Caput XXXVII.

Haec ille moliens, Constantini litteris deterretur. Jam pulcherrimam sibi invidiae declinandae nactus videbatur occasionem (Maximinus), ut quasi urbium legationibus (et θεσπίσμασι) coactus edictum pacis revocaret. Recripsit enim ad illa civitatum decreta, pellendos esse Christianos . . . Jamque persecutioni matura erant omnia, ni Constantinus illum deterruisset . . . Cum enim post mensem Maium emissa illa probaverimus persecutionis edicta anno 312 movente jam adversus Maxentium Constantino, eo tamen ipso tempore, simul ac rescivit, litteris illum deterruit Constantinus, quibus ad dissimulationem eum adactum scribit. Lactantius sect. 37. Merito quidem ille. Erat enim primus Augustorum Constantinus, cui, pro illorum temporum administratione, 0794D parere oportebat reliquos Imperatores omnes, tam Caesares, quam etiam Augustos. Dodwellus , Diss. Cypr. XI. num. 83 et 85.

Haec ille moliens, etc. Les lettres de Constantin réprimèrent ces violences. Maucroix . Ad verbum, Constantini litterae violenta ista facta represserunt. Quas jam, quo tempore Maximinus Constantini litteris deterritus est, eadem Maximini jussu in recentibus provinciis fierent, quae prius ejusdem imperio in Oriente facta erant; proindique quasi jam Nicomediae, verbi gratia, crudeli Praesidis aliorumque ministrorum opera oculos confessoribus effoderet, manus amputaret, pedes detruncaret, nares vel auriculas desecaret; quod certe non est, vel ob ista nostri: Haec ille moliens, id est, ut paulo ante praecessit, facere parans, Constantini litteris deterretur. Dissimulavit ergo.

Constantini litteris. Periere memoratae litterae: sed 0795A duplicem constitutionem a Constantino et Licinio datam, alteram hoc anno 312, alteram sequenti, priorumque currenti anno ad Maximinum transmissam, in dubium revocari non potest, licet Baronius, aliique viri doctissimi unius tantum edicti meminerint. Nam, victo Maxentio, cujus clades et interitus ad hunc annum 312, pertinent: Imperator Constantinus, et collega ejus Licinius uno consensu legem pro Christianis absulutissimam et copiosissimam promulgarunt, partaeque de tyranno victoriae nuntium, ipsamque adeo legem ad Maximinum, qui in Orientis partibus etiam tum imperabat, segue ipsis amicum esse simulabat, transmisere, inquit Eusebius, lib. IX, cap. 9 . . . Et praeterea in posteriori Constantini et Licinii Constitutione ab Eusebio, lib. X, cap. 5, relata, non semel prioris hoc anno 312, datae mentio (est), ut docte explicat Valesius in notis ad illud edictum, ubi et quod discrimen inter utrumque esset, ostendit. Secundum edictum Mediolani . . . prius loco incerto datum; videtur tamen Romae, ubi reliquo hoc anno 0795B Constantinus egit, promulgatum. De laudatis litteris locutum existimo Lactantium, lib. de Mortibus Persecutorum, cap. 37, in quo, postquam persecutionem a Maximino contra Christianos excitatam narravit, ait: Haec ille moliens, Constantini litteris deterretur. Pagius in Critica Baron. ad annum Christi 312, num. 8. et praeced.

Deterretur. Quo usque nempe modo diximus, non per omnia; quia etsi Maximinus in provinciis extra Orientem sitis absterritus quidem fuerit ab effodiendis, verbi gratia, sicut decreverat, confessorum oculis, testatur tamen Eusebius libro IX Historiae Ecclesiasticae, cap. 9, Maximinum post litteras ad Sabinum praefectum praetorii sui a se scriptas, non permisisse Christianis conventus agere, aut Ecclesias extruere, licet Constantinus et Licinius litteris ad ipsum datis id se Christianis concedere significassent. Quae postrema verba ejusdem Pagii sunt, laudato loco, num. 8.

0795C Et tamen si quis inciderat. In eum nempe, vel ministros; ut capite 16. Nam cum incidisses in Flaccinum Praefectum . . . deinde in Hieroclem . . . etc. Maucroixio posterius ministrorum supplementum placebat: Mais lorsqu'un Chrétien tombait entre les mains des ministres de sa cruauté.

