Articulus Primus.

0955B De Maximiani Galerii patria, parentibus, uxore, fera barbarie, immani corporis mole; de Romulae matris ejus superstitione, ac difficili ea de re Cecilii loco, de victoria, quam Galerius reportavit a Narseo, ac Caesaris nomine, quod insolenter detrectavit.

Maximianus Galerius ex Dacia oriundus erat, uti Cecilius (Cecil. cap. 9, 23 et 27) haud semel significat, sive ut ait Eutropius (Eutrop. lib. IX Breviar.) , Maximianus, qui Galerius vocatus est, ex Dacia haud longe a Sardica genus duxit, et sicuti in Aurelii Victoris Epitome legimus, ex Dacia Ripensi, et in ejus libris in Illyrico. Quamobrem conatus est quondam nomen imperii Romani mutare, quemadmodum auctor noster alicubi narrat, ut Dacicum appellaretur.

0955C Suam autem originem duxit ex parentibus, ut ait Aurelius Victor, agrariis, et ipse pastor armentorum fuit. Eam procul dubio ob causam Armentarius primum cognominabatur. Sed ipsi jam Diocletianus, uti ait Cecilius, nomen ex parte mutaverat hominis causa: quia Maximianus fidem summa religione praestabat, id est, Diocletianus voluit Galerium, rejecto Armentarii nomine, appellari Maximianum in honorem Maximiani Herculii, quia ipsi fidem summa religione praestiterat. Sed quidam corrigendum esse putant Cecilii nostri locum, et pro his verbis: Jam . . . hominis, legendum nam . . . ominis. Verum id alicujus saltem codicis auctoritate confirmandum est. Etenim hic Cecilii locus solita obscuritate involvitur.

0955D Clariora procul dubio sunt haec illius de Galerii matre verba: «Mater ejus Transdanuviana, infestantibus Carpis, in Daciam novam, transjecto amne, confugerat.» Nomen autem huic, uti auctor noster adhuc, et Aurelius Victor aiunt, erat Romulae, atque idcirco Galerius, sicuti ab illo annotatur, locum ubi in lucem editus est, voluit Romulianum vocari. Sed ea tamen fuit ingratissimi filii impietas, ut matrem suam stupro, pergit auctor noster, infamaverit, quo diis oriundus videretur. Nam «insolenter affirmare ausus est,» verba sunt ejusdem Aurelii Victoris, «Romulam matrem, more Olympiadis, Alexandri Magni creatricis, compressam dracone, semet concepisse.» Alexander autem stulte id jactitabat, ut 0956A Jovis Hammonis, inquit praeter alios Julianus (Julian. imperat. orat. 1) ; Galerius vero, ut Martis crederetur filius.

Non mirum itaque si huic homini, ex agrestibus hisce parentibus procreato, aut ut loquitur Cecilius (cap. 9) , «huic bestiae inerat naturalis barbaries efferitas, a Romano sanguine aliena.» In Colbertino codice manuscripto ita quidem legimus barbaries efferitas: sed quidam scriptum suspicantur barbaries et feritas; nec inepta prorsus videtur haec emendatio. Quae autem esset illa saevissimorum Barbarorum innata Galerio feritas, et quam horrenda corporis moles, hisce auctor noster enarrat verbis. «Erat corpus moribus congruens, statu celsus,» ita manuscriptus codex, «caro ingens et in horrendam 0956B magnitudinem diffusa et inflata; denique et verbis, et actibus, et aspectu terrori omnibus ac formidini fuit.» Et certe memoriae Eusebius (Euseb. lib. VIII histor. Eccles. cap. 16, et lib. I de Vita Constant. cap. 57) prodidit totam corporis illius molem, ob nimiam alimenti copiam, excrevisse in immensam quamdam pinguedinem. Ab Aurelio nihilominus Victore dicitur pulcher corpore, licet inculta agrestique justitia, satis laudabilis, et ab Eutropio, vir probe moratus. Sed haec dubio procul de juvenili ejus aetate, et antequam Caesar esset, intelligenda sunt, aut adulationi ascribenda. Nam idem Aurelius Victor fatetur illum non secus ac collegam ejus parum habuisse humanitatis.

Eum autem Diocletianus generum, inquit Cecilius 0956C (cap. 9) sibi adscivit. Quando enim ab eo, ut supra vidimus, renuntiatus est Caesar, tunc illi filiam suam Valeriam, de qua nos antea diximus, collocavit in matrimonium, compulitque primam uxorem repudiare. At eadem ab Eutropio et Aurelio Victore litteris consignata sunt.

Romula vero ipsius Galerii, sicuti dictum est, mater impio gentilium cultui addictissima erat et cultrix deorum montium, id est, montibus praepositorum, aut quibus montes consecrati, aut qui in eis habitare ferebantur, quemadmodum Cybele, et alii, de quibus Ovidius cecinit lib. III Fastor., vers. 315 et seq.:

Dii sumus agrestes, et qui dominamur in altis
Montibus: arbitrium est in sua tecta Jovi.
0956D De iis autem nos alibi disputabimus. Mulier itaque haec valde superstitiosa cum esset, inquit Cecilius, dapibus sacrificabat pene quotidie, ac vicariis suis epulis exhibebat. Christiani abstinebant. Ita plane in ms. codice Colbertino; sed fatentur omnes corruptum esse hunc locum. Plurimi autem medicam manum ei adhibere connisi sunt, sed frustra. Daps vero, juxta Festum, «apud antiquos dicebatur res divina, quae fiebat aut hyberna semente, aut verna. Quod vocabulum ex graeco deducitur, apud quos id genus epularum δαὶς dicitur.» Livius vero narrat sacrum olim factum bove eximia, capta de grege, adhibitis ad ministerium dapemque Potitiis et Pinariis, ac forte evenisse ut Pinarii extis adesis, ad caeteram venirent 0957A dapem. At Servius bis terque observat dapes deorum esse, epulas vero hominum.

Vide ergo quis inde elici possit Cecilii sensus, et an hic sit: Erat mater Galerii deorum montium cultrix; quae mulier admodum superstitiosa cum esset, sacrificabat pene quotidie dapibus, quae diis montium offerebantur, ac vicariis suis, hoc est, iis qui vices ejus gerebant, aut vicanis suis, hoc est, his qui inhabitabant in vico, ubi sacrificabat, ex iisdem dapibus exhibebat epulas, quibus abstinebant Christiani. Verum quaecumque sit vera hujus textus lectio, ibi Cecilius perspicue declarat Christianos abstinuisse his Romulae epulis; ne dapibus falso numini libatis polluerentur. Tales itaque erant Galerii parentes, ex quibus hausit agrestem barbariem, 0957B quemadmodum ex impia matre vanam deorum superstitionem cum lacte suxerat.

Quamquam autem ab Aurelio Victore appelletur eximius et felix bellator, atque ab Eusebio bellica experientia praeditus, a Narseo tamen Persarum rege primum victus est, sicuti uterque Eutropius et Aurelius Victor, Ammianus Marcellinus (Ammian. lib. XIV cap. 11, et lib. II) , Chronici Eusebiani auctor (Euseb. in Chron. ad ann. Christ. 301 et 303) , Orosius, Zonaras (Zonar. lib. XII Annal.) aliique memoriae tradiderunt. Sed redintegrato certamine, insignem de illo victoriam reportavit. Ad Diocletianum igitur, a quo primum ignominiosissime exceptus fuerat, inde cum praeda et manubiis reversus, timorem ei incussit, ac deinceps nomen Caesaris insolentissime detrectavit 0957C et aspernatus est.