Caput XXII.

Lancea emendabantur. Ut gladii poena honoratior, quam securis: ita lancea emendari videtur honoratius fuisse, quam fustibus castigari; arbitrorque et gladium et lanceam militiae suam originem debere. Non puto tamen apud Apul. lib. X hujus moris mentionem fieri, uti arbitratur vir doctus; et per disciplinam ibi intelligo disciplinam militarem, cujus ex praescripto exercitus ambulans ita sarcinas suas componere debebat. In passione sanctarum Perpetuae 0519A et Felicitatis scala mirae magnitudinis in visione conspicitur a Perpetua, cujus in lateribus omne ferramentorum genus erat infixum, gladii, lanceae, hami, machaerae: sed hae lanceae ideo memorantur hic, ut puto, quia iis martyres nonnunquam transfigebantur. Postquam autem haec vox ab Hispanis desumpta est, teste Gellio, XV, 30, frequens ejus usus esse coepit; militesque nonnulli, qui ita armati erant, Lancearii dicebantur, uti patet ex Notitia imperii, et inscript. 3, p. Ccccxcv, Gruteri, in qua praefectus Lanceariorum videtur memorari. Meminit et eorum libellus precum Faustini: Et primum quidem vexat per publicas potestates: ita ut aliquoties solum intempesta nocte raptum per lancearios de urbe sustulerit. Et ante tentorium praefecti castrorum lancea figebatur, teste Obsequente, lib. extremo de Prodigiis, forte, ut illud ab aliis internosci posset.

Bonam mortem. Occurrit et hujus mentio in P. Syro: sed in editione ejus ultima male scribitur

0519B Bona mora est homini, vitae quae extinguit mala.
Nam vel legi debet hora, vel mors; et in genere Syrus mortem bonam vocat, quae aliquem miserum et infelicem e vita tollit. Clarissimus Baluzius etiam inter bonas mortes recenset strangulationem, quia homines qui ita vitam finiunt absque cruciatibus et tormentis moriuntur. Lactantius, c. 30, appellat informe letum, exemplo Virgilii, et turpem atque ignominiosam mortem, respectu dedecoris quod ejusmodi exitum sequebatur; et aevi medii scriptor Witichindus malam mortem libro tertio: Tres duces gentis Ungariae capti, ducique Henrico praesentati, mala morte, ut digni erant, mulctati; suspendio namque crepuerunt; nam strangulationem, et talem suspensionem, uno eodemque loco habendas esse, unusquisque facile concedet. Et jam olim Homerus extrema Odyssea X: μὴ καθαρὸν θάνατον vocavit, quando quis suspensus strangulabatur; notatque Eustathius καθαρὸν θάνατον 0519C existimari τὸν διὰ ξίφους, μιαρὸν vero, vel detestabilem, τὸν ἀγχονιμαῖον; quam in rem idem omnino videri debet ad Od. Λ, pag. 1678. Ante Eustathium eamdem differentiam observavit Hesychius, eumdem Homeri locum explicans: Μὴ μὲν δὴ καθαρῷ θανάτῳ δι᾽ ἀγχόνης. θάνατος οὐκ ἔστι καθαρὸς, ἀλλ᾽ ὁ διὰ ξίφους. ὅθεν οὐδὲ ἐναγίζουσι τοῖς ἀπηγξαμένοις; isque nos insuper docet strangulatis ne quidem parentatum fuisse. Xenophon, lib. II de Exped. Cyri extremo, caedem Menonis Thessali narrans, clare testatur honestissimam mortem habitam fuisse, capita praecidere: Sed necatis jam ducibus caeteris, et ipse a rege mortis poena mulctatus est, non ille quidem ut Clearchus, et duces caeteri, quibus praecisa sunt capita, ὅσπερ κάλλιστος θανάτων ἐδόκει εἶναι, quae mors esse videbatur honestissima: sed ut homo sceleratus, anno toto excruciatus vivus, tandem expirasse dicitur. Et Seneca alicubi testatur nullo genere homines mollius mori, quam gladio secta cervice. At contra strangulationem mortem infamem et foemineam vocat Latinus Pacatus cap. 28: 0519D Quorum alter post amplissimos magistratus, et purpuras consulares, et contractum intra unam domum quemdam honorum senatum, vita sese abdicare compulsus est; alteri manibus satellitum Britannorum gula domi fracta, et inusta foemineae mortis infamia, ut scilicet maluisse vir ferri amantissimus videretur laqueo perire, quam gladio; atque ex Tacito et Suetonio observat clarissimus Schefferus, mulieres hoc genere supplicii affectas fuisse. Praeterea notandum obiter Tac., lib. XVI, Annal. extremo, ubi narrat lentitudinem exitus graves cruciatus attulisse ei qui venis incisis moriebatur, non de Petronio, ut arbitratur Baluzius, sed de Paeto Thrasaea loqui.