Mari occulte mergebatur. Non itaque audebat palam, quod fecerat antea, Christianos laniare: sed nec illos studiose quaerere. Nam si quis inciderat, inquit Lactantius, ut paucissimos fuisse necesse sit, qui in eum inciderent. Dodwellus , Diss. Cypr. XI, num. 87.

Mari occulte mergebatur. Simili locutione, cap. 50: Ibi saepe illa castas foeminas mergi jusserat. Imo, totidem fere syllabis capite 15, Mari mergebantur.

Occulte. Secretly and in the night. Versio anglica, Hoc est, secreto noctuque.

Et hoc primus invenerat, ut animalia omnia, etc. Intelligit haec Baluzius de privato ciborum palatinorum usu. Siquidem edictum generale de vescendis 0795D εἰδωλοθύτοις jam antea constitutum fuerit sub Decio et Galerio Maximiano. Edit. Oxon. et Cant.

Et hoc primus invenerat. Sicut in jure dicundo, supra, cap. 15. a Diocletiano et Maximiano excogitatum fuerat, ut litigatores prius sacrificarent, atque ita causas dicerent. Eapropter mox ait: In caeteris quoque magistris suis similis, ut illic legendum cum per illustri Cupero. Tollius .

Ut animalia omnia, quibus vescebantur, non a coquis, sed a sacerdotibus ad aras immolarentur. Affine est, nec enim omnino simile esse volumus id, quod apud Samuelem legimus, Saulum, cum aliquando Israelitae Philisthaeos fudissent, et populus ad praedam conversus accepisset oves, et boves, et vitulos, quibus cum sanguine humi prius occisis vesceretur, confestim jussisse, quo populus haud amplius contra Jehovam sanguinem comedendo peccaret, ut ad se magnus lapis volveretur; tum continuo, ut quicunque 0796A deinceps ejusmodi pecudes jugulare haberent, illas ad se adducerent, mactandas nimirum ad eum lapidem; adduxisse porro usque ad noctem universum populum boves suos in manu sua, qui ibi loci jugulati sint: extructam vero fuisse per Saulum aram Domino in ea occasione, imo primam omnium, quas fecerit. Quid enim, cum haec ita sint, verisimilius, quam Saulum ideo dici aram tum temporis extruxisse, quod magnum illum lapidem, quem ad se volvi curaverat, erexerit illico in altaris modum, ut ad ejus latera Israelitae pecudes suas mactarent, sicque animalia, quibus vesci avebant, fuisse ad aram immolata?

Nihilque prorsus mensae apponeretur, nisi aut delibatum, aut sacrificatum, aut perfusum mero. Delibatum est ejus, quod coenae erat paratum, sed cujus particulam quamdam decerptam diis obtulerant. Solebant autem cibos etiam libare. Sil. Ital. lib. VII.

Distinxit dulces epulas, nulloque cruore
Polluta castus mensa Cerealia dona
0796B Attulit, ac primum Vestae detersit honorem
Undique, et in mediam jecit libamina flammam;
quod Dionysius Halyc. IV, Antiq. Rom. dicit, τὰς ἀπὸ τῶν δείπνων ἀπαρχὰς ἁγίζειν, «coenarum primitias libare. Sacrificatum» est, quod ex victima diis oblata praecisum erat in epulas, ut solebant partem victimarum, prosecare et adolere, partem sacerdotum et sacrificantium epulis reservare. Mero perfusum, scilicet quo solebant supplicare, ut hi cibi quasi sacrarentur. Quis enim ignorat, thure et vino solitos Veteres supplicare, etiam inter epulas? Horat. IV, Carm. 5. de Augusto:

Alteris
Te mensis adhibet Deum.
Te multa prece, te prosequitur mero
Defuso pateris, et laribus tuum
Miscet numen.
Graevius .

Aut perfusum mero. Quod frontibus invergebatur 0796C hostiarum. Vide Servium ad Virgilium. Libatio vero in focum, vel terram fieri solita, de qua eruditissimus Baluzius, alius ab hoc ritus est. Tollius .

Ut quisquis ad coenam vocatus esset, etc. Ita et Julianus apud Sarisberiensem, lib. VII. cap. 21. Idem.

