Caput XXVI.

Compositae ei res. Recte. Nam ex capite 26: Turbatae prius rationes Galerii Maximiani fuerant; et inter alia, latinis componi res dicuntur, quando, postquam uti hic turbatae sunt, cavetur ne in perturbationem incidant. Turbari enim et perturbari non minus a se invicem, quam purgare, et perpurgare, quaeque reliqua id genus, differunt. Cicero l. I, Offic.: «Cavere debemus, 0751A ne in perturbationem prius incidamus, quam animos nostros ratio componat;» et noster infra, c. 29, cum in antecedente mentionem fecisset calamitatum, quas turbata res publica sustineret, «profectus (inquit) Herculius, ad hostem filii sui Maximianum, quasi ut de componendo reipublicae statu cum eo disputaret. Quibus locutionibus nec illae veterum absimiles, ubi, sive de rebus suo loco motis et in pristinum restituendis agatur, sive de aliis, quae ad hoc aut illud minus ordinatae, melius olim disponendae essent, componendi verbum usurpatum videas. De priori rerum genere Virgilius, Aen. I:

Quos ego . . . sed motos praestat Componere fluctus.
De posteriori autem, noster capite 46: Pridie mane aciem Composuit. Et Livius: «Acrior impetu atque animis, quam Compositior ullo ordine pugna fuit.» Nisi quod ibi quidem, non simpliciter compositior, sed compositior ullo ordine habemus; nec sine magna forsitan indicio ablativum ordine subaudiri ubique proprio, 0751B vel metaphorico sensu in praecedentibus locis.

Illi alius terror allatus. Hoc est, alius nuntius qui illum terreret. Vix siquidem noster proxime, ἐπεξηγήσεως causa, subjecerit, Maxentium Galerii generum Romae factum fuisse Imperatorem; rursumque inferius, aliis quidem verbis, sed illius utique motus rationem reddendo, Maxentium fuisse purpura indutum, cum statim sequetur: Quo nuntio allato. Terror itaque manifeste hoc loco, pro nuntio terribili positus. Isque terror Galerio alius, id est, alter novusque supervenit, quoniam, ut jam vidimus, prior iste ad malam bestiam cum laureata Constantini imagine apportatus fuerat, «Constantium filio suo imperium per manus tradidisse.» Merito igitur Maucroixius: On apporta à Galérius d'autres nouvelles qui le remplirent de terreur; et breviter versio anglica: He received a new alarm.

Maxentium Romae factum Imperatorem. Cave, inquit ad ista verba clarissimus Toinardus, intelligas 0751C hoc Imperatoris significatu Augustum, uti deinde, cap. 32, in fine, ipse Maxentius factus est, statim addens: Nam hic ( Imperator) nihil aliud est praeter Caesarem; infra enim (computato Maxentio) legitur: Et oderat (Maximianus) hominem, et tres Caesares facere non poterat. Ego vero cautione, quam vir doctissimus praescribit, opus esse fateor me non videre. Et e contrario, pauci illi milites, qui mox dicentur Maxentium Romae, non repugnante populo, purpura induisse, mihi multo magis videntur Augustum e Maxentio, dum ita induerent, fecisse, quam Caesarem. Primo, quia cum imperium, quod sic Maxentio tradebant, eriperent Severo, qui Augustus erat, non Caesar, consequitur inde naturaliter, Augusteam dignitatem collatam potius fuisse per eos milites in Maxentium, quam simpliciter Caesaream. Illos enim ereptam revera voluisse Severo, non portionem tantum imperatoriae potestatis, quae exinde a Maxentio cum mero Caesaris nomine administraretur, sed postestatem integram, haec verba, quae paulo post sequuntur, indicant: «Severum 0751D (Galerius) arcessit, hortatur ad recipiendum imperium,» quod totum igitur Severo in Maxentii gratiam fuerat ablatum. Secundo autem, si laudati milites Maxentium solo Caesaris imperio donassent, nullo jure potuisset Maxentius patrem suum Herculium bis Augustum nominare, cum ejusmodi nuncupationes ad Augustos proprie, non ad Caesares pertinerent. Atqui, sicut iterum sequentia testantur, «Maxentius Herculio patri purpuram misit, et bis Augustum nominavit.» Postremo, ut ex capitibus 28 et 32 inter se collatis discimus, necdum Galerius Maxentium, eademque opera tres alios, vocitari omnes Imperatoris nomine jusserat, cum jam Maxentii potestas, ut ut novissime Augusteam Herculio patri reddidisset, Augusteam illam sui patris excedebat; qui non proinde merus erat Caesar, quando eam Herculio restitueret, sed Augustus, ac quodammodo etiam plusquam Augustus.

