Pauli Baudri Notae

0593A Lucii Caecilii. Paulo aliter ms. codex Colbertinus. Neque enim ille Caecilii per ae, quod Columbus perperam ponebat, sed Cecilii cum e simplici, ut monuit disertis verbis clarissimus Baluzius, oculatus testis. Atque ita nos in prima hujus editionis pagina, et ab 0593B hac deinceps in istis notis, partim curiosae cujusdam simplicitatis gratia, partim quo melius possint, qui volent, hoc opus Lactantio abjudicare; partim denique, quod Cecilii scriptura per e simplex, quam vetus membrana suggerit, haud ea sit forsan, ex qua Caecilii per diphtongum debeat cudi.

Longino certe rhetor ille, qui primus περὶ ὕψους scripsit, vocatur perpetuo Κεκίλιος, non Καικίλιος; et singulis locis, quae plurima sunt, latinus illorum interpres, quem clarissimus Tanaquillus Faber, vir olim, si quisquam alius, emunctae naris, caeteris tralatoribus praeferebat, diligenter Cecilium sine diphthongo reddidit, non Caecilium per primam diphthongum. Et, quo magis urgeam, apud Dionem Cassium, lib. XLII, Κεκίλιος ὁ Μάρκος illi quoque praetori Romano nomen est, qui primus omnium τοῖς τοῦ Καίσαρος, ut loquitur, resistere ausus, non autem, Καικίλιος; quamquam ibi loci, semperque alibi, Καίσαρος scripserit a Romanorum Caesare, non Κέσαρος; itemque haud semel Αἰμίλιος, ab eorumdem Aemilio, non Ἐμίλιος, 0593C et Αἴλιος, ab eorumdem Aelio, non Ἔλιος. Imo, quod praecipuum, Ceciliam Prognen, Cecilium Dexterum, Cecilium Saturum, Cecilium Felicem, Quintum Cecilium, in ipsis Romanorum lapidibus sine diphthongo reperies apud Gruterum in inscriptionibus. Utcumque sit, neutrum scribendi modum anonymus editor Cantabrigiensis secutus est: sed utrumque in Caelii, aliquanto, opinor, confidentius mutavit: quod ideo dico, quia e duobus mss. codicibus, iisque non vulgaribus, qui Baluzio pridem laudati fuerant, patet haud insolens esse, ut Lactantius Caecilius vocetur, non Coelius.

Firmiani Lactantii. Ita editio Latina Paris., Oxon. et Aboensis, cum una atque altera tralatione. Sed omnes tandem, ni paulo liberius et incautius, saltem ex meris conjecturis. In veteri enim codice, inquit Baluzius, ita simpliciter conceptus est titulus istius operis: Lucii Cecilii incipit liber ad Donatum confessorem de Mortibus Persecutorum. Quam Lectionem si in fronte hujus quoque paginae non vides, scito nos jam primogenitam, 0593D ut sic loquar, Baluzii editionem summa fide repraesentare, aut quam utique in iis tantum quae ipse mutasset, cupiebat a nobis interpolari. At nulla nobis, quod ad titulum, mutatio a viro docto missa. Et veterem illum Colbertinae schedae quod spectat, habuisti superius a nobis, ubi licuit, ne in malas oras prorsus ablegaretur. Vide nunc Columbum, col. 389, sed multo magis Baluzium, col. 300, qui varia doctissime de Lactantio ipso, de ejus patria et similibus tradit.