Inde. Deest hoc vocabulum in editione Aboensi; et facile quidem abesse posset ab omnibus. Sed cur tamen rejiceremus, cum in manuscripto codice legatur, nec sit plane superfluum?

Magistri sui similis. Galerii nempe, ut Maucroixii Versio praeivit: Il s'efforçait de ressembler à son maître Galérius. Id est, conabatur similis esse magistro suo Galerio.

Horrea privatorum claudebantur, apothecae obsignabantur. Locus notandus. Nam horrea itaque et apothecae a se invicem, si proprie loqui oporteat, differebant, perperamque adeo confudit Isidorus, lib. XV. cap. V, his verbis: «Apothecae, vel horrea, a Graeco, verbum ex verbo, repositoria, vel reconditoria dici possunt, eo quod in iis homines elaboratas fruges 0796D reponunt. Unde et ἐνθήκη, graeco sermone, repositam rei copiosam substantiam appellamus.»

Apothecae. Boutiques. Maucroix . Id est, officinae, vel tabernae.—Sed differunt plurimum officina, apotheca, taberna, inquit Ger. Jo. Vossius in Etymologico, rem mox explicans in hunc modum: In officina res fit ab opificibus. Hinc custodienda defertur in apothecam, e qua qui divendunt, dicuntur mercatores, et interdum cum adjectione, mercatores magnarii. Ex apothecis res mittitur in tabernas, ut ibi prostet venalis: sed tantum habent tabernae, quae minutatim vendant, quique iis praesunt, institores appellantur; ut id maxime videri possit vir doctissimus per apothecam intellexisse, quod Galli nominant un magasin, ni alibi poneret, apothecam vocem esse generalem, quae a jurisconsultis et aliis tribuitur vinorum, olei, librorum similibusque receptaculis,— Apothecae. In queis vina condita. Adeantur notae ad Phaedrum. 0797A Tollius .—Commodissima interpretatio. Quoniam sicut ex cap. 31: «nulla fuit area sub Galerio sine exactore, nec ulla vindemia sine custode:» ita postea sub Maximino, in eodem rerum genere, horrea clausa fuerint, vinorum vero apothecae obsignatae: unde sequetur, Maximinum fuisse reipsa magistri sui Galerii similem, quod paulo ante positum.

Debita in futuros annos exigebantur. Non aera sane sed frumenti et vini tributa, prout sequentia ostendunt: Hinc fames agris, etc. hinc caritas inaudita.

In futuros annos. Of the year to come. Anglica versio; quasi dicas, in futurum annum.—Praeferebam numerum multitudinis, cum propter veteris libri fidem, tum quia si haud simpliciter in annum proximum, sed in futuros annos illa, quae modo dixi, debita exigebantur, melius ex eorum solutione inaudita caritas, de qua mox noster loquetur, oriri potuerit.

Hinc fames agris (non) ferentibus. Emendo: Hinc fames agricolis non ferentibus. Gale .—Cogitaveram ego, legi posse: Hinc fames acris afferentibus, memorata 0797B scilicet debita, ἀπὸ τοῦ κοινοῦ. Quae cum ex parte frumento solverentur, vix fieri poterat, quin qui anno Christi 312, imperata illa frumenti subsidia Maximino in complures annos exhibebant, acri postea fame laborarent. Terentius in Phorm., act. I, sc. I.

Amicus summus meus, et popularis Geta
Heri ad me venit: erat ei de ratiuncula
Jampridem apud me reliquum pauxillulum
Nummorum, id ut conficerem. Confeci; affero.
Quod allati debiti exemplum est.

Armentorum et pecorum greges ex agris rapiebantur ad sacrificia quotidiana, etc. Deest aliquid. Gale .—Nunnulla hic desunt. Non enim cohaerent haec cum sequentibus; pertinet enim ad milites ea, quibus annona jam sordebat, nimia copia carnium e quotidianis sacrificiis ipsis missarum. Tollius .—Pertinet sane. Sed quid, si tamen hic locus mendosus sit potius, quam mutilus, neque aliud ad proxima saltem cum praecedentibus recte connectenda requiratur, 0797C quam ut mox suos, pro eos cum pluribus doctis sequenti nota nominandis emendemus?