0752A Totam itaque historiae nostrae seriem evidenter turbat Toinardus, liceat dicere, dum ex eo quod infra legimus, et oderat (Galerius Maximianus) hominem, et tres Caesares, computato Maxentio, facere non poterat, colligit, Maxentium nil aliud factum fuisse a memoratis militibus, quam Caesarem. Neque enim attingit noster vel tantillulum iis verbis, quo potestatis genere donatus fuerit Romae Maxentius in illa Praetorianorum seditione: sed quid Galerio ad primum de illorum facto nuntium in mente venerit, et nequiverit tamen duabus de causis a seipso impetrare, ut aggrederetur vel faceret.

Ante omnia ergo, quoniam rem integram ordine recitare operae pretium est, pauci illi milites, qui Romae in castris relicti, et opportunitatem nacti, Maxentium purpura induerunt, non Caesarem, sed Augustum, cum ita induerent, fecerunt; disertusque est in eam rem Eutropius, libro X, his verbis: «Romae interea, Praetoriani, excitato tumultu, Maxentium Herculii filium, qui haud procul ab Urbe in via publica morabatur, 0752B Augustum nuncupaverunt.» Neque pariter iidem Severo solam imperii sedem, sed imperium integrum pro virili abstulerunt. Paulo post vero, allato semel hujus rei nuntio ad Galerium, cogitavit Galerius, utrum qua jam ratione de Constantino, quem Constantius Augustum moriendo creaverat, fecerat ipse pro senioris Augusti jure merum Caesarem, facturus esset similiter merum Caesarem de Maxentio, quem memorati milites Augustum constituerant. Sed istud tandem consilii post quam plus minus animo agitasset, duplici de causa repudiavit. Una, quoniam Maxentium valde oderat, nec, prae eo odio, impetrare a se poterat, ut vel illum Caesarem nuncuparet. Altera autem, quoniam praeterea per venerandam Diocletiani dispositionem capite 18, laudatam, tres simul Caesares nequibant esse in republica. Quapropter sese alio convertens, Severum arcessivit, et hortatus ad recipiendum imperium, misit eum cum Maximiani Herculii exercitu ad expugnandum Maxentium, ut ab omni 0752C scilicet imperio Maxentius excluderetur. Ac denique cum post illam Severi adversus Maxentium expeditionem, non modo non expugnatus fuisset Maxentius, sed e contra plusquam duplicatae fuissent Maxentii copiae, periissetque Severus, et Maxentii etiam potestas ipsam Herculii Augusti potestatem recenter in pristinum locum restituti superaret, tunc temporis, inquam Galerius, qui simplicem Caesaris appellationem tantae potentiae homini tribuere velle, nec satis Maxentio, nec sibi ipsi sat tutum fore judicabat, et qui insuper omnem summi imperii spem Maximino Daiae volebat adimere, se Liciniumque Augustos, Maxentium vero et Constantinum filios Augustorum, Caesarum nomen de medio tollendo, nuncupavit; concesso tamen iisdem non multo post ipso quoque Imperatoris titulo, ea occasione, quae in fine hujus capitis memoratur.

Maxentium Romae factum imperatorem. Maxentius, ut ex Lactantio, capite 46 (imo 44) , liquet, 6 kalendas Novembris, id est, 27 Octobris, imperator 0752D Romae appellatus est; et teste eodem Lactantio, capite 46 (potius, 26 et 25) , Galerius Maxentium imperatorem dictum non accepit, nisi postquam Severum Augustum et Constantinum Caesarem appellavit. Pagius , ad an. Ch. 306, num. 11.

Cum statuisset. Galerius nempe Maximianus. Quorum nominum prius a Gallica Parisiensi versione, posterius vero ab Anglica suppletum.

