SUMMARIUM.

Dari aliquam substantiam sempiternam. Ratio qua probatur falsum, assumit scilicet motum et tempus non incepisse, et frivole probat aliam substantiam esse semper operantem, nempe quia alioquin motus non foret aeternus. Eadem ratione falsa probatillam substantiam esse actum et immaterialem ; quatuor illae conclusiones positae verae sunt, sed falso nituntur, et erroneo fundamento.

Quoniam autem erant tres substantiae, duae quidem quae Physicae, et una quae immobilis, et de hac dicendum est; quia necesse est, esse sempiternam aliquam substantiam immobilem.

Postquam Philosophus determinavit de substantia mobili, et de substantia sensibili, nunc determinat de immobili. Circa quod duo facit. Primo inquirit, et probat illius substantiae existentiam. Secundo describit ejus praecellentiam, inquirens scilicet conditiones ejus naturales. Secunda ibi: Movet autem sicut appetibile. Prima in tres. Primo probat aliquam substantiam esse sempiternam et immaterialem. Secundo movet quamdam quaestionem circa dicta. Tertio ex determinatione illius regreditur ad confirmandum veritatem praeostensam. Secunda ibi : Quamvis dubitatio. Tertia ibi : Quare non fuit. Prima in quatuor, secundum quod quatuor conclusiones probat de illa substantia ad ejus existentiam pertinentes. Prima est, quod illa substantia est sempiterna. Secunda est, quod est semper actu operans. Tertia est, quod est essentialiter actus. Quarta est, quod est immaterialis. Secunda ibi : At vero si erit. Tertia ibi : Adhuc nec si ageret. Quarta ibi : Amplius igitur et tales. Dicit ergo, quod Quoniam tres erant substantiae, ut praedictum est, duae quidem Physicae, id est, naturales et materiales. Una quidem sempiterna, ut caelum. Alia vero corruptibilis, ut animalia et plantae. Et una tertia, quae est immobilis. De hac, scilicet immobili dicendum est, quia necesse est esse aliquam substantiam sempiternam et immobilem, hoc enim probabitur. Deinde cum dicit :

Nam substantiae primae entium. Et si omnes corruptibiles, omnia corruptibilia. Sed impossibile motum aut fieri, aut corrumpi : Semper enim erat. Nec tempus. Nec enim impossibile prius, et posterius esse, cum non sit tempus et motus. Ergo sic est continuus ut tempus. Aut enim idem, aut motus est aliqua passio. Motus autem non est continuus, nisi qui secundum locum. Et hujusmodi qui circulo.

Probat conclusionem intentam per talem rationem : Si non sit aliqua substantia sempiterna; ergo nihil est aliud sempiternum, Consequens est falsum, ut probatur de motu et tempore: ergo et antecedens. Consequentia patet quia substantia est primum ens Si ergo omnis substantia sit cor ruptibilis: ergo et omne aliud ens quia corrupto priori, corrumpitur posterius. Dicit ergo, quot supple substantia immobilis es sempiterna, nam substantiae sunt primae entium, ut probatum est 7. hujus, t. c. 4. et inde. Ergo et si omnes, scilicet substantiae sint corruptibiles, et nulla sempiterna, sequitur quod, et omnia erunt corruptibilia. Sed hoc est impossibile, quia impossibile est motum fieri, aut corrumpi, id est noviter incepisse, aut aliquando totaliter desinere, semper enim erat. Probatum est enim 8. Physicorum, text. comm. 1. et inde, ut hic supponitur, quod motus sit sempiternus. Nec etiam supple tempus est possibile aliquod fieri, aut corrumpi. Cujus rationem subdit : Nec enim possibile est prius et posterius esse, cum non sit tempus. Vult dicere, quod si tempus aliquando incepit, aut aliquando desinit; ergo prius non fuit tempus quam esse ; sed prius et posterius non sunt sine tempore, cum sunt differentiae temporis: ergo tempus esset antequam esset, et esset postquam non esset, quod est impossibile: ergo tempus erit sempiternum ; et si tempus, ergo motus. Ideo subdit : quod et Motus ergo sic est continuus ut tempus. Cujus rationem subdit, aut enim idem, est supple tempus cum motu, aut supple tempus, est aliqua passio motus ipsius, et haec secunda pars disjunctivae est vera 4. Physicorum, text. comment. 98. et inde, et per consequens si tempus est sempiternum ; ergo et motus. Et subdit, quod motus non est continuus, id est sempiternus, nisi motus qui est secundum locum, et hujusmodi qui in circulo. Vult dicere, quod illud quod dicitur de sempiternitate motus, intelligendum est de motu locali: et inter motus locales de motu circulari tantum, ut probatur 8. Physicorum, t. c. 55. et inde.

Notandum, quod licet conclusio sit vera, aliquam scilicet substantiam esse sempiternam, tamen ratio quam adducit Philosophus nulla est, quatenus falsum habet fundamentum, quod scilicet motus, et tempus sunt sempiterna. Nec ratio quam addit cogit, non enim sequitur quod si tempus aliquando incepit, quod oporteret ponere prius, aut posterius, nisi forte imaginata, sicut dicitur quod extra caelum nihil est, ex primo Caeli et Mundi, t. c. 69. quia ly extra nihil est reale, sed solum imaginatum: et tamen extra et intra sic sunt differentiae loci, sicut prius et posterius sunt differentiae temporis. Si ergo extra caelum non oportet ponere aliquem locum, sic nec ante tempus oportet ponere tempus, nec post tempus, tempus. Aliae etiam rationes, quas Philosophus adducit 8. Phys. t. c. 1. et inde, ad probandum sempiternitatem motus et temporis similiter non concludunt, quas recitare non est praesentis negotii, sed magis spectat ad librum Physicorum; aliunde ergo habet probari sempiternitas substantiae immaterialis, de quo alias, quia hoc probare veris Theologis relinquatur. Deinde cum dicit :

At vero si fuerit motivum, aut effectivum, non operans autem aliquid, non erit motus. Contingit enim potentiam habens non agere.

