SUMMARIUM.

Quaeritur primo, an detur sapientia etiam de accidentibus ? affirmandum ex lib. 4 Quaeritur secundo, an haec scientia consideret omnia genera causarum ? sic ex 4. hujus. Tertio an hic tantum agatur de substantiis sensibilibus? Respondetur de omnibus sub stantiis.

Adhuc autem speculari demonstrativa principia unius, aut plurium, si quidem enim unius, quare magis hujus quam cujuscumque? Si autem plurium quales oportet eas ponere ?

Movet quaestionem de consideratione hujus scientiae circa principia demonstrationis, dicens quod adhuc supple dubitabit aliquis utrum speculari, id est, considerare principia demonstrativa sit unius scientiae, aut plurium. Per principia autem demonstrationis accipit hic prima principia, quae dicuntur dignitates, ut impossibile est idem simul esse, et non esse, et alia hujusmodi. Et primo innuit rationem quod non sit unius scientiae talia principia speculari, dicens : si quidem unius, quare magis hujus, quam cujuscumque? quasi diceret, quod cum omnes scientiae utantur talibus principiis, non videtur ratio quare magis hujus scientiae sit ista principia specula ri, quam cujuscumque alterius. Secundo tangit rationem ad oppositum, dicens si plurium, supple scientiarum est dicta principia speculari, quales oportet has ponere? quasi diceret, non contingit assignare.

Veritas hujus quaestionis est, ut patet 4. hujus, t. c. 7. et inde, et dicetur inferius, quod ejusdem scientiae, scilicet Metaphysicae est considerare hujusmodi dignitates ; nam cum subjectum hujus scientiae sit ens inquantum ens, ideo ejus est considerare talia principia communia quae in ente, vel in partibus entis fundantur, ut patet de primo principio simpliciter, quod est impossibile idem simul esse, et non esse. Nec ratio in contrarium concludit, nam licet omnes scientiae utantur dictis principiis, non tamen sequitur quod omnes considerent aeque primo ipsa, sed accipiunt ea ab una aliqua communi cujus est illa communia speculari, haec est Metaphysica. Deinde cum dicit:

Adhuc utrum omnium substantiarum aut non? Si quidem enim, non omnium qualium difficile est assignare, si autem omnium una non manifestum quomodo contingit plurium eamdem scientiam esse.

Movet dubitationes de consideratione hujus scientiae circa substantias, et sunt duae, quarum secunda ponitur ibi : Adhuc utrum circa substantias. Dicit ergo, quod adhuc supple dubitabit aliquis, utrum scilicet ista scientia sit omnium substantiarum, aut non? Et primo innuit rationem, quod considerat omnes substantias, dicens quod si quidem enim non est omnium, difficile est assignare qualium, scilicet substantiarum sit, et qualium non. Secundo innuit rationem ad oppositum, dicens si autem una scientia sit omnium, scilicet substantiarum, non est manifestum quomodo eamdem scientiam contingit esse plurium, cum supple una scientia sit unius subjecti generis.

Veritas autem hujus quaestionis patet, ut patet ex quarto hujus, t. c. 1. et 2. quod unius scientiae est considerare de omnibus substantiis, non secundum quod substantiae, sed secundum rationem communem, quae est ratio entis. Haec est scientia Metaphysica, cujus est considerare de ente, inquantum ens, et omnes partes entis, principaliter autem de substantia, ut de nobiliori parte sui subjecti primi: nec ratio ad oppositum concludit, quia et Metaphysica, etsi considerat plures substantias, non tamen secundum plures rationes, sed secundum unam, quae est ratio entis, ut dictum est. Deinde cum dicit:

Adhuc utrum circa substantias solum, aut et circa accidentia demonstratio est, si enim circa accidentia demonstratio est, circa substantias non est; si autem altera, quae utraque et utra sapientia? demonstrativa quidem sapientia, quae circa accidentia, haec autem circa prima quae substantiarum.

Movet secundam quaestionem, dicens quod adhuc supple dubitabit aliquis utrum demonstratio, id est, sapientia demonstrativa sit circa substantias solum, aut etiam circa accidentia. Et primo innuit rationem, quod non est circa accidentia, dicens si enim demonstratio est circa accidentia, sequitur quod non est circa substantias, quod supple videtur falsum, cum demonstratio concludat accidentia de subjectis. Secundo innuit rationem ad oppositum, dicens si autem altera supple sit scientia demonstrativa circa substantias, et altera circa accidentia ; dubium est quae sit utraque, et utrum sapientia, id est, quae earum debeat nominari sapientia, et dicit quod demonstrativa quidem sapientia est quae circa accidentia. Et ideo videtur, quod scientia, quae est de accidentibus, esset sapientia, cum scientia demonstrativa necessario consideret accidentia, quae demonstrat: sed ex alia parte videtur, quod cum substantia sit primum entium, scientia, quae esset. circa substantias, esset prima, et per consequens sapientia, et ideo subdit : quod haec autem, scilicet sapientia, quae est substantiarum est circa prima principia, cum substantia sit primum ens. Patet ergo quod remanet dubium, quae illarum scientiarum esset sapientia.

