CAPUT I.

Quot modis dicatur substantia, et quae proprie substantia sit, deque substantia sensibili et intelligibili.

Dicitur autem substantia si non multiplicius de quatuor,maxime etenim, quod quid erat esse, et universale, et genus substantia videtur esse cujusque, et quartum horum subjectum.

Postquam Philosophus praemisit et probavit istam conclusionem, quod scilicet cum Metaphysica intendat de ente inquantum ens, et per consequens de omni ente, principaliter tamen de substantia: nunc exequitur de intento, determinans principaliter de substantia. Circa quod duo facit: quia primo praemittit quaedam utilia et necessaria ad intentum. Secundo procedit ad intentum. Secunda ibi: Et primo dicemus. Prima in duas se cundum quod praemittit duas principales divisiones de substantia, et dat ordinem et modum procedendi circa membra et partes divisionis. Secunda ibi : Confitentur autem. Prima in duas : primo praemittit unam de substantia divisionem. Secundo subjungit alterius membri subdivisionem. Secunda ibi: Tale vero modo. Prima in duas : nam primo ponit unam quadrimembrem divisionem. Secundo exponit ultimum membrum divisio nis, ibi : Sitbjectum vero est. Dicit ergo quod substantia si non dicatur multiplicius, dicitur tamen maxime de quatuor; etenim quid erat esse, id est, quidditas, sive forma totius, dicitur uno modo substantia: alio modo dicitur universale substantia, scilicet secundum opinionem illorum, qui ponunt ideas esse quaedam universalia, et substantias singularium de singularibus prae dicata. Alio modo genus videtur esse substantia cujuscumque, id est, pri mum genus, ut sunt unum et ens, quae quidam ponebant maxime substantias uniuscujusque rei: quartum horum est subjectum, id est, quod quarto modo substantia dicitur subjectum, id est, substantia particularis, quae subjicitur omnibus superioribus.

Notandum, quod ista divisio substantiae est quasi eadem cum illa, quae ponitur in Praedicamentis, scilicet quod substantiarum alia est prima, et alia est secunda: nam per subjectum intelligitur haec substantia prima: per genus vero et universale, quod videtur ad species pertinere intelliguntur secundae substantiae. In Praedicamentis autem praemittitur primus modus hic positus, ex eo quod ibi loquitur de substantia ordinabili in Praedicamento ; hoc autem vel est genus, vel est species, vel individuum, vel aliquod principium, quod est in genere per reductionem: quidditas autem non est ordinabilis in Praedicamento, quia ut sic nec est aliquod principium partiale, nec est universale, nec particulare, nec genus, nec species, nec unum, nec multa: sed equinitas est tantum equinitas, secundum Avicennam 5. Metaph. Deinde cum dicit :

Subjectum vero est de quo alia dicuntur, et illud ipsum non adhuc de alio: propter quod primum de hoc determinandum est; maxime namque videtur esse substantia subjectum primum.

Exponit ultimum membrum hujus divisionis, dicens quod subjectum est illud de quo alia dicuntur, id est, principaliter, et id ipsum non adhuc de alio dicitur, propter quod de ipso primo determinandum est. Cujus causam subdit, namque pro quia, subjectum, id est, particularis substantia, maxime videtur substantias unde in Praedicamentis dicitur, quod prima substantia proprie et principaliter et maxime substare dicitur.

Notandum, quod praedicatio est duplex, quaedam per se,et quaedam per accidens: et illa quae est per se, quaedam est superioris de inferiori, quaedam ejusdem de se. Cum ergo ait Philosophus, quod subjectum, idest prima substantia, non adhuc dicitur de alio, non intendit negare quin prima substantia possit praedicari de alio per accidens, ut dicendo, hoc album est Socrates: vel quin etiam possit praedicari de

. se ipsa dicendo, Socrates est Socrates ; sed vult dicere, quod non praedicatur de aliquo inferiori, quia non habet inferius se, cum sit simpliciter, et omni modo incommunicabilis. Deinde cum dicit :

Tale vero modo quodam materia dicitur, et alio modo forma, tertio vero quod ex his.

