SUMMARIUM.

Ostendit quaestionem propter quid quaerere quare ipsum de quo est, est aliud, non autem quare ipsum est ipsum, quod explicat Doctor. Ostendit etiam dubium esse quid respondendum ad quaestionem in simplicibus quaerentem quid est homo, vel simile, sine praedicatione unius de alio, ad quod Doctor dat duas explicationes. Concludit corollaria in simplicibus non esse quaestionem, nec doctrinam, quod explicat Doctor rejecta explicatione D. Thomae.

Quaeret autem aliquis propter quid homo est animal tale ; hoc quidem igitur palam, quia non quaerit quare, qui est homo, homo est. Aliquid ergo de aliquo quaerit propter quid existit. Quia vero existit, oportet manifestum esse, nam si non ita, nihil quaerit, ut propter quid tonat, quia sonitus fit in nubibus : aliud enim ita de alio est quod quaeritur, et propter quid, puta lateres et lapides domus sunt. Palam igitur quod quaerit causam, hoc autem est quod quid erat esse, ut est dicere Logice, quod in quibusdam quidem cujus causa, ut forsan est in domo, et in lecto ; in quibusdam vero quid movit primum, nam causa et hoc, sed talis quidem causa in fieri quaeritur et corrumpi, altera vero, et in esse.

Ostendit secundam propositionem, scilicet quod quaestio propter quid quaerit quare ipsum est aliud, dicens quod quaeret aliquis propter quid homo est animal tale: hoc quidem igitur palam, quod non quaerit propter quid qui est homo est homo, id est, propter quid homo est homo: aliquid igitur de aliquo quaerit propter quid existit, quia non quaerit idem de seipso, sed aliquid de aliquo propter quid aliud inexistit alteri. Quia vero existit oportet esse manifestum, nam quaestio propter quid praesupponit ipsum ; nam si non est ita nihil quaerit, unde si aliquis quaerat propter quid homo est animal, oportet esse manifestum quia est animal. Similiter ut si quaeratur propter quid est tonitruum, nam supple quia fit sonus in nubibus, ita enim aliud de alio est quaesitum, scilicet sonitus de nube. Similiter si quaeratur propter quid hujusmodi, ut lateres et ligna sunt domus, hoc enim est quaerere aliquid de aliquo, scilicet domus de lateribus ,et lignis, ita quod semper quaestio propter quid quaerit aliquid de aliquo. Palam igitur, quia supple ista quaestio quaerit causam, hoc autem est quod quid erat esse, ut est Logice dicere, id est, loquendo Logice: nam Logicus est artifex rationalis, qui omnem causam dicit pertinere ad quod quid est, quod, scilicet quod quid est, quod communiter est causa: in quibusdam quidem est cujus causa, id est, causa finalis, ut forsan in domo aut in lecto. Cum ergo quaeritur propter quid lateres et ligna sunt domus, potest responderi per causam finalem, ut scilicet defendamur a frigore et vento, et ab aliis nocivis. In quibusdam vero quod movet primum, id est, causa efficiens et movens: nam causa et haec, id est quod causa efficiens utique est causa, ut si quaeratur propter quid lateres et ligna sunt domus, potest responderi propter aedificatorem: finis enim et efficiens sunt causae essendi formae in materia. Subdit autem differentiam inter causam efficientem et finalem, dicens quod talis quidem causa, scilicet efficiens quaeritur tantum in fieri et corrumpi;altera vero, scilicet finalis, quaeritur in esse et non solum supple in fieri et corrumpi. Ratio hujus differentiae assignatur, quia efficiens est causa transmutandi formam ad materiam, quod fit in ipso generari et corrumpi: sed finis inquantum movet agentem potest etiam dici causa in generari et corrumpi, sed inquantum res habet esse per suam formam, quae est finis generationis, potest dici quod ipse finis est causa etiam in esse, cum inexistat rei. Loquendo etiam de fine extrinseco potest dici, quod inquantum res per suam formam ordinatur ad finem, ipse finis etiam est causa in essendo.

