Caput XXVII.

Herculius vero cum Maximiani nosset insaniam. Perioche in speciem perspicua, sed inde vere obscura, quod is primum, de quo nunc agitur, Maximianus, alius plane sit ab eo, qui hoc nomine indigitabatur in proxime praecedentibus. Tum, quod idem ille antecedentium Maximianus vocetur jam inopinanter Herculius. Huicque adeo obscuritati mederi volentes clarissimi Maucroixius et Burnetus, verterunt, ille quidem tamquam nostri verba sint: «Senex vero Maximianus 0758A cum Galerii nosset insaniam. ( Le vieux Maximien, qui connaissait la fureur de Galérius.) Hic autem, ac si recepta lectio esset: «Senior vero Maximianus cum junioris Maximiani nosset insaniam.» ( But Maximian the elder knew well the madness of Maximian te younger.)

Adjuncto Maximino. Editio Oxon anni 1680, p. 108, in Emendationibus, quae serius occurerant. Vulgatam scripturam secutus est Maucroixius in sua versione, correctionem Burnetus. Vide tu, quid Toinardo de utraque lectione pronuntietur supra in Notis ad hunc locum, et ad caput 18.

Duplicatis copiis. Pro quo duplicatis viribus simillimo sensu reperies in fine capitis 46.

Quibus resisti nullo modo posset. Cum puncto et commate. Gale .—Emendandum puto: Quibus cum resisti, etc. Boherellus .—Placet admodum. Nisi quod potuit etiam noster scribere: «Quibus resisti nullo modo posset: urbeque munita, vel et urbe munita; » adeo ut copula absorpta sit a praecedente voce. 0758B Sed ultimam, scio, legendi rationem teretes aures minus amabunt.

Urbe munita, et rebus coeptis inimicis diligenter instruens. Hic mendum cubat. Allix .—Locus depravatus, quique vix aliter videtur in integrum restitui posse, quam si legatur: Urbe munita, et rebus coeptis in itinere diligenter instans, vel insistens. Edit. Ox. et Cant.—Locus contaminatissimus. Qui purgari possit, incertum est. Heinsius conjiciebat: Urbe munita, et se super ceptis inimicis diligenter instruens; hoc est, diligenter rimans et inquirens quid consilii caperent inimici. Graevius .—Emenda: «Urbe munita, et rebus necessariis non minus diligenter instructa:» aut, si hoc non placet, «Et recentibus copiis non minus diligenter instructa. Tollius .—Corrigo: «Urbe munita, et praeceptis amicos diligenter instruens;» sive, «Et rebus contra inimicos diligenter instans, vel insistens. Gale .»—Malim ego: Urbe munita, et rebus aptis inimicis diligenter instruens; modo non 0758C res aptae inimicae, sed res aptae inimicis intelligantur, id est, aptae ad arcendos et propulsandos a muris inimicos; des choses propres pour des ennemis, inquiunt quotidie Galli ad verbum, qualia olim erant scorpiones, catapultae, et reliqua id genus. Hirtius lib. V: «Scorpionum, catapultarum, caeterorumque telorum, quae ad defendendum solent parari, magnam copiam habebat.»

Suae minoris filiae nuptiis. Maucroixii versio, seu verius paraphrasis est: par le mariage de sa fille Fausta; suae Filiae Faustae nuptiis. Recte. Confer Baluzium, ac Toinardum insuper ad hunc locum.

Ille interea. Galerius. Maucroix .— Maximianus alter. Tralatio anglica.

Ad urbem accedit. Romam scilicet, quod non immerito interpretes e sequentibus, et communi latinitatis usu, simpliciter et rotunde in suis versionibus posuerunt.

Ad circumsedenda moenia. Malebat, credo, vir doctus, cujus nomen, propter rei incertum, tacebo: Ad circumdanda moenia. Sed nulla mutatione opus est. 0758D Mutinam circumsedere, Coloniam circumsedere, oppidum circumsedere, aut, ut nonnulli codices habent circumsidere, aliaque id genus, Ciceroni familiaria sunt in Philippicis, et alibi, pro obsidere, et similibus.

Aestimaretque illam. Virgilius Eclog. 1:

Illam ego huic nostrae similem, Meliboee, putavi,
Stultus ego, huic nostrae similem, etc.
Tollius .

Socer generum oppugnaret. Id est, Galerius Maximianus Maxentium; quod vel haec capitis 26 ostendere possint: «Maxentius tanti facinoris sibi conscius . . . cogitans . . . fieri posse, ut Maximianus socer . . . ipse cum suo exercitu ad se oppugnandum veniret.» Adjice tamen quae ex Tristano memorat amplissimus Cuperus.

Et quod Romani milites, Romam translatis signis. Editio Aboensis, mutata, meo judicio, distinctione optima 0759A in pessimam: Et quod Romani milites, Romam translatis signis, imperium reliquerunt.

Imperium reliquerunt. Galerii nimirum quod Maucroixio non supervacaneum visum est explicare: Se révoltèrent contre Galérius.

