SUMMARIUM.

Definitiones complecti materiam et formam ; materias diversas, formas habere diversas ; solos eos definire, qui materias et formas, aut his aequivalentia conjungunt.

Et ut in substantiis id quod de materia praedicatur, est actus ipse, sic et in aliis definitionibus maxime, ut si limen inferius oporteat definiri, lignum, aut lapidem, ita positum dicemus, et domum lateres, et ligna sic posita, aut adhuc, et quod cujus causa in quibusdam est ; si vero crystallum aquam congelatam, aut spissatam, ita in symphonia, aut acuti, et gravis commixtio talis. Eodem quoque modo, et in aliis.

Ubi postquam Philosophus probavit materiam et formam esse principia substantiarum sensibilium, ostendit ex dictis, quod definitiones perfectae debent complecti simul materiam et formam. Unde Commentator dicit hic, cap. 6. in principio, quod Philosophus intendit declarare quod partes compositi sunt partes definitionis, et quod definitiones perfectae sunt illae quae continent omnes partes ex quibus est compositum, et haec est forma, et quod est in ente quasi materia. Circa quod duo facit: quia primo concludit ex praedictis quod dictum est, et explanat per exempla. Secundo infert quaedam corollaria. Secunda ibi : Palam ergo. Dicit ergo, quod ut in substantiis, quemadmodum de materia praedicatur, ipse actus, id est, quod sicut in genere Substantiae differentia quae se habet, ut actus, et forma, advenit generi, quod se habet ut materia ad constituendum perfectam definitionem rei: sic se habet maxime in definitionibus aliorum generum, ut si est opus definire limen inferius, dicemus ipsum esse lignum aut lapidem sic positum, ita quod lignum. aut lapis, se habet ut materia, et talis positio se habebit, ut forma. Et similiter si sit opus definire domum, dicemus quod est lateres, et ligna sic posita, ita quod lateres, et ligna se habent ut materia, et positio talis se habet ut forma. Et addit, aut adhuc, et cujus causa, finis est in quibusdam definitionibus: aliquando enim finis a quo dependet necessitas formae, ponitur in definitione rei. Subdit etiam alia exempla ad propositum : si vero, supple oportet definire crystallum, dicemus ipsum esse aquam ita congelatam, aut inspissatum, ita quod aqua est ut materia, et modus congelationis ut forma. Similiter definiendo symphoniam, dicemus, quod symphonia est talis commixtio acuti et gravis, ita quod acutum et grave sunt ut materia: et talis commixtio acuti et gravis ut forma, eodem quoque modo est in aliis.

Notandum, quod cum Philosophus dicit quod ipse actus, id est, forma, praedicatur de materia, vel , differentia de genere, non est intelligendum de praedicatione in abstracto, dicente, hoc est hoc, cum sit omnino alterius rationis: sed est intelligendum de praedicatione dominativa, eo modo quo animal dicitur rationale, et sic addendo differentiam generi, quasi formam materiae, constituitur perfecta rei definitio. Deinde cum dicit :

Palam itaque ex bis, quia actus alius alterius materiae, et ratio ; aliorum enim compositio aliorum mixtio, et aliorum aliud quid dictorum.

Infert ex praedictis duo corollaria, quorum secundum ponitur ibi : Propter quod definientium. Dicit ergo, quod palam est ex his, quae dicta sunt, quia alius actus, et ratio, id est, forma est alterius materiae, nam diversarum materiarum diversae sunt formae: aliorum enim supple actus et formae est compositio, aliorum est mixtio, aliorum aliud quid dictorum supra. Deinde cum dicit :

Propter quod definienlium hi quidem dicentes, quid est domus, quia lapides, lateres, et ligna potestate domum dicunt materia namque haec. IIKti vero vas protervum pecuniarum et corporum, aut aliud aliquid tale addentes, actum dicunt. Alii namque ea ambo componentes tertiam, et eam quae ex his substantiam : videtur enim quae quidem per differentias ratio speciei et actus esse, quae vero est inexistentibus materiae magis. Similiter autem, et quos Archytas approbavit terminos, simul enim utriusque sunt, ut quid est serenitas ? quies in aeris pluralitate ; aer quidem materia, actus et substantia quies, quid est tranquillitas ? maris aequitas. Subjectum quidem ut materia, mare : actus autem, et forma aequitas.

Ponit secundum corollarium, dicens propter quod supple quia ita est, quod in definitione unum se habet, ut actus, aliud ut materia:

ideo hi quidem definiendum dicentes quid est domus, quia, scilicet lateres lapides, et ligna potestate domum dicunt. Haec namque sunt ut materia, idest, quod definientes rem per solam materiam insufficienter definiunt, quia talis definitio non notificat rem, nisi quantum ad esse possibile, et non ut habet esse actu. Illi vero, id est, alii definientes domum quod est vas protectivum pecuniarum et corporum, aut aliquod aliud tale addentes, scilicet in definitione domus actum, id est, formam dicunt tantum, et ideo insufficienter definiunt. Alii vero complectentes ea ambo, scilicet materiam et formam. tertiam substantiam, et eam quae ex his, id est, substantiam compositam definiunt, et ideo perfecte definiunt. Et subdit, quod ratio, id est, definitio quae quidem est ex differentiis tantum, videtur esse speciei, id est, formae et actus, quia solum exprimit formam rei; quae vero est inexistenlibus, id est, ex partibus intrinsecis et materialibus rei, etiam magis materiae, ex eo, quia solum exprimit rei materiam. Licet autem tam materia, quam forma sint partes inexistentes, tamen appropriate dicitur materia inexistens, quatenus ipsa sic definitur, quod est ex qua res fit cum insit, ex 5. hujus cap. de Causa, text. com. 2. et 4. Subdit autem, quod similiter se habent termini, id est, definitiones quos Archytas recepit vel approbavit, utriusque etenim sunt, scilicet tam materiae quam formae, quia utrumque complectuntur, ut, quid est serenitas, quia est quies in aeris pluralitate, id est, in multo aere: quia si paucus aer, puta inclusus in ore quiescat, non propter hoc dicitur esse serenitas, et in hac definitione aer quidem est, ut materia; substantia autem, et actus, id est, forma, est ipsa quies. Similiter si definiatur tranquillitas, dicendo quod est maris aequitas, subjectum quidem ut materia est mare, actus autem, et forma ipsa aequitas. Ex his ergo patet quod praedicta definitio complectitur materiam et formam: propter hoc enim laudatur hic Archytas. Ultimo cum dicit:

Palam itaque ex dictis quae sit sensibilis substantia, et quomodo haec quidem ut materia ; illa vero ut forma, et actus: tertia autem quae ex his.

Concludit totum praecedens,dicens palam esse ex praedictis, quae sit sensibilis substantia, et quomodo est haec ut materia, illa vero ut forma quia actus Tertio vero quae ex his, id est, substantia composita ex utrisque.

SUMMAE UNICAE