Notandum, quod Logicus qui considerat modum praedicandi, ideo quidquid potest responderi ad quid est, dicit pertinere ad quod quid est rei, sive illud sit intrinsecum, ut materia et forma, sive extrinsecum, ut efficiens et finis. Unde secundo Poster. dicit quod quod quid est, et definitio est medium in demonstratione, et ostendit quomodo per omnes causas potest demonstrari, ita quod quaecumque causa, sive intrinseca, sive extrinseca potest accipi pro medio demonstrationis, et pertinere hoc modo ad quod quid est rei. Sed Philosophus realis, qui considerat rei essentiam solas causas intrinsecas, dicit ad quod quid est pertinere: bene ergo hic ait Philosophus,

haec causa, de qua quaerit quaestio propter quid, quaecumque sit, erit quod quid erat esse, si Logice dicatur. Deinde cum dicit :

Latet autem maxime quod quaeritur iu his quae non de aliis dicuntur, ut homo quid est quaeritur, propter simpliciter dici, sed non definite quia hoc aut hoc.

Removet quamdam dubitationem, circa quam sic procedit : quia primo proponit eam: secundo corrigit et excludit: tertio quoddam ex dictis corollarie concludit. Secunda ibi : Sed oportet corrigentes. Tertia ibi: Palam igitur. Dicit ergo, quod illud quod quaeritur, scilicet in qualibet quaestione ubi dicitur quaeri aliud de alio, latet maxime, id est, habet dubitationem in his quae non de adis dicuntur, scilicet in quaestionibus simplicibus, in quibus non quaeritur, vel praedicatum aliquid de aliquo, ut cum dicitur quid esi homo, et hoc supple latet propter simpliciter dici, sed non definite, quia hoc aut hoc, id est, quod causa hujus latentiae est, quia in tali quaestione profertur unum simplex ut homo, et non quaeritur aliquid de aliquo, puta homo de Socrate, et de aliis suppositis hominis.

Sed. occurrit dubium, quia videtur ista dubitatio Philosophi non esse ad propositum, nam supra factus est sermo de quaestione propter quid, et non de quaestione quid est. Dicendum quod quaestio quid est et propter quid quodammodo inci dunt in idem, ut probatur secundo Poster. et ideo quaestio quid est potest transmutari in quaestionem propter quid) nam quaestio quid est, quaerit de quidditate propter quam id de quo quaeritur quid est praedicatur de quolibet suo supposito: propter hoc enim Socrates est homo, quia convenit sibi id quod respondetur ad quaestionem quid est homo: idem ergo est quaerere quodammodo quid est homo, et quaerere propter quid Socrates est homo: unde signanter ait Philosophus quod hoc facit dubitationem, quia in quaestione non definitur vel additur, quia hoc aut hoc, quia supple si adderetur, non lateret quod eadem est ratio in quaestione, qua quaeritur quid est homo, et in aliis quaestionibus, de quibus supra Philosophus est locutus. Deinde cum dicit:

Sed. oportet corrigentes quaerere, si autem non, commune ejus quod nihil quaerere, et ejus quod quaerere aliquid fit.

Quoniam vero oportet habere, quia et existere ipsum esse: palam itaque quia quaerit materiam quare est, ut domus haec quare, quia hujus existunt quod erat domui esse, et homo hic, aut corpus hoc, tale habens ; quare quaeritur causa materiae, hoc autem est species qua aliquid est, haec autem substantia.

