Caput XLIII.

Unus jam supererat de adversariis Dei. Maximinus nempe, secundum hanc adjectionem Anglicam, Namely 0809D Maximin. Maximinus Daza. Edit. Oxon. et Cant.—Recte omnes; quanquam, quod miraberis, in hoc toto capite, ubi ex professo, nec paucis de Maximino disseritur, ne semel quidem Maximini nomen cernatur. Sed quos noster utique adversarios Dei nuncupavit, Maucroixius non male adversarios Christianorum interpretatus est. Et Baluzius porro, cum eorumdem Dei adversariorum catalogum texeret, nullo loco Constantinum Chlorum caeteris accensuit, quod contra clarissimum Meldensem episcopum observamus.

Exitum. Exitium. Editio Aboensis, incerta causa, vel auctore. Nihil enim de istac emendatione Columbus in suis notis. Certum est, undecumque veniat, non esse contemnendam, et exitium quoque optime cum ruina conjungi. Sed quidni interim vulgata lectio melius servetur, ob consimilem locum primi capitis: «Qui templum sanctum everterant, ruina majori ceciderunt; qui justos excarnificaverant, coelestibus 0810A plagis et cruciatibus meritis nocentes animas profuderunt . . . . . De quo exitu testificari placuit, ut, etc.»

Quia praelatus ei a Maximiano fuerat, etc. Quando scilicet Galerius Maximianus, qui certo certius hujus loci Maximianus est, Licinium, praeterito Maximino, imperatorem nuncupavit. Unde noster initio cap. 32: «Nuncupato igitur Licinio imperatore, Maximinus iratus, nec Caesarem se, nec tertio loco nominari volebat;» paucisque interjectis: «et praescriptione temporis pugnat, se priorem esse debere, qui prior sumpserit purpuram.»

A Maximiano A Galerio. Maucroix . Quoiqu'il eût conçu de la jalousie contre Licinius, que Galérius lui avait préféré.

Licet nuper cum eo amicitiam confirmasset. Illam nempe, de qua noster cap. 36. «Sed conditionibus certis pax et amicitia componitur, et in ipso freto foedus fit, ac dexterae copulantur.»

Et ipse Legatos, etc. Quid et ipse hoc loco sit, non assequor, cum nulla de quoquam praecesserit mentio, 0810B qui prior legatos ad urbem Romam miserit. Emendo igitur: Eo ipse, hoc est, Ideo ipse; vel Eo ipso, hoc est, Ob id ipsum, legutos, et quae deinceps; nec dissimili ratione Cicero in De Finibus: Hoc ipso, quod adest.

Ad urbem misit. Romam misit. Versio anglica.—Misit. Rectius, mittit. Tollius .

Occulte. Euseb. Hist. Eccles. lib. VIII, capite 14: Πρὸς τὸν ἐπὶ Ῥώμης φιλίαν κρύβδην σπενδόμενος. Edit. Cant.

Scribit etiam familiariter. Id est, amice; ut sensus sit Maximinum non amicitiam tantum Maxentii postulasse, sed verba simul amicissima in eam rem adhibuisse. Maucroixius: avec beaucoup d'honnêteté. Quasi latina sint: Cum multo verborum honore, vel verbis honorificentissimis. Sed est certe τὸ familiariter in mille locis huic similibus amicitiae vox, non honorificentiae. Terentius, verbi gratia, in Heaut. act. I, sc. 1:

0810C Tamen vel virtus tua me, vel vicinitas,
Quod ego in propinqua parte amicitiae puto,
Facit, ut te audacter moneam, et familiariter.
Cicero de Amicitia: «Nihil enim turpius, quam cum eo bellum gerere, quocum familiariter vixeris.» Plinius denique in epistolis: «Ipse sum testis, familiariter ab eo dilectus.»

Fit amicitia. Paucissimis nimirum, uti solet, initio consciis et participibus; adeoque, dicere liceat, intra privatos parietes.

Utriusque imagines simul locantur. Statim nempe post illius amicitiae conciliationem, in publicum rei testimonium, simulque Maxentiani de re ipsa gaudii.