Ponit istius ultimi membri subdivisionem. Secundo comparat membra ejus ad invicem. Tertio declarat qualiter agendum sit de membris, sive partibus hujus divisionis. Secunda ibi : Quare si species. Tertia ibi: Attamen quae nunc. Prima in duas : nam primo proponit subdivisionem. fecundo exponit eam per exempla. Secunda ibi: Dico autem materiam. Dicit ergo quod tale vero, scilicet subjectum quod dicitur prima substantia, uno modo quodam dicitur materia, et alio modo forma. Tertio vero quod ex his, id est, compositum, et est illa vulgata distinctio substantiae, quae ponitur etiam 2. de Anima, text. com. 2. quod substantia quaedam est materia, quaedam forma, quaedam compositum. Deinde cum dicit:

Dico autem materiam quidem aes: formam autem figuram speciei: quod autem ex his statuam totam.

Exponit dictam subdivisionem per exempla, dicens : Dico autem materiam quidem aes; formam autem, id est, figuram speciei, id est, dans speciem ipsi statuae: quod autem ex his compositum, scilicet lolam statuam.

Notandum, quod sicut dictum fuit alias, Philosophus quandoque non curat de exemplis, nisi quod sentiat qui addiscit:quia igitur artiicialia quantum ad suas formas sunt nobis notiora naturalibusideo datam divisionem de substantia explanat, dando exempla artificialia. Sed secundum rei veritatem figura statuae, et aliae formae artificiales non sunt substantiae, sed magis accidentia, ut habetur 8. hujus, text. com. 5. et 12. Unde per haec, quae hic dicuntur de artificialibus, intelligenda est materia, et forma substantialis, et compositum in naturalibus, quae vere sunt substantiae, et substantiae primae si singulariter sumantur. Deinde cum dicit:

Quare si species materia est prior et magis ens, et ipso quod ex utrisque prior erit propter eamdem rationem.

Comparat membra dictae divisionis ad invicem : et primo secundum opinionem propriam. Secundo secundum opinionem antiquorum ibi: Et materia substantia. Prima in duas. Primo facit quod dictum est. Secundo removet dubium. Secunda ibi: Nunc quidem igitur. Dicit ergo quod si species, id est, forma, si, pro quia, forma est prior materia, id est, quam materia, et magis ens, sequitur propter eamdem rationem, quod erit prior ipso quod est ex utrisque, id est, composito. Ratio hujus est, quia materia est prior composito, sicut principium principiato. Si igitur forma est prior materia, sequitur quod sit prior composito, quia quidquid est prius priore est prius posteriore: et est alia ratio, quatenus compositum includit materiam, et ratione hu jus potest dici forma prior; ideo iicit Aristoteles, quod propter Eamdem rationem forma est prior composito, propter quam scilicet,

est prior materia. Dicitur autem forma magis ens et prior quam materia, non prioritate generationis, sed perfectionis, quia etiam ipsa existit per formam communicantem sibi esse. Deinde cum dicit:

Nec quidem igitur typo dictum est quid est substantia, quia est id quod non de subjecto, sed de quo alia.

Oportet autem non solum ita, non enim sufficiens. Ipsum enim hoc immanifestum.

Removet dubium : forte enim crederet aliquis, quod divisiones datae de substantia sufficiant ad cognoscendum de substantia quid sit, quod excludit dicens : quia nunc quidem igitur typo, id est in quodam generali, et universaliter dictum est quid substantia sit; quia scilicet substantia est illud quod non de subjecto praedicatur, sed de quo alia; oportet autem non solum, ita, scilicet definire substantiam, non enim est sufficiens, hoc enim ipsum est immanifestum.

Notandum, quod praedicta notificatio de prima substantia, quod scilicet de nullo dicitur, sed alia de ipsa, videtur quaedam definitio sive descriptio Logica, sumpta penes modum praedicandi; sed hoc non sufficit ad sciendum quod quid est substantiae, nam per talem descriptionem Logicam et communem, non exprimuntur essentialia principia rei, sine quibus quod quid est non potest perfecte sciri.