Quibus eos adeo corruperat, etc. «With which he fed his Domestiks and his Souldiers so copiously, that they come to despise the corn, that was brought them for their provision, so that without any care they threw it often out of doors.» Tralatio anglica, hoc sensu: Quibus (sacrificiis) suos domesticos suosque milites adeo corruperat, ut frumentum aspernarentur quod ipsis in annonam afferebatur, et effunderent saepe, nulla cura habita, extra fores.—Auctoris verba hoc loco corrupta sunt. Maucroixius, ad marginem suae Versionis.

Quibus eos. Scribe punctum ante quibus, et lege: Quibus suos. Id est, Quibus rebus. Boherellus .

Ut aspernarentur annonam. Mere scilicet frumentariam; cum ex antecedentibus appareat, illos neutiquam armentorum ac pecorum carnes aspernatos esse: sed e contrario frumentum propter illarum copiam fastidivisse. Favet porro non sola versio anglica, 0797D quam superiori nota descripsimus, verum ea quoque rei annonariae exactio, cujus noster capite 31 meminit; cum ibi loci nulli armentorum pecorumve greges sub annonae notatione contineantur, ut locum consulentibus patebit. Aliter tamen ad nostrum amplissimus Cuperus.

Et effundebant. Et effunderent. Edit. Ox. et Cant.—Mihi, propter sequentia, praeferendum videbatur, Aes effundebat. Militare scilicet, seu pecuniam illam, quae in stipendium militum de aerario a tribunis aerariis adnumerari quaestori solebat, ut locutus est Asconius, et quam denique non infrequenter aes sine addito dictam fuisse, ostendit notissima locutio, aere dirutus miles, de milite, cui stipendium ignominiae causa non dabatur, quodque adeo diruebatur in fiscum, non in militis sacculum.

Cum lites (vel satellites) universos. Cum milites universos. Edit. Aboensis.

0798A Cum lites. Ibi est mendum. Allix .

Lites. Lege: milites. Vossius .—Legendum: milites, vel satellites. Ed. Ox. et Cant.— Cum satellites universos malim legere quam milites, quia universis illa contulisse dona Imperator dici nequeat, cum gregariis et tyronibus, qui tamen et ipsi milites, argentum tantum dederit. Tollius .

Cum lites. Emendo: dum comites. Gale ; quod eodem recidit.

Expungerent. Expungeret. Editio Aboensis.—Subest hic loci mendum, nec in ipso tantum verbi numero, sed et, ut mihi videtur, in significatione. Scribendum itaque, excoleret, id est, demulceret; quam quidem conjecturam confirmat illud Ruffini cap. 17, lib. VIII, a Baluzio citatum. «Unde et montes auri, ut ita dixerim, congregatos familiaribus suis ac satellitibus largiebatur.» Expungere enim militibus additum nihil aliud significat, quam eos albo militum erasos militia solvere. Edit. Ox. et Cant.— Expungerent. Forte expleret. Tollius .—Corrigo: emungeret. 0798B Gale .—Malebam Tertulliani verbum expingeret, id est, exornaret, aut aliquid tale. «Quanto autem blasphemabile est, si quae sacerdotes pudicitiae dicimini, impudicarum ritu procedatis cultae, aut expictae,» inquit ille, lib. de Cultu foemin. cap. 7, et paucis interjectis. «Thamar illa quia se expinxerat et ornaverat, id circo Judae suspicioni visa est quaestui sedere,» et sic saepius alibi. Imo idem capite extremo, quomodo nunc pretiosis vestibus et aureis nummis expingeret, legi posse credimus, non dissimili ratione «serico probitatis, byssino sanctitatis, atque purpura pudicitae pigmentari» dixit, his verbis: «Vestite vos serico probitatis, byssino sanctitatis, purpura pudicitae. Taliter pigmentatae Deum habebitis amatorem.» Intelligo autem per aureos nummos, aurea numismata e collo appensa, qualia interdum multi in aulis Principum gestare cernuntur.

Nam quod viventium, bona, etc. Cui affine est illud Salviani: Latrones hoc quidem proverbio uti solent, 0798C ut quibus non auferant vitam, dedisse se dicant. Edit. Ox. et Cant.

Dono suis. Bene itaque suos, pro eos, viri docti pag. praec. reposuerunt.

Nescio, an agendas illi fuisse gratias putem. Je ne sais s'il ne mérite pas quelque louange. Maucroix .—Cui ergo legendum potius esse, an non agendas, quam an agendas, visum est.