Maxentius tanquam divinum auxilium libenter amplectitur. Quid amplectitur? An Maximini societatem, sicut supplevit Maucroixius? Maxence regardait cette alliance comme un secours envoyé du ciel. Sed Maximini ergo societas nominata fuisset in praecedentibus, 0810D ut e communi posset repeti. At ibi solam Maxentii societatem memoratam videmus. An Maximini legatos? vel, cum anglica versione, oblatam Maximini amicitiam? Verum jam noster de Maximini legatis et amicitia loquendi finem fecit in antecedentibus, et ad collocatas simul Maximini Maxentiique imagines transivit his verbis: Recipiuntur legati benigne, fit amicitia, utriusque imagines simul locantur. Missas igitur Maximini imagines libenter et tanquam divinum auxilium amplexus sit potius ex nostri mente Maxentius, quam aliud quidvis, si verum praesentis loci sensum inquiramus: Maxentius tanquam divinum auxilium libenter amplectitur. Praesertim cum Romanis, verbi gratia, solemne esset Pessinuntium simulacrum tanquam divinum auxilium respicere: unde Herodiano τὸ ἄγαλμα Διοπετὲς vocatum. Et missae porro Maximini imagines ad Maxentium, si quae nunc posuimus bene vera sunt, uti olim Constantinus imaginem 0811A suam ad Galerium miserat, sed non pari modo acceptae. Nam Galerius utrum illam Constantini susciperet, deliberavit diu, sicut cap. 25 vidimus, et in eo pene res fuit, ut illam et ipsum, qui attulerat, exureret; et suscepit denique admodum invitus. Verum Maxentius Maximianas e contrario tanquam divinum auxilium amplexus est.

Jam enim bellum Constantino indixerat. Anno nempe 311. Nam bellum inter Constantinum et Maxentium, non anno 312, sed praecedenti inchoatum; cum auctor incertus panegyrici Constantino dicti, c. 21, testetur, eam expeditionem annuam fuisse; et Eutropius lib. X: «Id bellum quinto Constantini anno commotum esse.» At quintus Constantini annus die 24 Julii, anno Christi 311, absolutus est, eoque proinde anno bellum Maxentianum inchoatum. Recte autem Lactantius: «Jam enim (Maxentius) bellum Constantino indixerat;» licet contra laudato loco Eutropius: «Quinto Constantinus imperii anno bellum adversus Maxentium civile commovit.» Nam 0811B bellum illud revera a Maxentio indictum fuisse, etiam Zozimus, lib. II, nos docuit his verbis: «Maxentius occasiones gerendi adversus Constantinum belli quaerebat, seque dolere propter obitum patris sui simulans, cui mortis causam Constantinus praebuisset . . . » Et Nazarius in Panegyrico Constantino Aug. dicto, c. 9, 10, 11 et 12, illud etiam bellum Maxentio imputat, et Constantini prudentiam ad illud evitandum pluribus laudat. Ex Pagii Critica Baroniana, ad annum Christi 312, num. 2.

Senem illum. Id est, vertente Maucroixio, senem Maximianum, de quo certe agitur, et qui alias pater fuit Maxentii.

Intestabilem (vel exitiabilem), etc. Hoc est, detestabilem et invisam. Edit. Oxon. anni 1680, item Cant. ad discordiam, quae proxime nominatur, referendo.—Hoc est, detestabilem et invisum. Edit. Ox. an. 1684, quod, si menda non sit typographica, ad senem illum pertinet.— Intestabilem. Leg. detestabilem. Vossius . 0811C Item Gale, ad instar, inquit, τοῦ detestabili, in fine cap. 49.—Sed intestabilis quoque apud Sallustium, pro detestabili et execrando legitur. Locus est: «Nisi, quia illi in tanto malo turpis vita integra fama potior fuit, improbus intestabilisque videtur.»— Intestabilem. Cum in manuscripto sit xtabilem, legendum censeo: «inexpiabilem finxisse discordiam.» Graev .

Finxisse discordiam cum filio. Artes istius modi jam a temporibus Tarquinii Superbi notae fuere; nec dissimile, quod in vita Augusti apud Suetonium legitur. Tollius .

Sed id falsum. Nec id falsum. Gale .—Plane contra sequentia; quod non capio. Quinam enim sibi vere ac filio totius orbis imperium vindicare voluit Maximianus Herculius, si, ex sequentibus, id propositi habebat, ut et filio, et caeteris extinctis, se ac Diocletianum restitueret in regnum? Utinam ergo mentem suam explicasset vir doctissimus!