Dimissisque animis. Praestiterit demissisque legere. Boherellus , item Gale , a quibus nec diversus abit Columbus.—Tam dimissis quam demissis, hic legi et commode exponi potest. Sed prius melius. Dimittere animos, id est, omittere et abjicere superbiam. Dejicere animum potius quam animos dicitur. Tollius .— Dimissisque animis. Nihil verius Columbi correctione, Demissisque animis. Nam quam demisso animo provolutus fuerit ad genua militum, sequentia docent. Dimittere animum quid sit, Latium ignorat. Graevius .

Donec promissis ingentibus flexit animos eorum. Haec ex secundis curis Baluzii. Prima namque editio, quam et caeterae postea imitatae sunt, manuscripti codicis lectionem ad hunc modum in auctoris verbis repraesentaverat: Donec promissis ingentibus felix animus, 0759B quorum. Unde natae sequentes Eruditorum notulae, aut illustrationes.

Felix animus, quorum. Hic mendum latet. Allix .—Facilis emendatio: Flexit animos eorum. Edit. Oxon. et Cant.— Enfin la grandeur de ses promesses en toucha quelques uns. Maucroix .—Ex cujus proinde conjectura scriptum olim: Donec promissis ingentibus flexit animos quorumdam vel aliquorum. Adde Baluzium, Columbum, et Toinardum.

Si cum paucis. Variant hic interpretes, quorum alter de paucis equitibus, alter vero de parva militum manu accepit. Si on eût envoyé de la cavalerie après lui. Maucroix .— If he had been pursued by ever so small a body. Versio anglica.

Utensilia. Res ad victum necessarias. Edit. Oxon. et Cant. similiterque interpretes.— Utensilia sunt cibaria, copiae necessariae victui, Tacitus I Annal. 70, Pernoctavere sine utensilibus, sine igne. Vide quae ibi notavit vir summus, Joannes Fridericus Gronovius. 0759C Graevius .— Utensilia. Notabilis hujus hic vocis notio. Tollius .

Quo pestiferum. Lege: Qua pestiferum. Tollius .

Mulieres corruptae. Nempe vi, quomodo in praecedentibus: «Dedit militibus potestatem, ut dispersi quam latissime diriperent omnia, vel corrumperent.» Sequitur mox synonyma voce de virginibus: virgines violatae; ut non proinde perpetua sit differentia, quam capite 8, occurrere posse credidimus et firmavimus inter corrumpere et violare in consimili argumento. Women were forced, versio anglica; quod non nisi de mulieribus vi corruptis, seu violatis in usu est.

Extorti parentes et mariti, ut filias, ut conjuges, ut opes suas proderent. Extorqueri vulgo, non de personis, sed de rebus usurpatur: torqueri vero de personis; ut, uno verbo, res communiter extorqueantur, personae torqueantur. Priori pacto, extorquere pecuniam, extorquere talenta Attica 50, extorquere ferrum, extorquere auxilium, apud Ciceronem cum quam plurimis aliis ejusmodi locutionibus occurrunt. Posteriori 0759D vero, noster supra capite 14: Judices universi, omnes denique, qui erant in palatio magistri, data potestate, torquebant; et paulo post rursum: Nihil usquam reperiebatur, quippe cum familiam Caesaris nemo torqueret. Item capite 21: Torquebantur ab eo non modo Decuriones, sed Primores etiam civitatum; et pariter capite 23: Si omnia defecerant, ipsi contra se torquebantur. Quare vel nunc compositum extorti pro simplici torti eadem ratione habeamus, necesse est, qua Latinis territus et exterritus, pavidus et expavidus, caeteraque hujus generis promiscue fere adhibentur. Vel sensus est, parentes et maritos adeo in illa occasione tortos fuisse, ut ab eis tandem, ubi loci filias, conjuges, opes abscondissent, Galeriani milites extorserint: dicente nimirum haud dissimili sententia Cicerone in Tusculanis: Quoniam extorsisti, ut faterer. Eligant docti quod maluerint.

Hoc modo se ad suas sedes recepit. C'est ainsi que 0760A Galérius regagna les terres de son obéissance. Maucroix .—Hoc modo se Galerius ad ditionis suae terras recepit.

Hostiliter universa vexasset. Vera est ergo Vorstii ad Sulpicium Severum, primis Christianorum persecutionibus vexationum nomen in Historiae Sacrae limine tribuentem, annotatio: « Vexare, ut Asconius docet, ingentis calamitatis usum significat. Et passim auctores id verbi jungunt talibus, quae ingentem calamitatem utique significant, scribuntque vexare et perdere, diripere et vexare, populari et vexare, vexare et spoliare.» Nam et hic hostiliter universa vexare habemus; minusque adeo necessaria emendatio, quam proponit supra Baluzius.

Cujus titulum immutari volebat. Eumdem ibidemque vide.

Sed Daciscum. Quippe qui ipse Dacia oriundus fuerit. Edit. Oxon. anni 1580. Item Oxon. anni 1684 et Cantab. anni 1685. Nisi quod hae duae legi insuper jubeant, Dacicum.—Daciscum. Alii legunt, Dacicum. 0760B Sed vulgata lectio illa Severi apud Hist. Aug. Scriptorem in Maximinio defendi potest: Thraciscum eum compellantis. Tollius .