Ad Donatum confessorem. De quo plura cap. hujus libri XVI, ed. Oxon et Cant. Recte. Sed plura adhuc cap. 35 et 52. Vide quoque supra Baluzium, col. 301, et Columb., col. 389. Imo faciunt hujus 0594A Donati ante et post redditam Ecclesiae pacem pietas, simulque Columbi ad istam tituli particulam observatio, ne hinc etiamnum discedamus. Nam, Hodie sane, quod Columbus monebat, Pontifici romano addicti, confessores vocant nullis quidem persecutionum 0594B turbinibus agitatos, prae reliquis tamen mortalibus, ut isti autumant, vitae sanctitate conspicuos. Sed, quod tacuit vir doctus, vexatos illos veteris aevi confessores ejusdem aetatis Ecclesia non minore sanctitate cum in acie, tum in pace, volebat esse praeditos; ipsisque ea de causa coronas, vel ex opere candidas, vel ex passione virtutisque consummatione purpureas obtinendas proponebat. Sciunt qui Cyprianum legerunt, quo respiciam; et verba ipsa beati martyris suo deinceps commodiore loco describentur. Interim, fuisse Donatum nostrum, dum in fide Christi viveret, unum e sanctioribus Ecclesiae confessoribus, clamant ipsummet Opusculi initium et finis. Principium enim est: Audivit Dominus orationes tuas, Donate charissime, quas in conspectu ejus per omnes horas tota die fundis: clausula vero ferme extrema, Tu praecipue, Donate charissime, qui a Deo mereris audiri, Dominum deprecare.

De caetero, confessores, si Beckius ad Ecclesiae Germanicae martyrologium esset audiendus, fuere 0594C proprie per ea tempora Christiani, qui interrogati a judice, Christum confessi erant; neque tamen vel carceres, vel tormenta, nedum ipsum supplicium mortis senserant, a sola sua igitur Jesu Christi confessione confessores vocati. Sed haec nimis καθόλου dicta; adeoque falli primo de carceribus virum doctum, manifeste ostendit caput 35 istius operis, ubi noster: Tunc apertis carceribus, Donate charissime, cum caeteris confessoribus e custodia liberatus es, cum tibi carcer sex annis pro domicilio fuerit. En enim palam, si nullae aliunde suppeterent auctoritates, confessores nonnunquam in custodiam conjectos. Deinde vero de tormentis quoque errasse pari de causa Beckium, apparet rursus ex istis hujus auctoris verbis: Verum quid opus est illa narrare? praecipue tibi, Donate charissime, qui praeter caeteros tempestatem turbidae persecutionis expertus es . . . Novies enim tormentis cruciatibusque variis subjectus, novies adversarium gloriosa confessione vicisti . . . Nihil adversus te verbera, nihil ungulae, nihil 0594D ignis, nihil ferrum, nihil varia tormentorum genera valuerunt. Cave igitur confessorem vel confessores, quando in veterum libris nominantur, aliter accipias, quam variae rerum, temporum et personarum περιστάσεις requirunt. Maxime cum praeter tria priscorum confessorum genera, quae ex antedictis colligere facile est, primum nempe simpliciter interrogatorum, secundum conjectorum in carceres, tertium tormentis vexatorum, duos insuper eorumdem ordines Cyprianicae epistolae nobis commodum in memoriam revocent. Unum illorum quibus, quod in Christi confessione perstarent, exilii poena solemniter indicta et inflicta fuerit a judicibus; uti nuperrime in nostra patria tot fortissimis fratribus nostris, seu Verbi divini praeconibus , sive aliis. Exulto laetus et gratulor, fortissimi ac beatissimi fratres, cognita fide ac virtute vestra, in quibus mater Ecclesia gloriatur, gloriata et nuper quidem, cum confessione perstante suscepta poena 0595A est, quae confessores Christi fecit extorres, Cypr., ep. 9. Alterum vero eorum, qui non a judicibus quidem, sed a Deo tentati et probati, hoc est, ad id per divinam providentiam adducti, ut privatim et coram Deo deliberandum haberent, suane desererent, an Dominum, Dominum sequi et sua relinquere malebant. Saeculo renuntiaveramus, cum baptizati sumus: sed nunc vere renuntiavimus saeculo, quando tentati et probati a Deo, nostra omnia relinquentes, Dominum secuti sumus, et fide ac timore ejus stamus et vivimus, Cypr., ep. 7, e secessu data, quem ipse sibi, quo se simili pacto persecutioni subduceret, elegerat.