Bonam mortem. Id est, facilem, absque cruciatibus et tormentis; quo sensu venarum sectionem bonam mortem vocari cap. 26 observat Baluzius. Videtur etiam honestius habitum fuisse gladio quam securi percussum vitam finire. Extrema rep. nondum gladii 0520A poena in usu erat, uti recte ex Lucano notat Casaubonus, sed sub imperatoribus usurpari coepta; utque lictores securi utebantur, ita milites gladio cervicem damnatis demebant, adeo ut hic mos ab iis videatur originem suam duxisse. Miles decollandi artifex memoratur Suetonio in Calig., cap. 32, et Antoninus Caracalla interfectorem Papiniani increpavit, quod eum securi percussisset, non gladio, teste Dione, et Spartiano, cujus haec sunt verba: Papinianus securi percussus est, et a militibus occisus; quo facto percussori dixit: Gladio oportuit te exequi meum jussum: unde haud obscure patet militibus gladium fuisse ordinarie in usu, illiusque poenam honestiorem habitam, quam securis. Et licet decollationem bonam mortem vocet Lactantius, quia mollior, tamen et illa potest cruciatus suos et dolores habere nonnunquam; quando scilicet miles, vel sector collorum, ut Cicero in Orat. pro Roscio loquitur, plures ictus infert. Lat. Pacatus, cap. 41: Nisi vero vel levior manus aliena, quam propria, vel foedior mors privata, quam publica, 0520B vel longior poena ferro incumbere, et corpore vulnus onerare, et recipere interitum statim totum quam supplicium dividere, poplitem flectere, cervicem extendere ad plagam fortasse non unam. Hinc pecuniam dabant lictoribus damnatorum proximi, ut ictu uno, levandi cruciatus gratia, ipsis caput auferrent, quemadmodum ex Ciceronis Orat. 5 in Verrem constat. Atque ex eo loco, non secus ac ex Suetonio in Vita Calig., c. 30, dicimus populum tela non sumpsisse in carnificem, si plures ictus damnato infligeret, imo postea lege vel consuetudine sancitum fuit, ut carnifex post tertium ictum ferire amplius non auderet, si fides habenda est historiae passionis B. Caeciliae, Valeriani, Tiburtii et aliorum, quam Bosius edidit, cujusque pag. 26 haec verba leguntur: Quam cum spiculator tertio ictu percussisset, caput ejus amputare non potuit; sic autem seminecem eam cruentus carnifex dereliquit: nam apud veteres lex erat ei imposita, ut si in tribus percussionibus non decollaretur, amplius percutere non 0520C audebat.

Causidici sublati, jureconsulti aut relegati aut necati. Recte hos distinguit, quia illi causas in foro vel judiciis agebant; hi vero de jure respondebant, uti vel ex Cicerone patet, et Hotomanni libello, quem jurisconsultum inscripsit.

Litterae autem inter malas artes habitae. Per malas artes intelligo magicas, quae imperatorum edictis erant vetitae, quae vocantur artes malae, et artes Dardaniae, uti doceo ad Homeri Apotheosin, p. 271: Artes secretas vocat A. Marcell., XXIII, 6, artem Atraciam Statius, I Thebaidos. Putaveram olim a Proclo in laudatione B. Chrysostomi magiam vocari artem Midae: sed nunc amplector unice quod mihi inter confabulandum suggessit spectatae nobilitatis vir Joh. ab Haarsholten, tunc temporis Frisiorum nomine ad confessum praepotentium generalium ordinum delegatus; censeoque apud eum scribi debere Artemida nudavit, vel fugavit.

Judices militares, humanitatis litterarum rudes, sine 0520D assessoribus. Id est, praesides, proconsules, duces, comites, aliive qui in provinciis militiae praeerant, dicebant jus provincialibus, non adhibitis assessoribus, vel jureconsultis, uti ante fieri etiam ipsis ab imperatoribus solebat, docente Fornerio, lib. IV Rer. Quot., cap. 10. Hi erant quasi consiliarii judicum, unde in Ins. veteri C. Calpurnius Asclepiades dicitur assedisse magistratibus pop. Romani: qui Asclepiades cum dicatur fuisse medicus, videntur et alii, quam jureconsulti, esse adhibiti; nisi ponamus eum simul juri operam dedisse. Atque ex hoc tempore paulatim, ut opinor, consuetudo invaluit, ut judices ordinarii vel civiles negligerentur, et causae deferrentur ad judicium militare; quod legibus latis prohibuere Constantius, Arcadius, Honorius et Marcianus, imperatores, uti docet Gothofr. ad tom. I Cod. Theol., p. 86. Suidas in v Μαξιμῖνος tradit cum factum imperatorem, confestim amicos omnes, qui Alexandro familiares 0521A fuerant, quique σύνεδροι vel assessores a Senatu vocantur, removisse; dumque in Oriente regnaret, multa nefaria facinora perpetrasse, Christianos persecutum esse, et tandem in gravissimum morbum incidisse, carnem instar cerae liquefactam, corpus incendio quasi flagrasse, ita ut ipsa humana forma deleretur. Unde patet et illum assessores removisse: quod tamen ita accipiendum est, ut eos tantum removerit, qui Alexandri erant amici. Hausit priora hujus narrationis Suidas ex initio libri 7 Herodiani; atque ex eo primum legi debet ἐπιλεχθέντες, vel electi; deinde respiciunt illa Maximinum, qui Alexandrum Severum excepit: sed quae de morte illius sequuntur referenda sunt ad C. Valerium Maximinum Dazam, de quo similia plane narrat Eusebius, libro IX extremo, et Lactantius, cap. 49, vel ad Maximianum Galerium, de quo agitur cap. 33.