Orbem terrae devorare. Figuratarum locutionum συμπλοκὴ, quam feliciter tralatio novissime laudata explicuit in hunc modum: totius imperii opes exhaurire; to exhaust the wealth of the whole Empire. Possit et hic Ciceronis locus pro Domo sua vice commentarii esse: «Non enim arbitror, cum post meum discessum omnium locupletum fortunas, omnium provinciarum fructus, et tetrarcharum ac Regum bona spe et avaritia devorasses,» etc.

Prosilivit. Ms. liber, prosiluit; ut quidem ex prima 0753A Baluzii editione, quam reliqui postea editores secuti sunt, colligere est. Vellemque sane id praeteritum secundae viri clarissimi curae non mutassent. Quorsum enim, cum τὸ prosiluit haud minus in usu fuerit apud Latinos, quam prosilivit? Livius, libro VIII Belli Punici: «Asdrubal clamore equitum excitatus . . . ex tabernaculo prosiluit.» Idem alibi: «Prope attonitus miraculo Rex cum a sede prosiluisset.» Atque ante illum Virgilius, libro V Aeneidos:

. . . . . . finibus omnes,
Haud mora, Prosiluere suis.
Quid? quod si prosiluit nequivisset servari, mutandum credo, potius fuisset in prosiliit, quod infra tibi capite 30, occurret, quam in prosilivit. Sed, uti jam dixi, veteris membranae lectio proba est; habuitque verbum prosilio tria simul praeterita, prosilui, prosilivi, et prosilii. Confer dicenda capitibus 30 et 49.

Ab hac captivitate. Id est, ab hoc tributo, si Maucroixii versionem , vel ab hac indictione, si anglicam 0753B sequi voluerimus. Neque certe negandum, quin apud undecimi et duodecimi saeculi scriptores, captiones et capturae talia indigitent. Sed praeter quam quod hae voces aetatis infimae sunt, differunt etiam plurimum a vocabulo captivitatis. Quare nunc quidem longe praestiterit, meo judicio, per captivitatem, captivitatis signum vel notam intelligere. Non quod revera captivus esset populus Romanus, sed quod ut captivus tractaretur a Galerio, noster supra, capite 23, de iisdem censibus, atque aperte quae nunc de hujus loci sententia dicimus, in antecessum firmans: «Census, ait, in provincias et civitates semel missus, censitoribus ubique diffusis et omnia exagitantibus, hostilis tumultus et captivitatis horrendae species erant.» Possit autem, si in istis, «ad hanc usque prosilivit insaniam, ut ab hac captivitate ne populum quidem Romanum fieri vellet immunem,» captivitatem recte de captivitatis nota vel signo accipimus, aliquid inde lucis loco Pauli ad Corinthios accedere, ubi vulgo 0753C interpretes ἐξουσίαν pro potestatis indicio sumunt. Comma est, Ὀφείλει ἡ γυνὴ ἐξουσίαν ἔχειν ἐπὶ τῆς κεφαλῆς (I Cor., XI, 10.)

Eodem fere tempore castra quoque sustulerat. Locus varie acceptus a doctis.

Id est, numerum militum praetorianorum valde imminuerat. Maucroixii versio, cujus verba sunt: En même temps il avait extrêmement affaibli le nombre des soldats prétoriens.

Hoc est, aliquot privilegia praetorianis cohortibus ademerat. Tralatio anglica, ut ex his patet: «He had also at the same time made an attempt upon some of the priviledges of the pretorian bands.»

Sustulerat. Malim, transtulerat. Gal .— Castra . . . praetoria sustulerat. Id est, ex parte. Neque enim eos penitus dicendus sustulisse a quibus factus est imperator. Siquidem secundum Zozimum, προσλαβὼν ὑπηρέτας τῆς ἐγχειρήσεως οὓς Πραιτωριανοὺς καλοῦσιν, εἰς τὸν βασίλειον θρόνον παρὰ τούτων ἀνεβιβάσθη, μεγάλαις ἀμειβεσθαι δωρεαῖς τοὺς τοῦτο δόντας αὐτῷ κατεπεγγειλάμενος. 0753D Edit Oxon. et Cant. Quibuscum faciunt Baluzius et Cuperus.