Veritas hujus quaestionis est, ut patet ex quarto hujus, t. c. 1. et 2. et inde, quod sapientia demonstrativa est de ente inquantum ens, et de substantia, et de accidentibus inquantum sunt entia: nec ratio ad oppositum concludit, quia scientia demonstrativa sic est de accidentibus, quod etiam est de substantiis, licet differenter: nam de accidentibus est, ut quae demonstrantur, et de substantiis, ut de quo demonstrantur. Tunc sequitur illa pars :

Sed. non circa dictas in Physicis causas quaesitam scientiam ponendam, neque enim circa quod cujus gratia ; tale enim bonum, hoc autem in operabilibus existit, et existentibus in motu, et hoc primum movet, tale enim finis, primum autem movens non est in mobilibus.

Ubi movet quaestiones magis speciales de consideratione hujus scientiae, scilicet circa quales substantias, et circa qualia principia speculatur. Circa quod duo facit. Primo inquirit circa quas substantias. Secundo circa quae principia ibi : Dubitabit autem. Prima in quatuor, secundum quatuor quaestiones. Secunda ibi : Totaliter autem dubitationem. Tertia ibi : Attamen dubitationem. Quarta ibi : Totaliter mitem dubitabit. Trima ergo quaestio spectat ad causas substantiarum sensibilium, quam ponit, dicens sed neque supple videtur ponendam quaesitam scientiam, id est istam scientiam, quam quaerimus circa dietas causas in Physicis, id est, circa quatuor genera causarum, de quibus habetur secundo Physicorum, t. c. 28. et inde. Cujus causam subdit, nec enim circa quod cujus gratia, id est, quae maxime videtur esse circa causam finalem quae est potissima, et tamen non est circa illud, quod est cujus gratia, id est circa causam finalem: quapropter tale enim, id est, causa finalis, quae est cujus gratia est quoddam bonum. Hoc scilicet bonum existit in operabilibus, et existentibus in motu, et hoc scilicet bonum, et finis movet primum hoc scilicet efficiens, tale enim est finis, quod scilicet movet ipsum agens, primum autem movens non est in mobilibus, et tamen de immobilibus considerat ista scientia.

Veritas hujus quaestionis est, quod ista scientia considerat omnia genera causarum, ut dictum est quarto hujus: nec ratio ad oppositum cogit, quia Metaphysica considerat causas, ut quaelibet in suo genere dat esse circumscribendo motum. Licet enim causa agens non agat quandoque nisi movendo, tamen ratio dantis esse prior est ex natura rei, ut dictum est primo hujus. Qualiter autem ratio finis et boni sit in rebus immobilibus, declaratum est tertio hujus in quadam quaestione. Deinde cum dicit :

Totaliter autem dubitationem habet, utrum quidem circa sensibiles substantias est quaesita nunc scientia, aut non?

et circa quas, aut alias? si enim circa alias, aut circa species, aut circa Mathematica, species quidem enim quod nod sunt, palam.

Movet secundam quaestionem de consideratione substantiarum sensibilium, dicens quod totaliter autem vel adhuc autem habet dubitationem, utrum quaesita nunc scientia, id est ista scientia, quam quaerimus, id est, Metaphysica quidem est circa substantias sensibiles, aut non, sed supple circa alteras substantias. Et tangit rationem quod non circa alteras, quia si est circa alteras, est supple dubium circa quas alteras; aut enim erit circa species, id est ideas, aut sicut Mathematica, quae scilicet aliqui posuerunt intermedia, et subdit quod species quidem, id est, ideae non sunt palam est, scilicet ex libris praecedentibus; de Mathematicis autem statim dicetur.

Veritas hujus quaestionis est, quod Metaphysica considerat substantias sensibiles, non ut sunt sensibiles vel mobiles, quia hoc modo earum speculatio pertinet ad Philosophum Naturalem, sed considerat de eis, ut sunt substantiae et habent rationem entis, licet principalius considerat de substantiis separatis, non quae sunt ideae, vel Mathematica media, sed quae sunt motrices orbium caelestium, et ideo ratio ad oppositum nihil cogit.