Caput XLVIII.

Nicomediam ingressus. Meminit adventus Licinii Nicomediam Joannes presbyter Nicomediensis in Vita sancti Basilei episcopi Amaseae, ex quo discimus, Constantiam quoque Licinii uxorem venisse cum eo Nicomediam post victum Maximinum: Itaque post justam Maximini poenam et divinitus invectam iram Licinius, cum totum Orientem sub se haberet, magno cum apparatu ad nostrae regionis urbem Nicomediam venit una cum conjuge sua, ut in regia domo habitaret, et Orientis imperium gubernaret. Jam vero 0373B primum summa quaedam pax repente per totum regionis orbem, post vehementes illas insanientis idololatriae commotas fluctuationes ac pugnas, Licinii arbitrio atque opera invecta est. Quanquam sint, quibus haec Basilei Acta videntur esse falsa et supposititia, in hoc loco sincera esse, satis manifestum est.

Die iduum Juniar. Ista non sunt intelligenda de die, quo datum est edictum: sed de die, quo Licinii jussu propositum est Nicomediae.

Constantino atque ipso ter consul. Id est, anno Christi 313.

Litteras. Eas descripsit Eusebius lib. X, cap. 5, sed e Romana lingua in Graecum sermonem translatas, ut ipse ait. Quod ergo eas nunc habemus latine, ut editae primo sunt, unius Lactantii diligentiae debemus. Sed iste omisit praefationem, quam Eusebius habet.

Ut possit nobis summa divinitas. Eusebius vertit ὅπως ὅ τι ποτέ ἐστι θειότης καὶ οὐρανίου πράγματος. Ait autem 0373C Valesius, hanc lectionem non esse sanam. Certe non congruit cum verbis edicti.

Cujus religioni liberis mentibus obsequimur. Haec Eusebius non reddidit Graece.

Dicationem. Id est, dignationem. Haec enim vocabula promiscue et indifferenter usurpari video. Paulo post in hac epistola legitur: Intelligit dicatio tua. Eadem vox reperitur in collatione prima Carthaginensi, cap. 10 et 19, et in relatione Anulini proconsulis ad Constantinum Augustum, in collatione tertia, cap. 220 et apud sanctum Augustinum, epist. 68. Plura exempla si quis requiret, consulat Glossarium Dufresnii.

Conditionibus. Eusebius vertit τῶν αἱρέσεων. Quae vox multum laboris attulit hominibus eruditis, ut patet ex Valesii Annotationibus ad hunc locum. Nunc itaque facilis erit loci istius intellectus. Nam juris periti apud Graecos haereses vocarunt, quas nos conditiones appellamus, ut videre est in variis locis Basilicorum, precipue vero in libro XLIV, tit. 19, 0373D 30, et sequenti, in codice juris Graeco-Romani et alibi. Constantinus Harmenopulus lib. V, tit. 8: αἱ παράνομοι καὶ καταγέλαστοι αἱρέσεις περὶ αἱροῦνται τῶν ἐνστάσεων καὶ τῶν λεγάτων, καὶ χωρὶς αἰρέσεως ταῦτα παρέχονται. Quem locum sic recte vertit Joannes Mercerus: Conditiones, quae contra leges vel derisoriae sunt, in institutionibus et legatis pro non adjectis habentur, atque adeo haec absque ejusmodi conditione praestantur. In codice Theodosiano l. 9 et 10 de Praediis naviculariorum haeresis significat functionem, sive conditionem navalem: Navalem haeresim in omnibus volumus custodiri, ut usque ante viginti annos quaecumque possessiones subhastariae sorte distractae sunt, et propter contractum publicum navali fuerant haeresi separatae, si huic oneri ante eas subjacuisse constiterit, rursus ad debitam functionem teneantur obnoxiae.

Quia . . . . . honori. Haec corrupta sunt apud Eusebium, ubi sic legitur ex interpretatione Valesii: Atque 0374A id a nobis eo factum est, ut ne cui divino cultui atque honori quidquam a nobis detractum esse videretur. Melius sane, quam Musculus et Christophorsonus.

Datis litteris. Loquitur de priore Constantini et Licinii constitutione, quae lata erat paulo post devictum Maximinum. Vide annotationes Valesii.

Qui emerunt. Hanc constitutionem renovavit Constantinus post partam de Licinio victoriam, ut patet ex libro secundo Eusebii de Vita ejus, cap. 41, in editione Valesii.

Vicarium. Cum Eusebius Graece loqui vellet, nec verbum haberet, quo vicarii dignitas significaretur, interpretatione et circuitione usus est. Deinde Eusebii interpretes praefectum verterunt, qui in illa provincia seu regione jus dicit.— (Vide infra, col. 370 duas epistolas Baluzii in hunc locum.)

Hortatus est. Nempe Licinius.

Anni decem. Hic locus ostendit, et supra diximus, persecutionem coepisse die 7 kalendas Martias, quo die eversa est Ecclesia Nicomediensis. Nam si numeres 0374B a die vigesima tertia Februarii anni 303 usque ad diem tertiam decimam mensis Junii anni 313, qua propositum est Nicomediae edictum de restaurandis ecclesiis, reperies effluxisse annos decem, menses tres, dies vero novemdecim; id est, ut heic ait Lactantius, annos decem, menses plus minus quatuor.