Probat secundam conclusionem, scilicet quod substantia illa sempiterna est semper actu operans.

Circa quod duo facit. Quia primo probat conclusionem. Secundo ex dictis redarguit Platonem. Secunda ibi: Nihil ergo prodest. In prima parte intendit talem rationem: Si substantia sempiterna non sit semper operans: ergo motus non est sempiternus. Consequens est falsum, ex prima conclusione; ergo et antecedens. Consequentia patet ex hoc, quia cum illa substantia sit movens, sequitur quod si ipsa non semper moveatur et operetur, quod motus aliquando cessabit. Dicit ergo, quod At vero si supple illa substantia sempiterna, erit aliquid motivum aut effectivum, id est, potens movere aut efficere, non operans autem aliquid in actu, sequitur quod non erit motus. Contingit enim potentiam habens non agere, et ideo si illa substantia habet potentiam movendi, non oportet quod moveat in actu, et per consequens motus non semper erit. Si igitur motus debeat esse sempiternus, oportet aliquam esse substantiam semper moventem et operantem actu. Deinde cum dicit:

Nihil ergo prodest, nec si faciamus substantias sempiternas, quemadmodum qui species ; si non aliqua potens inerit principium transmutare ; non ergo neque ipsa sufficiens, neque alia substantia praeter species, nam si non egerit, non erit motus.

Ex dictis redarguit Platonem qui posuit Ideas, dicens quod Nihil ergo prodest ad salvandum, supple sempiternitatem motus, ut si facinus substantias sempiternas, quemadmodum qui ponunt species, id est Ideas ; si non inerit aliud principium potens ransmuiare, id est, nisi illae substantiae habeant aliquod principium et potentiam transmutandi, quod tamen supple est impossibile, quia Ideae ponuntur quaedam universalia: et tamen patet, quod universalia non movent inquantum talia, quia actiones sunt singularium. Et subdit, quod si ergo nec ipsa, scilicet Idea est sufficiens, supple ad sempiternitatem motus salvandam ; ergo nec alia substantia praeter species, id est Ideas, puta Mathematica, quae aliqui posuerunt separata, quia Mathematica, inquantum talia, non sunt principia motus, et ideo concludit : Nam si non egerit, id est, quod si non ponatur aliqua substantia, quae sit principium motus non erit motus, et ideo oportet ponere illam substantiam semper operantem et moventem. Deinde cum dicit :

Adhuc neque si aget, substantia autem ipsius potentia non erit motus aeternus. Contingit enim quod potentia est non esse. Oportet igitur principium esse tale, cujus substantia actus.

Probat tertiam conclusionem, scilicet quod illa substantia sit essentialiter actus, et intendit talem rationem : Si illa substantia sempiterna non sit essentialiter actus, ergo motus non erit aeternus; consequens est falsum ex prima conclusione, ergo et antecedens. Consequentia probatur, quia si sit in potentia, contingit ipsam non esse, cum omnis potentia materiae sit contradictionis, et per consequens non movebit: ergo non erit. Dicit ergo, quod adhuc sinon aget, supple illa substantia, substantia autem ipsius est in potentia, non erit motus

aeternus. Contingit enim non esse, quod est in potentia. Oportet igitur esse tale principium movens, cujus substantia sit actus, ita quod nullo modo sit in potentia. Ex hoc patet intentionem Aristotelis esse, in caelo non esse materiam: quia si sic, esset in potentia, et per consequens contingeret ipsum non esse. Cujus oppositum ipse tenet; hoc autem quomodo se habeat,declaratum est 8. hujus. Deinde cum dicit :

Amplius igitur tales oportet esse substantias sine materia. Sempiternas enim esse oportet, si et aliquid aliud sempiternum actu.

Probat quartam conclusionem, scilicet quod substantia illa sempiterna, sive sit un?, sive plures, oportet quod sit immaterialis. Et intendit talem rationem: Illa substantia, vel illae, si plures sunt, sunt essentialiter actus; ergo immateriales. Antecedens patet ex tertia conclusione. Consequentia probatur, quia materia est ens in potentia; quod ergo non est in potentia, sed est actus, non habet materiam. Dicit ergo, quod Amplius igitur patet ex dictis, quod oportet tales substantias esse sine materia, quia supple materia est in potentia. Sempiternas enim oportet ipsas esse, si aliquod aliud est sempiternum, puta motus et tempus, ut praedictum est, actu igitur esse oportet supple ipsas esse: et hoc ultimo concludit propter dubitationem, quae sequitur, ut patebit.

Notandum, quod licet istae conclusiones praedictae verae sint in se, tamen omnes innituntur ruinoso fundamento. Nam probationes earum procedunt supponendo sempiternitatem temporis et motus, quod tamen falsum est, ut praedictum fuit.