De mortibus persecutorum. En summo cunctarum editionum cum ms. codice consensu quale sit hujus libri argumentum. Nisi quod in Aboensi, p. 78, Columbus ita ad suas notas descendat: Incipiunt notae in L. Coel. Lact. Firm. librum de Persecutione, seu de Mortibus Persecutorum, respiciens nempe ad illa Hieronymi, Freculphi et aliorum loca, ubi scriptum esse a Lactantio, De Persecutione librum unum legimus; 0595B unde statim Columbus caeteraque doctorum turba colligere non dubitavit, hujus titulum etiam pridem fuisse simpliciter De Persecutione, nec posse igitur hoc quoque argumento opus ipsum alii cuiquam legitime tribui, quam Lactantio; sed infirmum satis praesidium. Non omnis liber De Persecutione continuo liber est De Mortibus Persecutorum. Ille, v. gr. Tertuliani, quem idem et in eodem opere Hieronymus tanquam De Persecutione inscriptum laudabat ne γρὺ quidem de Persecutorum Mortibus disserit, sed ex professo De Fuga in persecutione, qui et hodiernus libri titulus, et unicus. Quare, stricte loquendo, nil prohibeat, quominus Lactantii liber de Persecutione paulo post ab eodem Hieronymo commemoratus, vel De Fuga quoque in persecutione cum Tertulliano tractaverit; vel De Causis persecutionum, aut si quae alia hujus generis in mentem venire possunt: minime autem de illorum obitu, qui Ecclesiam christianam ad Constantinum usque fuerint persecuti. Absit nihilominus, 0595C ut ex istis conjecturis ullam velim egregie asserendam suscipere, nedum ut de singulis cogitem. Disputo tantum, non esse in Hieronymi et aliorum verbis, Habemus (Lactantii) De Persecutione librum unum, unde liquido eruditi ostendant quod volunt de genuino hujus libri auctore. Alias enim, sicut eum fuisse Lactantium haud inviti concedimus: ita pariter duplicem fuisse apud Veteres libelli titulum, non ausimus negare. Unum scilicet, De Mortibus Persecutorum, quoniam qua ratione plerique ex primaevae Ecclesiae persecutoribus vitam finierint, tetigit. Alterum vero, De Persecutione, ob persecutionem illam, ut ita dicam κατ᾽ ἐξοχὴν, seu decennalem, de qua prae caeteris omnibus disserere studuit, quamque adeo a capite 20 usque ad 52, seu ultimum, narratam videre est; quin et postremo illo capite perstrictam his verbis: Victoriam Domini cum laudibus frequentemus, diurnis nocturnisque precibus celebremus, ut pacem post annos decem plebi suae datam confirmet in saeculum. Vel potius, De Persecutione, id est, de 0595D variis persecutionibus in priores Christianos usque ad auctoris tempora exortis: eo modo, quo de Consolatione apud Senecam plus semel, simili loco, pariterque de Consolatione philosophiae apud Severinum Boetium, et de Fuga in persecutione apud Tertullianum, aptissime De consolationibus, et De fuga in persecutionibus, exponi queunt.

Quidquid sit, docent plurimis exemplis Baluzius, col. 301, Cuperus, col. 471, et Columbus, col. 390 quam eleganter, et meliorum auctorum imitatione, noster in priore titulo posuerit De mortibus, numero multitudinis. Sed quod viri doctissimi observare, ni fallor, obliti sunt, dixere simili pacto Graeci εἴκοσι θανάτους, viginti mortes; θανάτους ἀλλοκότους, mortes absurdas; ἐν θανάτοις πολλάκις, in mortibus saepius: Hebraei autem ad verbum mortes aegrotationum, id est, aegerrimas. Plane ut alibi Graecos 0596A in contrariae significationis vocabulo βίους, Latinos vero vitas usurpasse certum est