Mea symbola est, omnia planissima fore, si pro Eodem fere tempore, etc. alio tantum ordine legerimus, Eodem tempore castra quoque praetoria fere sustulerat. Ita autem faciendum esse suadent primo quae proxime sequuntur: Milites pauci qui Romae in castris relicti erant. Nam si revera pauci milites relicti Romae fuerant in castris, fere ergo castra praetoria sustulerat Galerius, quae nostra lectio est: non vero prorsus sustulerat, quod recepta vocum dispositio innuit. Et deinde, cum constet, nequaquam nostrum 0754A numero multitudinis scripsisse in antecedentibus, Cujus motus hae fuerunt causa, sed singulari numero, Cujus motus haec fuit causae, praestat certe duas res, e quibus seditio, qua de agitur, nata est, eodem praecise tempore accidisse, quia ita melius quasi unica fuerit causa illius motus, quam si diversis temporibus evenerint. Quare ob id quoque legendum potius censeam, Eodem tempore, etc., quam Eodem fere tempore.

Nancti. Ita quoque prima Baluzii editio. Caeterae, nacti. Vide omnino quae de ea re observantur supra Columbo.

Occisis quibusdam judicibus. Inter quos Abellium interfecit τὸν τῆς πόλεως ὕπαρχον. Edit. Oxon et Cant. Idque quod addunt, ex Zozimo.

Quibusdam judicibus. Judices hi non erant ordinarii et civiles, sed domestici principum et militares, de quibus supra capite 22. «Judices militares, humanitatis litterarum rudes, sine assessoribus, in provincias missi.» Fit et eorumdem mentio, cap. XVII, ubi 0754B de morbo agitur Diocletiani. Tollius .

Qui erat concitatus. Id est, interpretante Maucroixio, qui jam contra Galerium male animatus erat; et secundum versionem anglicam, qui erat valde irritatus. Ego vero explicare malim, quem eo ipso tempore videre erat concitatum turbasque facientem; ob illos nempe Censitores, quos audiverat ordinari, ut Romam missi describerent plebem. Gallice, loquendique modo non minus proprio quam brevi, soulevé.

Maxentium purpuram induerant. Emendasse videtur, Maxentium purpura induerant. Galeus .

Turbatus est, etc. Galerius nempe, secundum Maucroixium. Maximianus scilicet, secundum tralationem anglicam. Utrumque conjungit merito Baluzius.

Nec tamen nimium territus. Locutio sic satis notanda, sed cujus vim forsan nulli melius hodie senserint, quam Galli, quibus (etsi, quod miror, aliter verterit Maucroixius), familiarissimum est totidem verbis dicere, et toutefois pas trop épouvanté. Usurpamus 0754C autem proprie, quando quis, uti hic, mediocriter turbatur, nec ineptus redditur animus ad dispiciendum quid opus sit facto. Similique dicendi genere noster infra, capite 40, non nimis Augustae proxima: ubi vide notas.

Hominem. Pro quo Maxentium in sua versione posuit commentarii vice Maucroixius.

Et tres Caesares facere non poterat. Id est, et praeterea Constantino Maximinoque Daiae, quos jam ambos, licet diversissima mente, Caesares fecerat, tertium; evehendo extra ordinem Maxentium ad ejusdem Caesareae dignitatis apicem, addere non sinebat dispositio, de qua loquuntur supra Baluzius et Cuperus.

Semel fecisse quod voluit. Quando scilicet Constantinum Caesarem fecit invitus: quae Maucroixii interpretatio.

Hortatur ad recipiendum imperium. Suum scilicet. Est enim hic recipere, non rem, quae tibi demum detur, accipere, quod anglica versio suggerit, sed rem, 0754D quam jam ante habueris, recuperare, sicut optime transtulit Maucroixius, et docte tibi explicabit amplissimus Cuperus. Vellem tamen, ne quid dissimulem, Maucroixii tralatio, quae simpliciter est: il l'exhorte à recouvrer l'empire (hortatur ad recuperandum imperium), possessivo nomine auctor esset; il l'exhorte à recouvrer son empire hortatur ad recuperandum suum imperium), ne videatur nempe innuere Severum fuisse seniorem Augustum; quod certe non erat.

