SUMMARIUM.

Prohat substantiam esse primum ens tempore, cognitione et definitione. De prima parte hujus conclusionis habet Doctor hic quaest. 2. et de aliis duabus, alias duas sequentes quaestiones, in quibus rem optime explicat. Vide ibi q. 2. Scholium tertium, hic et ibi ad mentem Philosophi prius tempore explicat Doctor, per esse separabile ab accidente, quod est esse prius ipso natura.

Mutipliciter quidem igitur dicitur ipsum primum, sed substantia omnium primum ratione, et notitia, et tempore, et natura.

Postquam Philosophus probavit substantiam esse primum ens, quod fuit antecedens principalis rationis, nunc exponit illud antecedens, qualiter, scilicet substantia sit primum ens et qua primitate. Circa quod duo facit : quia primo proponit intentum. Secundo probat ipsum. Secunda ibi : Aliorum enim. Ponit ergo tres conclusiones postea probandas, scilicet quod substantia est primum ens triplici primitate, dicens quod multipliciter quidem dicitur, quod primum, id est quod primum dicitur multis modis, ut patet ex 5. hujus cap. de principio, text. com. 1. sed substantia est primum omnium, supple entium ratione, id est, definitione, et notitia, id est, cognitione, et tempore. Deinde cum dicit :

Aliorum enim categorematum nullum est separabile ; haec autem sola separabilis est.

Probat propositas conclusiones, circa quod tria facit : quia primo probat substantiam esse primum ens primitate temporis. Secundo probat substantiam esse primum ens primitate definitionis. Tertio probat substantiam esse primum ens primitate cognitionis. Secunda ibi : Et ratione. Tertia ibi : Et scire. In prima parte probat hanc conclusionem, quod substantia est primum omnium entium tempore, tali ratione : Illud quod est separabile ab aliquo, et non e converso, est prius eo secundum tempus: sed substantia est hujusmodi respectu omnium aliorum entium, ergo substantia est primum omnium entium secundum tempus. Dicit ergo, quod aliorum categorematum, id est Praedicamentorum, nullum est separabile, scilicet a substantia, haec autem sola, scilicet substantia est supple separabilis ab aliis. Deinde cum dicit :

Et ratione hoc primum, necesse enim in uniuscujusque ratione substantiae, rationem esse.

Probat secundam conclusionem, scilicet quod substantia est primum omnium entium definitione, et intendit talem rationem : Illud quod ponitur in definitione alterius, et non e converso, est prius illo definitione; sed substantia est hujusmodi respectu omnium aliorum entium; ergo substantia est primum omnium entium definitione. Ideo dicit quod et hoc, scilicet substantia est primum omnium aliorum ratione, id est, definitione: etenim

pro quia; necesse est in ratione uniuscujusque esse rationem substantiae.

Notandum, quod definitio et definitum sunt perfecte idem: ideo ubi ponitur unum, potest etiam poni reliquum: quia igitur substantia ponitur in definitione accidentis, similiter potest poni definitio substantiae, accipiendo rationem pro nomine: ideo ait Aristoteles quod necesse est in ratione uniuscujusque poni substantiae rationem. Deinde cum dicit:

Scire autem tunc singula maxime putamus, quando quid est homo cognoscimus, aut ignis, magis quam cum quale, aut quantum, aut ubi; quoniam tunc horum eorumdem singula scimus, quando quid est ipsum quale, aut quantum scimus.

Probat tertiam conclusionem, scilicet quod substantia est primum omnium entium cognitione, et intendit talem rationem : Illud est prius cognitione, quod est magis notum et magis rem notificat: sed substantia est hujusmodi respectu omnium aliorum entium, ergo, etc. Minorem ostendit in littera, dicens quod scire etiam singula, tunc maxime putamus, quando cognoscimus cujuslibet substantiam, puta quid est homo, aut quid est ignis, quam supple quando cognoscimus quale, aut quantum, aut ubi est, quoniam pro quia, tunc etiam horum eorumdem, scilicet accidentium singula maxime scimus, quando scimus quid est ipsum quale, aut ipsum quantum.

Notandum, quod res eo modo quo est ens, est intelligibilis et cognoscibilis, cum ens sit objectum primum intellectus; quia igitur alia Praedicamenta non sunt entia nisi per substantiam, et quia taliter entis, ideo dicuntur cognosci proprie, inquantum aliqualiter participant modum cognitionis substantiae, quod est cognoscere quid est unumquodque, puta quid est quale, aut quid est quantum. Ex quo patet, quod substantia est primum cognitum primitate perfectionis, ut dicetur. Deinde cum dicit:

Et quod olim, et quod nunc, et quod semper quaesitum, et semper dubitatum est quid ens, hoc est quae substantia ; hoc enim hi quidem unum esse dicunt, illi vero plura quam unum : et hi quidem finita, illi vero infinita. Quapropter nobis maxime, et primum, et solum, ut est dicere de sic ente speculandum quid est.

Probat ut dicebatur, conclusionem principalem intentam a rei judicio, sive ab auctoritate, et consuetudine antiquorum, dicens quod illud quod olim quantum ad praeteritum, et nunc quantum ad praesens, et semper quaesitum et semper dubitatum est, supple apud antiquos Philosophos quid sit ens, hoc est quid substantia, id est, nihil quaerebant, nec dubitabant nisi de substantia; hoc enim, scilicet ens quod est substantia, hi quidem dicunt esse unum, illi vero plura quam unum, et inter illos qui ponebant plura, hi quidem finita, illi vero infinita; secundum diversas opiniones de principiis rerum pertractatas in primo libro, quae principia ponebat rerum substantias, et ideo tractantes de ente ad solas substantias intendebant, et quidam illud principium et substantiam rerum ponentes unum tantum, ut Thales et Anaximenes; quidam plura, quorum aliqui ponebant illa plura finita, ut Empedocles: aliqui infinita, ut Anaxagoras et Democritus. Ultimo cum dicit :

quapropter nobis et maxime, ex antecedente probato concludit conclusionem principaliter intentam, dicens quapropter quia supple sic est, quod substantia est primum ens, ideo nobis perscrutandum est maxime et primum, id est principaliter, et solum, ut est dicere de sic ente, id est de substantia, quid est.

Notandum, quod licet Metaphysica maxime et principaliter consideret de substantia, ut hic dicitur, et dictum fuit in 4. hujus circa principium, non tamen solum nec praecise considerat de substantia, cum sit de toto ente, et ideo signanter ait Aristoteles : solum, ut est dicere de sic ente: hoc enim, quod dicitur, ut est dicere, est additio diminuens ; qua additione solemus uti in his, quae non habent omnino veritatem. Tunc sequitur illa pars: