. Haec exempla cum multis aliis subministrat Magnus Salmasius ad Spartiani cap. 27, in Hadriano.

Henr. Dodwellus in dissertatione De Ripa Striga, 0449B Lactantii operibus Oxonii anno 1684 editis subjecta, delicias facit, cum dicit, « Strigam in hoc Lactantii loco esse vocem Agrimensariam, seu Gromaticam, a castrametatione primum, inde ad coloniarum agros, qui pro castrorum norma mensurari atque distribui solebant traductam atque usurpatam.» Quod postquam vir pereruditus multo conatu adstruxit, demum ita concludit:

«Proinde Roma Ravennam usque lectica plurimum vehebatur noster imperator ( Diocletianus). Inde ad Danubium fortasse lectica, reliquum deinde iter in navi, et secundo Danubii flumine, per Pontum Euxinum usque ad Nicomediam.»

At vero quis sanus admittat, aegrum corpore atque animo imperatorem per Danubii Catarractas, et Ponti Euxini brevia procellasque, longam ac periculosissimam navigationem suscepisse. Itaque satius diceretur Diocletianus lectica fuisse delatus ad Dravum vel Savum, eo loci ubi primum navigiorum sunt patientes; atque inde secundo flumine, uti et Danubio, 0449C in illas appulisse partes, quae Hadrianopoli sunt magis vicinae, unde recto itinere, lectica iterum, Nicomediam versus iter instituisset.

At isti, quanquam verisimiliori sententiae, obstat aeque ac Dodwellianae Lactantii textus, in quo Imperator conficiendo supradicto itineri neutiquam legitur secundis fluminibus usus: unde aliunde petenda interpretatio, nempe ab itinerario Antonini dicto, in quo videre est, duo fuisse itinera a Viminacio, quod in Moesia situm, Nicomediam usque.

Diocletianus itaque Ravenna Viminacium venerit, urbem sibi pridem caram, ut variae leges ibi ab eo latae docent; ubi duplex habuerit iter, quorum unum carperet.

Alterum quidem erat brevissimum; nam in eo, per Municipium et Hadrianopolim, non recensentur nisi viginti mansiones usque Ostudizum, quo duo itinera in se recurrunt. Sed illud a Diocletiano vitatum fuisse existimo, ac dextrorsus relictum, quod esset maxime arduum, et per hoc compendium plurimi montes, 0449D quos inter praecipue Haemus, essent superandi.

Describitur pag. 30 Itinerarii Antonini, anno 1600 Colon. editi; atque operae pretium duxi oculis illud subjicere, citra locorum omnium recensionem, vel intervallorum designationem, quod neutrum ad rem praesentem spectet.

Viminacium.
Municipium.	M. P. XVIII.
Idimum.	M. P. XVII. etc.
Burditpa.
Hadrianopolim.	M. P. Xxiiii.
Ostudizum.	M. P. XVIII. etc.
Byzantium ( Constantinopolis).
Chalcedoniam.
Trajectus in Bithyniam.	M. P. Iiii.
Pantichium.	M. P. XV.
Libyssam,	M. P. Xxiiii.
Nicomediam.	M. P. XXII.

0450A Alterum vero iter, in quo notandum τὸ per Ripam, ab eodem Viminacii termino ad eumdem Ostudizi terminum, habetur pag. 49 atque ita inscribitur.

Item per Ripam a Viminacio Nicomediam xij.	M. P. LXXII. sic.
Cuppas.	M. P. Xxiiii.
Novas.	M. P. Xxiiii.
Ratiariam. Leg. XIV Gemina	M. P. XVIII.
Oescon. Leg. Mac.	M. P. XII.
Novas. Leg. I. Ital.	M. P. XVII.
Trans Muriscam.
Candidianam.	M. P. XIII
Teglicium.	M. P. XII.
Dorostoron Leg. XI Cl.	M.P. XII.
Sucidavam.	M. P. XVIII.
Axiopolim.	M. P. XII.
Trosmin. Leg. I Jovia, Scythia.
Arrubium.	M. P. IX.
Diniguttiam.	M. P. IX.
Noviodunum. Leg. II Herculea.	M. P. XX.
0450B Istrum.
Tomos.	M. P. XXXVI.
Sadame
Tarpodizon.	M. P. XVIII.
Ostudizum.	M. P. XXXII.
Byzantium.
Pantichium.	M. P. XV.
Libyssam.	M. P. Xxiiii.
Nicomediam.	M. P. XXII.

Nota, in altera ista recensione omitti ab auctore Chalcedoniam, cum trajectu in Bithyniam, licet sint in prima.

Erat quidem proxime descriptum iter longissimum, quippe LIII mansiones habens, uti numeranti in ipso Itinerario patebit, sed expeditissimum imperatori male habenti, quod per plana fieret, legendo Ripam Istricam, id est, Flexus Danubii inferioris.

In latinis enim Ptolemaei exemplaribus, ea parte ubi graeca desiderantur, pag. 57 Gr. Lat. Edit. Bertianae, 0450C anni 1618, legitur: Flexio juxta Axium civi. id est Axiopolim, et hinc usque ad ostia vocatur Ister. Adde ejusdem Itinerarii pag. 53. Iter quod est a Tauruno in Gallias ad Leg. XXX usque dici fieri per Ripam Pannoniae, non per Ripam simpliciter, quia Istro ista denominatio κατ᾽ ἐξοχὴν, pag. 49 convenit.

Postremum hoc iter elegerit Diocletianus, non modo tanquam commodius altero, quod erat per compendium; sed etiam quod per illud, si per valetudinem licuisset, imperatoris partes esset adimpleturus; lustrando scilicet identidem varias legiones in limitibus imperii supra relatis collocatas, cum nullae essent alio in itinere: ac praecipue I Joviam, in Trosmin, sive Trosmis, et II Herculeam, Novioduni: quae ambae de Diocletiani Maximianique senioris cognominibus nuncupatae sunt, atque ad Honorii usque tempora perstiterunt, Claudiano teste in Bello Gildonis, his versibus:

Herculeam suus Alcides, Joviamque cohortem
Rex dicit Superum.

0450D Jam, opinor, intelligis, lector, quid sit apud Lactantium circuitus Ripae illius Istricae, per quem Diocletianus, Ravenna Nicomediam venit, nempe pedestri itenere per varios flexus Danubii inferioris, usque ad ejus propemodum ostia, ac deinde Ostudizum.

Palmariam hanc observationem accepi ab illustriss. abbate, in quo, praeter stupendam eruditionem, ea est modestia, ut nomen suum celari velit.