Caput XLII.

0808A

Eodemque tempore. Lege: Eodem quoque tempore. Tollius .—Ita etiam legendum esse suspicatur Columbus.

Senis Maximiani. Herculii nempe. Pagius .

Senis. Quin et dudum, ne tibi forte sequentia imponant mortui. Testantur ultima verba capitis 30: «Ita ille Romani nominis maximus imperator (Maximianus Herculius) . . . . eliso et fracto superbissimo gutture, vitam detestabilem turpi et ignominiosa morte finivit.»

Et imagines cum quo pictus esset detrahebantur. Emendo, et imagines loco, quo pictus esset detrahebantur. Gale .

Et imagines. Forte deest illius propter sequentia. Sparkius , in Edit. Oxon. an. 1684.

Cum quo. Leg. ubicumque. Vossius .—Vir reverend. rescribit ubicumque, Editiones Oxon. et Cant. sive Vossium, sive alium intellexerint.—Suffragatur 0808B versio anglica, any where set up. Aliter vero, quodque malim, Cuperus.

Senes ambo. Herculius scil. et Diocletianus. Pagius .—Recte. Sed Herculius quidem jam sat diu, ut tantum monebam, fato functus: Diocletianus vero adhuc vivus vidensque. De ambobus porro, pariter vivis, noster supra cap. 12: «Qui dies cum illuxisset, agentibus consulatum senibus ambobus, octavum et septimum;» brevius autem capite 20, «Maximianus (Galerius) postquam, senibus expulsis, quod voluit, effecit,» etc.

Cum videret vivus. Diocletianus nempe, initio praecedentis captis nominatus, et cujus nomen hic loci merito repetitum ab auctore tralationis anglicae ad hunc modum, Diocletian seeing this affront.

Quod nulli unquam Imperatorum acciderat. Alias enim damnatorum principum imagines solemne erat dejicere, lutare, et scalis Gemoniis inferre, ut ex Plutarcho probat Casaubonus. Edit. Oxon. et Cant.

Duplici aegritudine affectus. Mentis nimirum et corporis. 0808C Corpus enim indubie morbo aliquo laborabat, quando tam irreverenter agi coeptum est cum communibus Diocletiano et Herculio imaginibus. Confer Cuspiniani verba, quae Baluzius protulit.

Jactabat se huc atque illuc. Ad exemplum lugentis amicum Pelidae; de quo Juvenalis. Tollius .

Viginti annorum felicissimus Imperator. Locus caute et benigne accipiendus; quoniam vel jam ante decimum nonum plane affectum felicitas a Diocletiano recesserat, vel brevi utique post vigesimum inchoatum recessit. Recesserat quippe, non modo priusquam Diocletianus vicennalia ageret (quae quidem prima die vigesimi anni, aut ad summum post duos menses ejusdem anni recentissime elapsos, celebrata sunt); sed etiam antequam ad eorum celebrationem Diocletianus ex urbe Nicomedia Romam ire fuisset aggressus. Noster enim supra disertissimis verbis: «Hoc igitur scelere perpetrato Diocletianus, cum jam felicitas ab eo recessisset, perrexit statim Romam 0808D ut illic vicennalium diem celebraret, qui erat futurus ad duodecimum kalendas Decembres:» adeo ut cum id itineris longissimum fuerit, et jam tum felicitas a Diocletiano, quando susceptum est, recessisset, Diocletianus manifeste felicissimus esse decurrente adhuc decimo nono imperii anno desiverit. Quomodo ergo viginti annorum felicissimus imperator, si stricte loquendum est? Adeatur de aliis difficultatibus Cuperus.

Ad humilem vitam dejectus adeo et proculcatus injuriis, atque in odium vitae dejectus. Quis credat, codem in versu bis disertissimum Scripto rem eadem voce dejectus esse usum? Nic. Heinsius conjiciebat in priori loco scribendum esse, ad humilem vitam redactus. Sed cum in odium vitae dejici vix ferant aures Latinae, cum optime dicatur ad humilem vitam dejici, censeo scribendum esse, in odium vitae deductus. Graevius .

0809A Dejectus adeo. Imo tribus vocibus, dejectus a Deo. Boherellus, item Gale; quae et nostra jamdudum erat conjectura.

In odium vitae dejectus. Malim, adductus. Vox enim dejectus statim praecessit. Tollius .

Corrigo, deductus. Gale .—Emendo, devectus. Boherellus .—Praefero, tam quoniam caeteris minus distat a vulgato dejectus, quam quoniam, cum de eo agatur, qui aliquando imperator extitit, elegans eo pacto fuerit oppositio, licet tacita, inter Diocletianum provectum olim ad principale fastigium (nam sic noster, capite 4: Quasi hujus rei gratia (Decius) provectus esset ad illud principale fastigium) et eumdem Diocletianum usque ad odium vitae devectum.

Fame atque angore confectus est. Alii eum morbo aquae intercutis extinctum ferunt, alii veneno, Suidas suspendio. Ut ut se res habeat, periisse eum constat anno 312, ante nuptias Licinii et Constantiae. Ubi Victorem redarguit Baluzius, qui Diocletianum ad festivitatem illam vocatum venenum hausisse asserit, 0809B eo quod mortem suspectaret dedecorosam. Edit. Oxon. et Cant. addente ultima, Vid. Valesii Annot. in Eccles. Hist. Socrat. lib. I, cap. 2.

Creditum hactenus, Diocletiani mortem hoc anno (316) contigisse; ita enim scriptum a Zozimo, auctore Chronici Alex. et Idacio in fastis, qui sub hujus anni consulibus habet, Diocletianum diem functum esse in Salona 3 nonas decembris. Sed post librum Lactantii de Mortibus persecutorum in lucem emissum, eum initio anni trecentesimi decimi tertii interiisse, non dubitandum, cum Lactantius statim ac mortem ejus narravit, de interitu Maximini locuturus, capite 43 dicat: «Unus jam supererat de adversariis Dei, cujus nunc exitum ruinamque subnectam. Diocletianus itaque ante Maximinum extinctus . . . Victor autem in Epitome, quoad annum mortis, Lactantio suffragatur, licet in mortis genere discrepet: «Vixit, inquit, (Diocletianus) annos sexaginta octo, ex quibus communi habitu prope novem egit. Morte consumptus est, ut 0809C satis patuit, per formidinem voluntaria. Quippe cum a Constantino atque Licinio vocatus ad festa nuptiarum, per senectam, quominus interesse valeret, excusavisset, rescriptis minacibus acceptis, quibus increpabatur Maxentio favisse, et Maximino favere, suspectans necem dedecorosam, venenum dicitur hausisse.» Quod ultimum fama tantum a Victore narratum, valde incertum. Sed quoad caetera, inter Lactantium et Victorem convenit, non solum Diocletianum et Maximianum anno trecentesimo quinto abdicasse, ut suo loco ostendi: sed etiam Diocletianum anno 313, ante Licinii nuptias et Maximini obitum sublatum fuisse. Nam ab anno 305, ad annum 313, utroque extremo incompleto pro integro numerato, anni sunt novem, quibus Diocletianus privatam vitam duxit. Pagius .