Excludit et corrigit dictam dubitationem, dicens quod oportet ad ex cludendam supple dictam dubitationem corrigentes quaerere, id est, praedictam quaestionem corrigere, ut scilicet loco ejus qua quaeritur quid est homo, quaeratur propter quid Socrates est homo. Si autem non, supple sic corrigatur, sequitur quod aliquid sit commune, cujus quod est nihil quaerere, et quod est aliquid quaerere, quod dupliciter exponitur. Uno modo sic : quia dictum est supra quod quaerere ipsum de ipso est nihil quaerere, sed quaerere aliquid de aliquo est aliquid quaerere: quia igitur quaestio propter quid, in qua quaeritur aliquid de alio, et quaestio quid est, in qua non videtur quaeri aliquid de alio, nisi praedicto modo corrigatur, sibi invicem communicant, utdictum est, sequitur quod aliquid erit commune quaestioni in qua nihil quaeritur, et quaestioni in qua aliquid quaeritur. Alio modo exponitur sic, quod scilicet si ista quaestio non corrigatur sic, ut dictum est, sequitur inconveniens dictum; nam tunc aliquid quaeritur quando fit quaestio de aliquo quod est, tunc vero nihil quaeritur quando fit quaestio de eo quod non est. Si igitur in quaestione quid est, non oportet aliquid supponere, et aliud quaerere de illo, ita posset fieri ista quaestio de non ente sicut de ente, quare quaestio quid est, erit facta communiter et de aliquo et de nihilo, prima tamen expositio videtur probabilior. Subdit autem : Quoniam vero, supple in hac quaestione qua quaeritur quid est homo, oportet habere tanquam notum, et existere tanquam verum ipsum esse, id est, hoc ipsum esse, id est, hoc ipsum quod est esse hominem: alias quaestio esset nulla, quia, ut dictum est, quaestio quid est praesupponit quaestionem si est, quia inquam sic est, palam itaque, quia materiam quaerit propter quid est, id est, quod communiter propter quid, sive ipsum quod quid est inest alicui supposito, quod est quasi materiale respectu ejus de quo quaeritur quid est. Nam ut dictum est supra, corrigendo quaestionem, idem est quaerere quid est homo, et quaerere propter quid Socrates est homo. Similiter si quaerimus si est domus, idem est ac si quaeramus propter quid haec, scilicet lateres et ligna, sint domus, quia scilicet propter hoc, quia sunt partes domus, existunt quod erat domui esse, id est propter hoc quod quidditas domus est in talibus partibus: et similiter supple cum quaerimus, quid est homo, ac si quaeramus propter quid hic, puta Socrates, est homo, quia scilicet inest ei quidditas hominis: aut etiam, id est, aut si quaeratur propter quid hoc corpus hoc habens, id est, sic se habens, puta corpus organicum, est homo: corpus enim organicum est materia hominis, sicut lateres et ligna sunt materia domus ; quare supple in omnibus talibus quaeritur causa materiae, propter quid scilicet materia pertineat ad naturam ejus quod definitur, et de quo quaeritur quid est: hoc autem, scilicet causa de qua quaeritur quae est causa materiae, est species, id est, forma qua aliquid est ; haec autem, scilicet forma, est substantia, id est quod quid est rei, nam de forma totius, quae est ipsa quidditas, est nunc sermo. Ex his ergo patet conclusio principaliter intenta, scilicet quod substantia, et quod quid est rei habet rationem principii et causae, et quod omnes quaestiones quaerentes de causa, in ipsum quod quid est ultimo reducuntur. Deinde cum dicit :

Palam igitur quoniam in simplicibus non est quaestio nec doctrina, sed alter modus quaestionis talium.

Concludit quoddam corollarium ex praedictis, quia enim ostensum est quod in omni quaestione quaeritur de aliquo; vel de causa materiae, quae est forma: vel de causa formae in materia, ut est finis et efficiens, sicut patet ex praedictis ; ideo palam igitur quod in speciebus, id est, in terminis incomplexis ut sic, non est quaestio, scilicet propter quid, nec doctrina, scilicet demonstrativa, sed alter modus quaestionis, id est, inquisitionis talium, puta quia innotescunt nobis vel per definitionem, vel per sensum, vel alio modo.

Notandum, quod istam litteram quidam expositor aliter exponit, volens per simplicia intelligere substantias simplices, non compositas ex materia et forma, quia enim in omni quaestione aliquid est notum, et aliquid ignotum quod quaeritur, ideo tales substantiae, non subsunt quaestioni, quia vel totae cognoscuntur, vel totae ignorantur, et eadem ratione de eis non est doctrina scientifica, quae fit ex hoc quod scimus per syllogismum propter quid: sed talium est alius modus quaestionis, quatenus cognoscuntur per effectum, puta per substantias sensibiles, quae nos aliqualiter ducunt in earum cognitionem. Sed contra, nam substantiae simplices si sint simplices quantum ad sua intrinseca essentialia, nihilominus habent aliquas proprietates de eis scibiles per demonstrationem, saltem intellectui potenti eas cognoscere, ut ostensum est in sexto hujus, et per consequens potest formari de eis quaestio propter quid, terminabilis per veram demonstrationem, et per doctrinam demonstrativam.

Aliter ergo dicendum est, quod per simplicia intelliguntur termini incomplexi quicumque, de quibus ut sic non est quaestio determinabilis per demonstrationem, et doctrinam syllogisticam: nam demonstratio et doctrina syllogistica semper est de quaestione quae est complexa, concludit enim passionem de subjecto per medium propter quid, dicens causam: sed est de eis alius modus quaestionis et ostensionis, scilicet definitivus, nam sicut demonstratio est complexi, ita et definitio est incomplexi.