Mittit eum cum exercitu Maximiani. Herculii nimirum, seu senioris, quod postremum lucis causa supplevit Maucroixius in sua versione; neque id quidem, ut mox patebit, incassum, monente pariter ad sequentium intelligentiam anglica, eumdem Maximianum fuisse Maxentii patrem. Sed is porro Maxentius, ut proxima ostendent, nesciebat quid contra se Galerius Maximianus moliretur, quanto ita Severus ab 0755A illo ad sese expugnandum cum patris sui Maximiani Herculii exercitu missus est.

Maxentius tanti facinoris sibi conscius. Hoc est, sumptae sine senioris Augusti consilio purpurae, usurpatique simul Italiae imperii, quod Galerius Severo cum Occidente cesserat.

Licet jure haereditatis paterno milites traducere ad se posset. Sensus est, licet sibi minime impossibile videretur paternos milites, siquidem a Severo contra se adducerentur, in suas partes haereditatis jure traducere. Sunt autem paterni illi milites iidem, qui paucis ante versibus exercitus Maximiani vocabantur.

Maximianus socer. Hoc est, Galerius; quod et maluit Maucroixius, illustrandae narrationis gratia, suppressis auctoris verbis, ponere.

Quaerebat quatenus. De vi hujus adverbii Columbum consule.

Se a periculo impendente muniret. Hanc phrasim idem vir doctus ibidemque loci, variis tuetur exemplis.

0755B Patri suo. Seniori nempe Maximiano, sicut additum a Maucroixio in sua tralatione.

Post depositum imperium in campania moranti. Ὑπὲρ τοῦ παιδὸς εἰκότως ἀγωνιῶν Μαξεντίου, inquit Zozimus, τῆς Λυκανίας ἐν ᾗ τότε ἦν ἐξορμήσας ἐπὶ τὴν Ραβένναν ἤει. Quae ita conciliat Baluzius, secessisse quidem Herculium in Lucanium cum imperium deposuerat, sed tum cum ista agebantur, in Campaniam venisse. Edit. Oxon. et Cant.—Neque sane aliter Baluzius. Sed vero hujus loci verbis, quomodo hactenus sumpta sunt, longe aliud significari, res ipsa, et ambae clarissimorum Interpretum versiones perspicue ostendunt. Gallica: Il envoie présenter la pourpre à son père, le vieux Maximien qui, après son abdication, faisait son séjour dans la campagne. Anglica autem: So he sent the purple to his father, who had lived in Campania ever since his resignation of the Empire.. Quid si igitur in eo loco, ut alicubi apud Ciceronem, τὸ post, sequente commate, atque alibi aliter 0755C mille locis, postea valeat? et in nostro rursum, Ciceronis imitatione, qui, Ego morabor te pro Ego te expectabo, in epistolis ad Atticum usurpavit, depositum imperium in Campania moranti, pro expectanti, dictum fuerit? Tunc profecto nulla magis videbitur superesse difficultas, quam si planissime haberemus: Patri suo postea, depositum imperium in Campania expectanti, etc. In quam scilicet Herculius, audito semel quo pacto Romae filium suum Maxentium praetoriani Augustum nuncupassent, summa quidem celeritate, nec sine magna spe recuperandi imperii advolaverit e Lucania, ubi jam inde a deposita ingratis purpura privatus consenescebat: sed ita tamen, ut intra Campaniae limites sese tamdiu tenere voluerit, donec utrum sibi filius resumendae purpurae potestatem faceret, rescivisset. Juvatque admodum, quamvis singula minus distincte recitet, Eutropius, his verbis: «Romae interea Praetoriani, excitato tumultu, Maxentium Herculii filium, qui haud procul ab urbe in via publica morabatur, Augustum nuncupaverunt. Quo 0755D nuntio Maximianus Herculius ad spem erectus resumendi fastigii, quod invitus amiserat, Romam advolavit e Lucania, quam sedem privatus elegerat, in agris amoenissimis consenescens.» Placet itaque, quo sic desinam, haec distinctio: «Patri suo post depositum imperium in Campania moranti, purpuram mittit.» Neque ista Ciceronis dissimilis est: Hora post, Antiochum Gabinium nescio quem, etc. condemnarunt.»

