SUMMARIUM.

Posita in primo cap. differentia Physicae a scientiis practicis, nunc ponitur in hoc capite modus, differentia ejusdem ab aliis speculativis, ex quo habetur modus proprius considerandi Metaphysici, qui ponitur in initio hujus cap. usque ibi: Si vero.

Oportet autem quod quid erat esse, et rationem quomodo est, non latere, tanquam sine hoc quaerere nihil facere sit. Definientium autem et ipsorum quod quid est ; haec quidem ita sunt ut simum, illa vero ut concavum. Differunt autem haec, quia simum quidem conceptum est cum materia, est autem simum nasus concavus, concavitas vero sine materia sensibili. Si ergo omnia Physica similiter simo dicuntur, ut nasus, oculus, facies, caro, os, totaliter animal, folium, radix, cortex, totaliter planta ; nullius enim ipsorum sine motu ratio, et semper habent materiam, palam quomodo oportet in Physicis ipsum quod quid est quaerere et definire. Ideoque et de anima quaedam est speculari Physici quaecumque non sine materia est. Ergo quia Physica est Theorica manifestum est ex his.

Postquam Philosophus distinxit Physicam a scientiis practicis, nunc distinguit eam ab aliis scientiis Theoricis, seu speculativis, penes modum definiendi, et considerandi, ex quo habetur modus proprius considerandi hujus scientiae. Circa qucd duo facit. Primo exponit hujusmodi differentiam. Secundo movet et removet dubitationem quamdam ex praedictis. Secunda ibi: Dubitabit enim. Prima in tres. Primo enim exponit proprium modum definiendi et considerandi scientiae Physicae. Secundo scientiae Metaphysicae. Tertio Mathematicae. Secunda ibi : Sed et Mathematica. Tertia ibi : Si vero est immobile. Dicit ergo, quod oportet non latere quod quid erat esse et rationem, id est, definitionem, quomodo scilicet sit assignanda in qualibet scientia ad videndum differentiam scientiarum tanquam sine hoc quaerere, scilicet differentiam scientiarum nihil sit facere. Cujus ratio est, quia ut dictum fuit, omnes scientiae diversum modum observant in defmiendo: et subdit quod definientium et ipsorum quod quid est, id est, eorum quae definiuntur : Haec quidem ita sunt ut simum, illa vero ut concavum ;differunt autem, quia simum quidem est conceptum cum materia sensibili ;nam simum est natus concavus, concavitas vero supple est sumpta et concepta sine materia sensibili; et ideo definitio simi erit cum materia sensibili, non autem definitio concavi: nam in definitione concavi, vel curvi non ponitur aliquod corpus sensibile, puta natus, vel pes, etc. nam abstrahit a quolibet tali. Est enim concavum, cujus medium exit ab extremis, quod potest competere non solum sensibilibus materialibus, sed etiam Mathematicis; subdit autem si, pro quia ; igitur omnia Physica dicuntur, id . est, definiuntur similiter simo, scilicet cum materia sensibili, sicut patet in partibus animalis, ut nasus, oculus, facies, caro, os, et totaliter, id est, generaliter totum animal ; similiter etiam in partibus plantae, ut folium, radix, cortex, et totaliter, id est, generaliter omnis planta ; nullius enim ipsorum quae dicta sunt ratio, id est definitio est sine motu, et semper habent materiam, scilicet sensibilem et mobilem, quia inquam, sic est, palam quomodo oportet in Physicis ipsum quod quid est quaerere et definire, quia cum materia sensibili. Ex hoc infert quod ipsius Physici est speculari quaedam de anima quaecumque, scilicet anima non est sine materia. Concludit ergo quod manifestum est ex his quod Physica est quaedam Theorica, habens supple proprium, et determinatum modum definiendi, qui praedictus est.

Notandum, quod ut habetur 2. Physic, t. c. 26. et circiter, consideratio Physica extendit se ad omnes formas, quae habent esse in materia, et ultra non procedit ; et ideo terminus ejus est ad formam rationalem, non inquantum separabilis est a corpore, sed inquantum est actus corporis: et ideo secundo de Anima t. c. 6. et inde, definitur anima, quod est actus, vel forma organici corporis: et ideo subdit hic Philosophus, quod Physici est considerare de anima, quaecumque non est sine materia , et ideo de formis separatis ut sunt Intelligentiae, non amplius se intromittit Physicus, sed transcendunt considerationem ejus. Deinde cum dicit :

Sed est et Mathematica Theorica, sed si immobilium est, et separabilium, non est adime manifestum. Quia tamen Mathematica inquantum immobilia, et inquantum separabilia speculatur palam.

Exponit proprium modum deflniendi et considerandi scientiae Mathematicae, dicens quod etiam Scientia Mathematica est Theorica, non enim est activa, vel factiva, cum abstrahat a motu : Sed nec adhuc est manifestum si est immobilium et separabilium, scilicet secundum esse, id est, quod adhuc non est ostensum, utrum illa circa quae versatur scientia Mathematica sint immobilia, et separata secundum esse : Quod tamen scientia Mathematica speculatur quaedam inquantum immobilia, et inquantum separabilia, palam est.

Notandum, quod ut dictum fuit in primo libro, opinio fuit quorumdam, scilicet Platonis, quod Mathematica, puta numeri et magnitudines, essent separata secundum esse a motu et a materia sensibili. Ponebant enim ipsa media inter ideas et sensibilia: sed quia haec opinio nondum est improbata, et pertractata usque ad. 13. et 14. libros, ideo haec sub dubio relinquit Philosophus, dicens non esse manifestum utrum Mathematica sint immobilia et separabilia, scilicet secundum esse a materia sensibili: hoc tamen est manifestum quod de ipsis considerant scientiae Mathematicae, inquantum sunt immobilia et separabilia secundum considerationem, dato quod non secundum esse. Et per hoc patet differentia inter Mathematicam et Physicam scientiam: nam Physica considerat et definit concepta cum materia sensibili, Mathematica autem abstrahit a tali materia, ut sicut definitiones Physicae sunt sicut simum, ita definitiones Mathematicae erunt sicut concavum. Unde sicut Physica sunt in materia sensibili secundum esse, et secundum considerationem, sic Mathematica abstrahunt a materia sensibili secundum considerationem, licet non secundum esse.