Bis Augustum nominat. Explicat hanc locutionem Toinardus suo loco.

Et qui deposuerat invitus. Purpuram scilicet, ἀπὸ τοῦ κοινοῦ, eoque propiore. Praecessit enim et imperium, quod aeque bene ratio latinitatis pateretur subaudiri. Sed remotius est.— Et qui. Lego, et quia. Gale .

Libenter arripuit. Eamdem nempe purpuram. Qua de re multo plura Baluz.

0756A Severus interim vadit. Vadere nonnunquam de hostibus qui armati, praeliandique animo, procedunt, dicitur. Virgilius, Aen. II:

Spoliis se quisque recentibus armat.
Vadimus immixti Danais, haud numine nostro,
Multaque per caecam congressi praelia noctem
Congerimus;
et Livius pariter, libro III: « vadunt igitur in praelium ab sua parte omissum, et locum ex quo cesserant repetunt; momentoque non restituta modo pugna, sed inclinatur etiam Sabinis cornu.» Imo quandoque etiam usupatum videas de illis, qui sese huc aut illuc, jam praeliantes, conferunt, Ennius, lib. VIII, Annal. versibus supra laudatis:

Non ex jure manu consertum, sed mage ferro
Rem repetunt, regnumque petunt:
Vadunt solida vi;
nec dissimili ratione Livius, libro XXVI: «Cum inopinato 0756B in castra Romana Numidae Hispanique cum elephantis irrupissent, elephanti, per media castra vadentes, stragem tabernaculorum ingenti sonitu ac fuga abrumpentium vincula jumentorum facerent.» Quare omnino possis Columbi emendatione carere.

Et se contra quem venerant tradunt. Corrige, ei se contra quem, etc. Gale .—Ita quoque emendaveram, quia mire gaudet noster ἀσυνδέτοις. Sed potuit etiam scripsisse, et se ei, vel illi, contra quem venerant tradunt; aliaque id genus.

Sed occur. jam resumpto imperio Maximianus. Senior nimirum; quod non male ambobus interpretibus supplendum visum est.—Currenti anno (306), Maximianus Herculius, qui post depositum Imperium in Lucania morabatur, a Maxentio filio, dum is in Campania esset, Romam vocatus est, ab eoque iterum Augustus nuncupatus, ut jam ex Lactantii capite 26, diximus: quod praesenti anno factum, non tantum ex laudato Lactantii capite, sed etiam ex ejus consulatu 0756C ordinario anno sequenti (307), juxta primam consulatuum Caesareorum regulam assumpto colligitur. Pagius , in Crit. Baron. ad An. Ch. 306, num. 13.

Cujus adventu Ravennam confugit. Zozimus ait, occisum fuisse ad Tres Tabernas, ut captus fuerit Ravennae. Gale .

Maximiano. Illi nempe, qui mox initio capitis 27, nominabitur simpliciter Herculius, et ita simul ab alio Maximiano distinguetur. Locus est, Herculius vero cum Maximiani nosset insaniam. Judicet hinc obiter aequus lector, quam multis locis hic libellus sit non subobscurus tantum, sed obscurus, quamque satius auctori nobisque fuisset Herculium ubique, verbi gratia, Herculium, et Galerium pariter ubique Galerium nominasse.

Vestemque et purpuram eidem, a quo acceperat reddidit. Locus non una de causa notabilis. Nam quod primo supra vidimus, Severum missum fuisse a Galerio ad Herculium Maximianum, ut eum Herculius purpura indueret (sunt enim senex Maximianus capitis 0756D 18, et Herculius Maximianus idem homo), id hinc discimus fuisse factum, adeoque Severum ab Herculio purpuram accepisse. Et, quod jam secundum praecipuumque est, Severus qui ita purpuram ab Herculio acceperat, nonnisi Caesar factus fuerat, cum illam acciperet. Sed quando eamdem Herculio reddebat, recenter factus erat Augustus a Galerio, ut in fine capitis 25, traditum. Nec videtur proinde Augustorum purpura diversa a purpura Caesarum, cum quam Severus ut Caesareae potestatis insigne ab Herculio habuerat, eamdem, jam Augustus factus, Herculio a quo habuerat, reddiderit. Addo, quod eodem pertinet, Diocletianum, capite 19, cum se purpura, quam hactenus ut Augustus et senior Augustus induerat, exueret, velletque simul convocatae militum concioni hominem, quem una cum Severo novum Caesarem pronuntiare tantum non desinebat, tradita in eorum oculis purpura notum facere, haud diversam 0757A ab illa, qua se exuit, Maximino Daiae injecisse, sed eamdem: «Huic purpuram Diocletianus injecit suam, qua se exuit, et Diocles iterum factus est.» Nescimus porro, an ita quod satis sit ad amplissimi Cuperi quaestionem superius memoratam responderimus. Sed vix certe quae nunc a nobis observata sunt, praetermitti poterant; nec quidquam meminimus in contrarium, quod valeat praeponderare.

Vestemque et purpuram. Quaerit supra Columb. an sit διὰ δυοῖν. Idque negat, credens potius interiorem et exteriorem vestem intelligi. Ego contra ἓν διὰ δυοῖν esse existimo, eamque unice vestem significari, quae simul fuerit purpurea, et exterior, ob haec nimirum auctoris nostri verba secum collata:

Senex Maximianus . . . ut posset (Constantinum) fallere, deponit regiam vestem, cap. 29.

Senex Maximianus . . . cum jam Constantinum aestimaret intrasse fines Barbarorum, repente purpuram sumit, eodem capite in sequent.

Sed nec manifeste alia mens fuit doctissimis interpretibus; 0757B quorum Gallicus vestemque et purpuram simpliciter verterit, la pourpre, ad verbum purpuram: anglicus vero the imperial purple; imperatoriam purpuram, in hoc etiam confirmante palam ultimo, quae nos modo de indiscreta Caesarum imperatorumque purpura diximus, quod imperatoriam vocaverit eam purpuram, quam Severus, cum ab Herculio Caesar fieret, accepit: and gave back the imperial purple to him from whom he had received it. Celebre autem figurae, quam hic laudamus, exemplum est, si quis aliquod requirat, Virgilianum illud:

. . . Laticis, qualem pateris libamus et auro,

pro pateris aureis, inquit Servius; atque alibi:

Victori velatum auro vittisque juvencum,
pro vittis itidem aureis. Necnon in Actibus apostolicis, ex meliori doctorum sententia, ταύρους καὶ στέμματα ἐπὶ τοὺς πυλῶνας ἐνέγκας, id est, vertente inter alios Beza, cum tauros vittatos, seu coronatos, ad 0757C vestibula adduxisset.

Quo facto, nihil aliud, etc. Praestat sine dubio cum Aboensi editione, et ambabus rursum versionibus, distinctionem tollere post facto, atque uno spiritu legere in hunc modum: Quo facto nihil aliud impetravit, nisi bonam mortem. Cette lâcheté ne put lui obtenir qu'une douce mort. Maucroix .— But all that he could obtain by this submission, was a gentle death. Tralatio anglica.

Bonam. Id est, lenem, ut modo Maucroixius: quod et proxime sequentia confirmant, leniter mori coactus est.

Nam venis et incisis. Fractis laqueo cervicibus, secundum Zozimum. Edit. Oxon., et Cant.

Ei. Malim sibi. Gale .

Leniter mori coactus est. Anno scilicet Christi 307. Pagius , ad An. Ch. 306, num. 10, in fine.

Ab hoc capite suos persequi. Lego, ab hoc coepit suos persequi. Cum antea scilicet saeviisset in solos Christianos. Boherellus .

0757D Ab hoc capite suos persequi. Vitio hujus mendosissimi loci facile remedebimur, si cum Nicolao Heinsio legamus: Ab hoc coepit suos persequi. Ab hoc, est post hoc. In capite, pro coepit, ut multi scribebant, peccatum est litterarum, transpositione. Graevius .— Ab hoc capite suos persequi. Adde coeperunt. Sed forte plura exciderunt. Tollius .—Ibi est hiatus. Allix .